1. “Η Ποίηση είναι μια μορφή τέχνης και πρέπει να κάνει αυτό που κάνει κάθε τέχνη: να αντιπροσωπεύει κάτι από τον κόσμο…” Με αυτή τη διατύπωση ξεκίνησε η 2η παράγραφός του 213. Ποίηση: Ποίησης Τέχνη. Είναι μια πλατιά περιγραφή της φύσης και λειτουργίας της Ποίησης. Συμπεριλαμβάνει καλή, μέτρια και κάκιστη ποίηση, αφού και η κάκιστη Ποίηση αντιπροσωπεύει κάτι από τον κόσμο.
Υπάρχει καλή θρεπτική τροφή που συμβάλλει στην καλή διατροφή, συντήρηση, ενίσχυση, ανάπτυξη και καλή υγεία του οργανισμού. Έτσι όλοι προμηθευόμαστε φρέσκα, καλά λαχανικά, ας πούμε, και δεν τρώμε σάπια ή μολυσμένα για να έχουμε καλή κατάσταση υγείας. Αυτά ως προς τον σωματικό οργανισμό και τη διατροφή του.
Μα υπάρχει και ο νους μας ο οποίος επίσης τρέφεται με εντυπώσεις, εικόνες, ήχους, ιδέες και παρόμοια.
2. Έτσι ο ορισμός στην πρώτη πρόταση επεκτείνεται: “πρέπει να αντιπροσωπεύει κάτι από τον κόσμο, να εκφράζει και να διεγείρει συγκίνηση και να μας ευχαριστεί”. Η σάπια ή μπαγιάτικη τροφή δεν ευχαριστεί. Κάποιος πολύ πεινασμένος μπορεί να τη φάει, μα δεν θα ευχαριστηθεί και μπορεί να αρρωστήσει.
Σήμερα όμως πολλοί άνθρωποι τρώνε μπαγιάτικες, χαλασμένες τροφές σε μορφή συντηρημένη σε τενεκεδάκια ή κατεψυγμένη ή ακόμα και μαγειρεμένη κι έτοιμη έτσι που να χρειάζεται ζέσταμα μόνο! Έχουν συνηθίσει και δεν νιώθουν άβολα.
3. Το ίδιο περίπου συμβαίνει και με την νοητική τροφή, με την Ποίηση. Κάποιος Κωνσταντίνος Ν. Μαντζίκος, εκπαιδευτικός-συγγραφέας γράφει: Στην τέχνη δεν υπάρχει μέτρο σύγκρισης. Δεν υπάρχει ανταγωνισμός. Δεν μπορούμε να πούμε ότι ο Σεφέρης είναι καλύτερος από τον Καρυωτάκη. Η ποίηση του καθενός είναι μοναδική στο είδος της κι εκφράζει, όπως υποστηρίζει ο Sir Ken Robinson, “κομμάτια της ψυχής που κατ’ άλλα παραμένουν ανέγγιχτα”.
Αυτά είναι ορθά από μια άποψη, φυσικά. Μα υπάρχουν πολλά “κομμάτια της ψυχής” που δυσαρεστούν και δηλητηριάζουν – ασυναρτησία, τρέλα, μίσος, μοχθηρία, φθόνος, σκληρότητα, το σιχαμερό ή φρικτό κλπ. Αυτά είναι σαν τις σάπιες μολυσμένες τροφές. Όπως υπάρχουν οι σάπιες τροφές και το μολυσμένο με σαλμονέλα κοτόπουλο (τροφές που αποφεύγουμε όταν τις αναγνωρίζουμε) έτσι υπάρχουν και κακά ποιήματα που αποφεύγεις αν έχεις καλό γούστο, εκλεπτυσμένη διάκριση. Ας το διατυπώσω, όμως, διαφορετικά.
