Φιλ73.3: Ο Νόμος της Τριάδας (Β’)

1. Στο προηγούμενο 73.2 Φιλοσοφία: Ο νόμος της τριάδας  είδαμε πως η ινδουιστική “αγία τριάδα” των θεών Vishnu, Brahmā και Shiva είναι πολύ συγκεκριμένη στις συμπαντικές λειτουργίες της σε αντίθεση με τη χριστιανική που παραμένει ένα θεολογικό διανόημα, αόριστο και θολό δίχως πρακτική σχέση με τον κόσμο. Ναι, υπάρχει ο Πατήρ και ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα, που εκπορεύεται από τον Πατέρα (και από τον Υιό, λένε πολλοί). Αλλά πώς αυτά τα Πρόσωπα (τρία σε μια αδιαίρετη και ομοούσια τριάδα) σχετίζονται με το σύμπαν, με τον άνθρωπο και με τη ζωή, δεν εξηγείται με σαφήνεια πουθενά.

Στη Βεδική Παράδοση αντίθετα ο Vishnu είναι ο γκούνα sattva, ο Brahmā rajas και ο Shiva tamas. Το σάττβα εκδηλώνεται σε φως και γνώση, το ράτζας σε ενέργεια και κίνηση και το τάμας σε παγίωση και σκοτάδι.

Ο νόμος λέει πως για να συντελεστεί ένα περιστατικό ή μια πράξη και για να δημιουργηθεί ένα φαινόμενο, πράγμα ή πλάσμα, πρέπει να σμίξουν ή να συναντηθούν τρεις δυνάμεις – όπως στον μοχλό, η ενέργεια, η αντίσταση και το ουδέτερο υπομόχλιο που όμως παρέχει βοήθεια στην ενέργεια.

2. Οι τρεις γκούνα βρίσκονται χάρη στο ράτζας σε ακατάπαυστη κίνηση. Μόλις ισορροπήσουν σε σάττβα ή τάμας, το ράτζας κινείται και ξαναρχίζει το παιχνίδι. Σμίγουν, χωρίζουν, ξανασμίγουν και πότε υπερέχει ο ένας, πότε ο άλλος.

Το ακατάπαυστο παιχνίδι των τριών γκούνα δημιουργεί τα πάντα στο σύμπαν. Και οι τρεις εισέρχονται σε κάθε φαινόμενο, περιστατικό, πράγμα ή κατάσταση. Αλλά ο ένας υπερτερεί κι έτσι το φαινόμενο χαρακτηρίζεται ως σαττβικό, ρατζασικό ή ταμασικό. Ας πάρουμε τον εαυτό μας για εύκολο παράδειγμα.

Όταν επικρατεί το σάττβα, το κορμί νιώθει ανάλαφρο, ζωντανό, υγιές και ήσυχο. Ο νους είναι διαυγής, ήρεμος, παρατηρητικός κι έτοιμος να κινηθεί με γρηγοράδα και οξυδέρκεια. Οι πληροφορίες προσλαμβάνονται άνετα, η εκμάθηση γίνεται γοργά, η μνημοσύνη λειτουργεί με ευχέρεια. Το συναίσθημα είναι γαλήνιο, θετικό και ανταποκρίνεται γενναιόδωρα στις ανάγκες γύρω.

Όταν επικρατεί ράζας, το κορμί νιώθει διέγερση με αρκετές εντάσεις. Ο νους είναι σε κίνηση, απασχολημένος με διάφορα, σχεδιάζοντας πώς να αποφύγει εμπόδια και πώς να επιτύχει το επιθυμητό κι ευχάριστο: εγείρονται προσδοκίες μα και φόβοι. Στο συναίσθημα, η αγάπη θέτει όρους κι εκφράζει απαιτήσεις. Υπάρχει προσκόλληση στα “δικά μου”.

