Φιλ43: Πλησίον και Αγάπη (Α’)

1. Η αγάπη είναι ένα από τα πιο εύκολα και πιο δύσκολα θέματα στον χριστιανισμό αλλά και στην κοινή εμπειρία των ανθρώπων.

Είναι εύκολο, διότι όλοι τη νιώθουμε σε μια ή άλλη μορφή πολύ συχνά. Είναι δύσκολο ζήτημα, διότι παρουσιάζεται σε διαφορετικά επίπεδα και διαφορετική ένταση. Άλλο συναίσθημα εννοεί ένας και άλλο άλλος.

Ο Ιησούς αναφέρεται συχνά σε αυτό και το θεωρεί κορυφαίο γνώρισμα στους οπαδούς του. Αλλά στα Τέσσερα Κανονικά Ευαγγέλια δεν περιγράφεται ξεκάθαρα, ούτε δίνονται πρακτικές οδηγίες για την έκφραση και την εφαρμογή της αγάπης. Και τα Ευαγγέλια όταν διαβάζονται ή διδάσκονται με τον συνηθισμένο τρόπο, ερμηνεύονται πολύ λανθασμένα.

Υπάρχει μόνο η περιγραφή του Παύλου στην Επιστολή 1Κρ 13.5:

Η αγάπη μακροθυμεί (= δείχνει μεγαλοψυχία), χρηστεύεται (είναι προς όλους ευεργετική)… ου ζηλοί (δεν δείχνει ζήλεια)… ου περπερεύεται (δεν δείχνει αλαζονεία), ου φυσιούται (δεν φουσκώνει εγωιστικά), ουκ ασχημονεί (δεν κάνει αισχρότητες), ου ζητεί τα εαυτής (δεν επιδιώκει ίδιον συμφέρον)… ου χαίρει επί τη αδικία (δεν χαίρεται με την αδικία)… πάντα υπομένει… ουδέποτε εκπίπτει.

Ναι, όλα είναι πολύ ωραία. Αλλά πώς αποκτάς τέτοιο συναίσθημα;

Όταν κάποιος ερωτεύεται βαθιά, στην αρχή έχει αυτό το συναίσθημα, ίσως, αλλά δεν διαρκεί στην ένταση και αγνότητά του, καθώς εμφανίζονται οι σκοτεινές πλευρές της προσκόλλησης, κτητικότητας, ζήλειας, δυσαρέσκειας κ.λπ. Η σχέση συνεχίζεται, ίσως, ο έρωτας και η φροντίδα, μα η αρχική ποιότητα, εκείνο το φούντωμα λεπτής ενέργειας, η διάθεση να κάνεις τα πάντα για το αγαπημένο, έχει χαθεί.

2. Οι οδηγίες που ο Ιησούς δίνει χωρίζονται σε δύο πολύ διακριτές κατηγορίες. Οι άνθρωποι νομίζουν πως όλα τα λόγια του απευθύνονται σε όλους εξίσου. Και είναι αλήθεια πως πολλές φορές οι ευαγγελιστές δεν γράφουν πάντοτε με σαφήνεια σε ποιους απευθύνεται ο Ιησούς.

Μετά από αρκετή μελέτη γίνεται σαφές πως ο Ιησούς άλλοτε μιλάει στους εκλεκτούς μαθητές του και άλλοτε στα πλήθη. Υπάρχουν πάμπολλα παραδείγματα. Και στα τρία Συνοπτικά (Μτθ, Μρ, Λκ) λέει στους μαθητές πως στους ίδιους μιλάει ευθέως κι άμεσα για τη Βασιλεία, μα στα πλήθη μιλάει με παραβολές (Μθ 13.34, Μρ 4.33-34, Λκ 8.10). Στο κεφ 5 του Κατά Ματθαίο ανέβηκε στο βουνό παίρνοντας μόνο τους μαθητές του: είναι η γνωστή Επί του Όρους Ομιλία με τους μακαρισμούς, τις νέες εξηγήσεις για τους νόμους του Ισραήλ και τις οδηγίες για νέους τρόπους αγάπης (προς εχθρούς), που δίνεται όχι στους όχλους, αλλά στους εκλεκτούς μαθητές.

Δυστυχώς, οι άνθρωποι νομίζουν πως εκείνα τα λόγια ισχύουν για όλους. Επειδή δεν μπορούν ούτε να αγαπήσουν ούτε να εφαρμόσουν πραότητα, ταπεινότητα και συγχώρεση ούτε να έχουν καθαρή καρδιά και γενναιοδωρία, νιώθουν βαθιά ενοχή και αποστρέφονται τη διδασκαλία του Ιησού. Η Επί του Όρους Ομιλία με όλες τις παραινέσεις της είναι για τους λίγους (του Μέσου κύκλου της Ανθρωπότητας) που παρασκευάζονται ειδικά για να μπορούν να τις εφαρμόσουν βαθμιαία στην καθημερινή ζωή τους. Δίχως τέτοια ειδική (μετ)εκπαίδευση οι παραινέσεις του Ιησού δεν μπορούν εύκολα να εφαρμοστούν.

