1. Στη σύγχρονή μας πανεπιστημιακή φιλοσοφία φαίνεται να υπάρχει μια αντίθεση μεταξύ Νίτσε και Σοπεν(χ)άουερ. Πολλοί εκστασιάζονται υπέρ του Νίτσε, άλλοι υπέρ του Σοπενχάουερ.
Ο Νίτσε, υποστηρίζουν όσοι τον προτιμούν, διδάσκει πως ο άνθρωπος πρέπει να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της έννοιας της ζωής δίχως τη βοήθεια της μεταφυσικής και του Θεού των θρησκειών. Αυτή η θέση βλέπει τη ζωή ως δημιουργικό θεμέλιο του κόσμου μα συγχρόνως και ως μη-ορθολογικό. Καλώς η κακώς, σωστό η λάθος, η θέση του έγινε βασικό στοιχείο της υπαρξιακής φιλοσοφίας που ανέπτυξαν σημαντικοί στοχαστές σαν τους Χάιντεγκερ, Σαρτρ, Καμί και άλλοι.
Όσοι προτιμούν τον Σοπενχάουερ θεωρούν πως η απαισιοδοξία του, που προέρχεται από την επισήμανσή του πως η ζωή έχει ως βασικό στοιχείο της την σκληρότητα και τον πόνο είναι διαχρονική άποψη πολύ σημαντικότερη από τη θέση και τις αντιλήψεις του Νίτσε. Η θεώρηση του Νίτσε πρέπει, σαν το όραμά του, του υπεράνθρωπου (Τάδε έφη Ζαρατούστρα) να ξεπεραστεί αν είναι να γίνουμε σωστοί, έντιμοι άνθρωποι. Ενώ η εμπειρική προσέγγιση του Σοπενχάουερ έχει καθολική κι αιώνια για όσο κρατά το ανθρώπινο γένος πραγματικότητα.
2. Στην πραγματικότητα και οι δυο στοχαστές έχουν και δίκιο και άδικο!
Ας ξεκινήσουμε με το «δίκιο». Έχοντας ως αφετηρία του τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό και ιδίως την τραγωδία στο θέατρο (και στη ζωή) ο Νίτσε πρόσθεσε στην θέα της «ευγενούς απλότητας και του σιωπηλού μεγαλείου» όπως ονόμασε την κυρίαρχη θεώρηση των λογίων του 19ου αιώνα, δηλαδή τον κόσμο τον «Απολλώνιο» μια άλλη, βαθύτερη διάσταση, τη Διονυσιακή, που είναι η αδάμαστη και αχαλίνωτη ζωντάνια της έκστασης και του θανάτου και της αναγέννησης. Λίγα έτη αργότερα θα αναπτύξει την ιδέα της αιώνιας επαναφοράς» (που είχαν πολλοί νωρίτερα και οι Πυθαγόρειοι), ότι δηλαδή ο κόσμος καταλύεται κι επανέρχεται σε νέο κύκλο ύπαρξης, ανάπτυξης και φθοράς. Η ζωή του ανθρώπου μοιάζει με άσκοπο παιχνίδι (όμοια σκέψη με τον Σοπενχάουερ) δίχως σταθερούς ηθικούς ή μεταφυσικούς κανόνες. Οι άνθρωποι διαχωρίζονται στους «τελευταίους» που επιδιώκουν ευχαρίστηση, επιτυχία, υλικά αγαθά, κοινωνική ισότητα και παρόμοια, κι εκείνους που αναζητούν την ουσία μένοντας ανικανοποίητοι από τα παλαιά μα και τα σύγχρονα ιδανικά και ανελίσσονται στον υπεράνθρωπο.
Ο Νίτσε είχε επηρεαστεί σε πολλά σημεία από τον Σοπενχάουερ και δεν είναι παράξενο που έχει κοινά σημεία με τον προγενέστερο. Αλλά σε αντίθεση με τον νεότερο, ο Σοπενχάουερ απαιτεί μια ηθική συμπεριφορά όχι μόνο έναντι στους ανθρώπους μα και σε όλα τα έμβια όντα. Ο άνθρωπος είναι μεν μια ενσάρκωση της «τυφλής θέλησης της ζωής» αλλά μέσω της λογικής και ηθικής συμπεριφοράς, η τυφλή θέληση (Ο κόσμος ως θέληση και παράσταση) μπορεί να μεταβληθεί σε αυτογνωσία. Χρειάζεται απάρνηση του εγωισμού και «καλή καρδιά». Για τέτοιον άνθρωπο ο κόσμος μας, «με τους ήλιους και γαλαξίες του είναι ένα τίποτα.»
3. Και οι δυο όμως έχουν άδικο ως προς ένα βασικό ζήτημα, που παραγνωρίζουν όλοι οι λόγιοι χαμένοι στις διακλαδώσεις των θεωριών τους. Το ζήτημα είναι η πραγμάτωση των πολύ ωραίων ιδεών τους – «υπεράνθρωπος» στη μια περίπτωση, «αυτογνωσία» στην άλλη.
Αλλά πώς θα γίνει αυτή η αλλαγή;
Με παιδεία σίγουρα. Μα τι είδους παιδεία;
Βλέπουμε για αιώνες επί αιώνων οι άνθρωποι να φτιάχνουν συστήματα παιδείας και καλής ανατροφής χωρίς όμως ουσιαστική μεταστροφή στον υπεράνθρωπο ή τον καλό κι έντιμο άνθρωπο της αυτογνωσίας για τον οποίο «το σύμπαν με τους γαλαξίες του είναι ένα τίποτα».
Απεναντίας, χωρίς να υπάρχουν σχολεία και δάσκαλοι της κακής συμπεριφοράς και παραβατικότητας, η γενική τάση φαίνεται να στρέφεται προς αυτήν τη δεύτερη κατεύθυνση – της ανεντιμότητας κι εγκληματικότητας.
Γιατί γίνεται αυτό; Πολύ απλά, μια ήπια κατηφόρα είναι πιο εύκολη από την αντίστοιχη ανηφόρα. Η ανηφόρα χρειάζεται πιο πολλή προσπάθεια.
Είναι φανερό πως τα συστήματα εκπαίδευσης (= η προπαρασκευή για την ανηφόρα) που έχουν υιοθετηθεί εδώ και χιλιετίες δεν είναι ορθά.
Γιατί άραγε;
Είναι φανερό πως χρειάζεται μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση και εκπαιδευτικοί με ιδιαίτερες γνώσεις.
Πού βρίσκονται αυτοί; Τι είναι η γνώση; Θα τους δεχτεί η κοινωνία μας σήμερα;