Όταν επικρατεί τάμας, νιώθουμε αδράνεια επιθυμώντας μόνο τη βολή της στιγμής. Το κορμί νιώθει βαρύ, κουρασμένο. Ο νους βρίσκεται σε ομιχλώδη, συγχυσμένη κατάσταση, με διστακτικότητα ή αμφιβολία για καθετί, ενώ οι αισθήσεις έχουν αμβλυνθεί. Το συναίσθημα σφίγγεται και θολώνει σε δυσαρέσκεια, μελαγχολία, φθόνο, φόβο ή μίσος. Γενικά δεν θέμε τίποτα.

3. Ένα δωμάτιο επίσης μπορεί να έχει σαττβική ποιότητα, ρατζασική ή ταμασική σε μια συγκεκριμένη ώρα.

Είναι σαττβικό, όταν είναι ολοκάθαρο, οι καρέκλες και τα άλλα έπιπλα απέριττα και σε τάξη, αφήνοντας αρκετό χώρο. Η διακόσμηση είναι απλή και καλόγουστη, δίχως πολλά κι ετερόκλητα πράγματα κι εφετζίδικα χρώματα.

Είναι ρατζασικό, όταν δεν είναι τακτοποιημένο κι έχει πολλά κι αλλοπρόσαλλα έπιπλα, ασημικά και πορσελάνες, χαλιά και κουρτίνες, έτσι που να μη μένει αρκετός ελεύθερος χώρος. Η διακόσμηση είναι φανταχτερή. Δύσκολα ησυχάζεις εδώ.

Είναι ταμασικό, όταν είναι ακαθάριστο, ατακτοποίητο με πολλά βαριά έπιπλα και ακάθαρτα ή φθαρμένα αντικείμενα. Η ατμόσφαιρα είναι καταθλιπτική με κάποια υπόνοια μούχλας ή σήψης.

Παρόμοιες ποιότητες μπορούν να επισημανθούν στο μαγείρεμα ή ντύσιμο, σε μουσική ή ζωγραφική, στον τρόπο που οδηγούμε, εργαζόμαστε κλπ.

4. Η ατελεύτητη αλληλεπίδραση των τριών γκούνα παράγει το εκδηλωμένο σύμπαν με όλους τους κόσμους, τα φαινόμενα και τα πλάσματα. Επίσης δημιουργεί την ψευδαπάτη māyā ‘μάγια’, όπως αποκαλείται στη Σανσκριτική – και σημαίνει επίσης ‘μετρημένη γνώση’ διότι το σύμπαν και η ψευδαπάτη του δημιουργείται με γνώση, μέτρο και τάξη!

Το κεφ. 14 της Bhagavad Gītā προειδοποιεί πως ο κάθε γκούνα επιφέρει προσκόλληση σε ορισμένου είδους φαινόμενα κι έτσι ο άνθρωπος μένει αιχμάλωτος στην ψευδαπάτη και τις δικές του ψευδαισθήσεις. Με το σάττβα αιχμαλωτιζόμαστε στην απόλαυση ευχάριστων εμπειριών, με το ράτζας στην κίνηση, δράση και προσκόλληση και με το τάμας στην αδράνεια και οκνηρία.

Η γνώση των νόμων του παιχνιδιού είναι αναγκαία. Αλλά δεν πρέπει να υπάρχει πάθος και προσκόλληση σε κάποιο μέρος ή κάποια μέρη: αυτό είναι τώρα αιχμαλωσία στο ράτζας.

Στην πραγματικότητα ο άνθρωπος στον Εαυτό του είναι υπεράνω των γκούνα. Γι’ αυτό το χωρίο 20 λέει:

“Υπερβαίνοντας τους τρεις γκούνα που προκαλούν την ενσωματωμένη μορφή του ανθρώπου, ο Εαυτός λυτρώνεται από γέννηση, γηρατειά, θάνατο και κάθε δυστυχία και απολαμβάνει την αθανασία”.