3. Όταν ένας νομικός, στο Κατά Λουκά, ακούει από τον Ιησού πως για να έχει ζωή αιώνια πρέπει να εφαρμόσει τις εντολές του Ιουδαϊκού νόμου, δηλ να αγαπά Κύριον τον Θεό με όλη του την καρδιά και διάνοια και τον πλησίον του ως εαυτόν (10.25-30), ρωτά ποιος είναι ο πλησίον μου; Αυτή η ρήση προέρχεται από το Λευιτικόν 19.14.38 της Παλαιάς Διαθήκης. Και τότε ο Ιησούς λέει την παραβολή του Καλού Σαμαρείτη. Αλλά οι άνθρωποι γενικά τη διαβάζουν λάθος και αγνοούν την ερμηνεία που δίνει ο ίδιος ο Ιησούς!

Κάποιος, είπε ο Ιησούς, ταξίδευε από τα Ιεροσόλυμα στην Ιεριχώ αλλά ληστές του επιτέθηκαν, τον γύμνωσαν, τον χτύπησαν και τον άφησαν μισοπεθαμένο στην άκρη. Πέρασε ένας ιερέας και μετά ένας Λευίτης (και οι δύο ορθόδοξοι Ιουδαίοι) μα τον προσπέρασαν χωρίς να δώσουν βοήθεια. Μετά πέρασε κι ένας Σαμαρείτης (που θεωρούνταν αιρετικός!) κι αυτός φρόντισε αμέσως τον χτυπημένο, τον ανέβασε στο ζώο του και τον πήγε σε ένα πανδοχείο. Εκεί πλήρωσε τον πανδοχέα να παράσχει όποια πρόσθετη φροντίδα. Ποιος είναι ο “πλησίον” του ταξιδιώτη, ρωτά ο Ιησούς και ο νομικός απαντά “εκείνος που έδειξε έλεος” – δηλαδή ο αιρετικός Σαμαρείτης, όχι ο οποιοσδήποτε! Πήγαινε, λέει ο Ιησούς τότε, και κάνε και συ το ίδιο.

Σύμφωνα με αυτήν την παραβολή και την εξήγησή της από τον Ιησού, αν δεχθούμε πως είναι γνήσια (διότι, παραδόξως, δεν σημειώνεται πουθενά αλλού, παρά μόνο στο Κατά Λουκά, 10. 25-30), ο πλησίον μας δεν είναι ο γείτονας ή οποιοσδήποτε άλλος, αλλά αυτός που δείχνει έλεος. Αυτόν λοιπόν πρέπει να αγαπάμε ως εαυτό μας!

4. Πόσοι και πότε δείχνουν έλεος σε μας ή άλλους; Πότε δείχνουμε έλεος εμείς;

Μερικοί εσωτεριστές, ερμηνεύουν την παραβολή, ορθά μάλλον, με “εσωτερική εργασία”. Ο ταξιδιώτης είναι ο κοινός άνθρωπος βυθισμένος στις πιέσεις της καθημερινότητας. Η ζωτικότητά του, η ενέργειά του, ρουφιέται από αρνητικά συναισθήματα όπως φόβος, οργή και ζήλεια, έγνοιες και άγχη (= ληστές) και μένει χαμένος και ανήμπορος. Οι κοινοί γιατροί, καθηγητές και εκκλησιαστικοί (= Ιερέας και Λευίτης) δεν μπορούν να τον βοηθήσουν πραγματικά. Καλή συντροφιά, καλές επιδράσεις (=ο Σαμαρείτης), τον οδηγούν σε μια Σχολή Εσωτερισμού (= πανδοχείο) κι εκεί σιγά σιγά βρίσκει ανακούφιση και ανάρρωση, οι αδυναμίες του ξεπερνιούνται και η ψυχική υγεία του αποκαθίσταται.

Αυτή είναι μια άποψη που αγνοείται σχεδόν παντελώς.

Ο πλησίον είναι, λοιπόν, κατά τον ευαγγελιστή Λουκά, εκείνος που βοηθάει με τέτοιο τρόπο κι αυτόν πρέπει να αγαπάμε σαν να είναι ο εαυτός μας. Αλλά στον κόσμο γενικά έχει επικρατήσει η ιδέα «να αγαπάς τον όποιο άνθρωπο ή γείτονα» που είναι ανεφάρμοστη – και μια απύθμενη υποκρισία.