1. Στην εποχή μας υπάρχει στο Διαδίκτυο μεγάλη ενασχόληση με τον Νίτσε, τον Γερμανό φιλόσοφο που ήκμασε και παρήκμασε και μισοτρελάθηκε στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Το ενδιαφέρον ίσως να πυροδοτείται λόγω της δικής του έντονης συμβολής στον Μεταμοντερνισμό, την πλήρη απόρριψη της παραδοσιακής ηθικής και τον συνακόλουθο νιχιλισμό του όπου κάθε άνθρωπος θα έκανε ό,τι ήθελε, περίπου.
Όσοι προσεγγίζουν τα διδάγματά του σε αυτό το πνεύμα (και είναι οι περισσότεροι), παραγνωρίζουν θεληματικά ή άθελα μια βασική ιδέα του για τον υπεράνθρωπο ο οποίος είναι το επόμενο και πολύ ανώτερο στάδιο της εξέλιξης του ανθρώπου: αυτός θα έχει μια νέα ανώτερη ηθική.
Αλλά ας αφήσουμε στην άκρη αυτή την άποψη.
2. Οι πιο σοβαροί μελετητές βρίσκουν πως δεν επιχειρηματολογεί ορθά για τις σκέψεις που προωθεί – ούτε, φυσικά, για τον Übermensch.
Ο Νίτσε απορρίπτει την ελεύθερη βούληση. Οι επιλογές μας, ισχυρίζεται, είναι προ-αποφασισμένες και δεν έχουμε καμιά ευθύνη. Δεν βλέπει πως πράξεις και συμπεριφορές μπορούν να έχουν κίνητρα, όπως η συμπόνια ή η γενναιοδωρία.
Σύμφωνα με το γενικό κλίμα της εποχής του, η ηθική ακολουθείται διότι οι άνθρωποι θέλουν να δικαιώνονται οι πράξεις τους στα μάτια των άλλων. Μα γιατί, ρωτά ο Νίτσε απορριπτικά, πρέπει να γίνεται αυτό; Δεν υπάρχει κανένας επιτακτικός λόγος.
Η παραδοσιακή ηθική, η Δυτική φιλοσοφία, η Δυτική στόχαση γενικά, απαιτεί ορθολογισμό. Τα πράγματα πρέπει να έχουν λογική, πρέπει να έχουν νόημα και να εναρμονίζονται με τη γενικότερη τάξη.
Μα για τον Νίτσε η ανθρώπινη πραγματικότητα είναι δίχως νόημα! Η ανθρώπινη κατάσταση είναι βαθύτατα τραγική σχηματισμένη από τα καπρίτσια άκαρδων θεών.
Μα αυτή είναι μόνο μια άποψη της ποιητικής τέχνης των αρχαίων Ελλήνων την οποία ο Νίτσε ανέλυσε περίλαμπρα. Οι ποιητές και στην Ελλάδα και άλλου έχουν παρουσιάσει και άλλες, διαφορετικές καταστάσεις, με τις οποίες ο Νίτσε δεν ασχολήθηκε όσο θα έπρεπε.
3. Εκτός από αυτά τα θέματα, ο Νίτσε είχε και μια πολύ σοβαρή ψευδαίσθηση για τους φιλοσόφους των μελλοντικών χρόνων. Αυτοί θα είναι, γράφει, «ελεύθερα πνεύματα… και κάτι περισσότερο, ανώτερο, μεγαλύτερο» (Πέρα από το Καλό και το Κακό, τμήμα §44). Και συνέχισε παρακάτω: «Οι γνήσιοι φιλόσοφοι… θα είναι διοικητές και νομοθέτες και θα διατάζουν: ‘‘Έτσι θα γίνει!’» (§211).
Αυτά τα «ελεύθερα πνεύματα είναι ασυμβίβαστα, ανυπάκουα και φτιάχνουν τη δική τους νέα ζωή με δικούς τους νέους κανόνες». Το νέο ελεύθερο πνεύμα «θα αποχωριστεί από την πίστη και κάθε επιθυμία για βεβαιότητα. Θα ασκηθεί στην αυτοσυντήρηση πάνω σε αβέβαια σχοινιά και αβέβαιες δυνατότητες και θα χοροπηδά πλάι στην άβυσσο. Αυτό το πνεύμα θα είναι κατ’ εξοχήν ελεύθερο» (Η Εύθυμη Επιστήμη §241).
Οι παλαιοί φιλόσοφοι δημιούργησαν αξίες δίνοντας επιχειρήματα και λόγους που είχαν αρκετά ξεκάθαρη λογική. Οι νέοι, αυθόρμητοι, με εκρηκτικό συναίσθημα, επινοητικοί και πρωτότυποι, υποθέτει, θα απευθύνονται στο αισθηματικό κέντρο, στην έμπνευση, στην τόλμη, χωρίς να χάνουν, όμως, τη λογική στόχαση…
Για την ώρα υπάρχουν πολλοί φιλόσοφοι με φρέσκες αντιλήψεις, αυθορμητισμό και παραλογισμό. Μα δεν εμπνέουν προς κάτι ανώτερο και λεπτότερο ή ευγενέστερο. Ακολουθώντας τη νεωτερική μόδα χάνονται στους φευγαλέους ίσκιους στα σκοτεινά βάθη του νιχιλισμού – που προώθησε ο ίδιος ο Νίτσε.
