Δεν ασχολούμαι συχνά με τον Βουδισμό – ούτε μου κράτησε για πολύ το ενδιαφέρον στο παρελθόν. Διότι μόλις βγεις από απλά κείμενα όπως το εξαίρετο Dhammapada (υπάρχει σε μία όχι καλή ελληνική μετάφραση) ή τη φιλοσοφία Mahāyāna και τη Madhyamaka σχολή του Nāgārjuna (περίπου 150-250 κε) που είναι σαν τον μονισμό Vedānta, ή τη διδασκαλία του Nichiren (13ος, κε), χάνεσαι σε ποικίλες, κάποτε περίπλοκες θεωρίες που δεν εμπνέουν εμπιστοσύνη.
Η παράδοση Ζεν επίσης ανήκει στον ευρύτερο Βουδισμό, μα και αυτή είναι πολύ διαφορετική από τη θρησκεία και τις άλλες σχολές: είναι πολύ πρακτική και απαιτεί άμεση εμπειρία, χειρωνακτική εργασία, υπηρεσία, μελέτη, αυτοεξέταση, και διαλογισμό. Δεν έχει πολλή σχέση με τελετές και συζητήσεις θεωρητικές. Γι’ αυτό και αναρτούμε Ζεν ιστορίες.
Ένα καλό παράδειγμα θολούρας είναι η θεωρία για τα εννιά επίπεδα συνειδησίας (consciousness) ή “εννιά συνειδησίες”!
Υποτίθεται πως αν ο οπαδός εισχωρήσει στα ανώτερα επίπεδα και τα κατανοήσει θα ξεφύγει από την πλάνη και την άγνοια και θα γνωρίσει πλέον την πραγματικότητα. Αυτά συνιστούν τα συνειδητά μα και υποσυνείδητα επίπεδα της ψυχολογίας και της ζωής μας. Ο όρος εδώ είναι vijñāna (= συνειδησία, διάκριση, γνώση μέσω εμπειρίας).
Μόλις γίνεται τέτοιος διαχωρισμός μεταξύ συνειδησίας και υποσυνειδήτου (ή ασυνειδήτου), καταλαβαίνω πως ακολουθεί σύγχυση. Μα ας κοιτάξουμε τα 9 επίπεδα.
Τα πρώτα 5 είναι τα επίπεδα των αισθήσεων. Αυτό είναι παράξενο γιατί θα περίμενε κανείς πως, όπως στις Ουπανισάδες ή αλλού, οι 5 αισθήσεις λειτουργούν περίπου στο ίδιο επίπεδο, αν και υποτίθεται πως υπάρχει μία διαβάθμιση στην οξύτητα και διεισδυτικότητά τους.
Έτσι οι πρώτες πέντε είναι: συνειδησία της όρασης, της ακοής, της όσφρησης, της γεύσης και της αφής. (Η προ-βουδιστική παράδοση στην αρχαία Ινδία δίνει την εξής κλίμακα: ακοή, αφή, όραση, γεύση, όσφρηση.) Αυτές, όπως λέγεται σε όλες τις διδασκαλίες, μαζεύουν και μεταφέρουν εντυπώσεις-πληροφορίες στον νου.
Η έκτη συνειδησία είναι, λοιπόν, η νοητική. Αυτή ερμηνεύει τις πληροφορίες που έρχονται από τις πρώτες πέντε. Αν η όρασή σου μεταφέρει την εικόνα κάποιου γνωστού σου συνοφρυωμένου να κουνά τη γροθιά του μπροστά σου, η νοητική συνειδησία συμπεραίνει πως ο άλλος είναι θυμωμένος και κανονίζει κάποια ανταπόκριση. Αυτή λειτουργεί όλη την ώρα υπηρετώντας τις καθημερινές μας δραστηριότητες. Αυτή συμπεριλαμβάνει τη μνημοσύνη, τη φαντασία και τα όνειρα επίσης!
Αυτά τα 6, που θεωρούνται “συνειδητά” επίπεδα, υποστηρίζονται από βαθύτερα επίπεδα συνειδησίας. Παλμοί και ρεύματα από τα βαθύτερα επίπεδα επηρεάζουν τον τρόπο που οι αισθητήριες συνειδησίες προσλαμβάνουν τις εντυπώσεις και που ο νους τις ερμηνεύει. Οι επιδράσεις προέρχονται από συναισθήματα, διαθέσεις, επιθυμίες και άλλα βαθύρριζα στοιχεία στα βαθύτερα επίπεδα του νου. Πρέπει λοιπόν να εξαγνιστούν τα πρώτα έξι συνειδησιακά επίπεδα και μόνο τότε θα βιώσουμε την πραγματικότητα.
Το έβδομο επίπεδο που λέγεται manas (= manas-vijñāna) δεν εξαρτάται άμεσα από το εξωτερικό περιβάλλον. (Μα ούτε και το έκτο επίπεδο εξαρτάται άμεσα: λειτουργεί με υλικά των αισθήσεων κι έτσι συνδέεται μόνο έμμεσα με τον εξωτερικό κόσμο.) Αυτό σου δίνει την αίσθηση ταυτότητας, το εγώ, και με υποσυνείδητες ορμές επηρεάζει αυτή την προσωπική μας ιδιότητα μα προκαλεί και αλαζονεία, ανασφάλεια, επιθετικότητα και παρόμοιες διαθέσεις.
Το όγδοο υποτίθεται πως είναι το πνευματικό επίπεδο κι εδώ ανήκουν οι ικανότητες να επιβιώσει, να ξεχωρίσει τον εαυτό του από άλλους, να παράγει εμπνεύσεις, ανταποκρίσεις, διαθέσεις, συναισθήματα, αξίες (σωστό-λάθος) και παρόμοια. Αυτό λέγεται ālaya ‘αποθήκη, αποθετήριο’. Εδώ φυλάσσονται οι αιτίες και τα αποτελέσματα, τα κίνητρα και οι καρποί των προθέσεων και των πράξεων του ανθρώπου.
Τα πρώτα επτά διαλύονται με τον θάνατο μα το 8ο συνεχίζει από ενσωμάτωση σε ενσωμάτωση μεταφέροντας το karma του ατόμου. Αυτό αλληλοεπιδρά με την συνειδησιακή ενέργεια των άλλων, της οικογένειας, ακόμα και της ανθρωπότητας. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να εξαγνιστεί αυτό.
Το 9ο επίπεδο λέγεται amala ‘ακηλίδωτο, άμωμο’. Είναι η βασική συνειδησιακή ενέργεια, ελεύθερη από καρμικά ή άλλα στοιχεία. Είναι η σφαίρα συνειδησίας του Βούδα. Μόνο φθάνοντας και παραμένοντας σε αυτό το 9ο επίπεδο συνειδησίας γνωρίζει κάποιος την πραγματικότητα ενωμένος με την ύψιστη σοφία του Βούδα.