4. Ο ίδιος συγγραφέας προσθέτει: “Η Ποίηση ως τέχνη δεν θα έπρεπε να είναι το μέσο της υλιστικής επιβίωσης, αλλά της εξύψωσης και της ολοκλήρωσης της ψυχής και του πνεύματος, γιατί η ίδια καλλιεργεί αυτά τα δύο και δημιουργεί έναν άνθρωπο με πιο ανοιχτό πνεύμα”. Ορθά και αυτά, βέβαια!
Ο Μαντζίκος εδώ εκδηλώνει, όμως, κάποια αντίφαση και σύγχυση. Διότι αφενός λέει πως η ποίηση δεν πρέπει να είναι μέσο υλιστικής επιβίωσης που σημαίνει πως μερικοί/πολλοί (επιχειρούν να) τη χρησιμοποιούν ως τέτοιο μέσο. Αφετέρου λέει πως η ποίηση εξυψώνει και ολοκληρώνει την ψυχή (ό,τι κι αν σημαίνει αυτό και όπως κι αν γίνεται στην πράξη) και διανοίγει το πνεύμα. Οπότε έχουμε δυο είδη ποίησης: επιθυμητό και ανεπιθύμητο.
Αφήνοντας όλα τα άλλα που έχει ως εδώ γράψει και είναι τα φληναφήματα του λογίου, εδώ υπονοεί πως ορισμένου τύπου ποίηση όντως εξυψώνει και διανοίγει το ανθρώπινο πνεύμα ενώ άλλου τύπου ποίηση δεν το κάνει, σέρνεται χυδαία και ποταπά ως μέσο υλιστικής επιβίωσης. Κι επειδή είναι πασίγνωστο πως κανένας ποιητής σήμερα (μα κι εδώ κι αιώνες,) δεν ζει από εισόδημα από την ποίηση, ο όρος “μέσο υλιστικής επιβίωσης” θα πρέπει να σημαίνει βρόμικη, κακόγουστη, χυδαία ποίηση που πάει να διαφημίσει την ύπαρξη του επίδοξου ποιητή.
5. Ο Μαντζίκος δυστυχώς συνεχίζει με τη σύγχυση και την αντιφατικότητα του, γράφοντας: “Πολλοί αυτοπροσδιορίζονται ως κριτικοί λογοτεχνίας, κρίνοντας έργα άλλων. Και σε αυτό το σημείο θέτω τα εξής ερωτήματα: Ποιος ο σκοπός να κρίνεις το έργο ενός ανθρώπου που μιλά μέσα από την ψυχή του; Ποιος σκοπός να δίνεις κατευθύνσεις σε έναν άνθρωπο για το πώς να βελτιώσει το ποιητικό έργο του;”
Μα αυτό ακριβώς προσπαθεί να κάνει κάθε καλόβουλη κριτική. Διακρίνει και διαχωρίζει την καλή ποίηση που εξυψώνει και διευρύνει το πνεύμα από την κακή που παράγεται από ματαιοδοξία και τρέφει τον αμόρφωτο και ανήξερο νου με σκουπίδια.
Κάθε στιχουργός που γράφει και δημοσιεύει ποιήματα, συχνά πληρώνοντας ο ίδιος τα έξοδα για αυτά, θέλει να διαβαστούν από άλλους. Αυτά οπωσδήποτε είναι κομμάτια της ψυχής του, μα συμβάλλουν, προωθούν, την εξύψωση και διεύρυνση του πνεύματος δίνοντας ευχαρίστηση και σθένος στον αναγνώστη;
Όλοι αυτοί θέλουν να εκφράσουν κάτι και νομίζουν πως οι άλλοι άνθρωποι θα ωφεληθούν ή θα ευχαριστηθούν ή θα γίνουν σοφότεροι αν διαβάσουν τα ποιήματά τους αυτά. Μα μεταδίδουν πράγματι ευχαρίστηση, σοφία, όφελος;
Ή γράφουν ακόμα και φαντασμαγορικές αρλούμπες για εντυπωσιασμό για να έχουν τον τίτλο του “ποιητή (της ποιήτριας)”;
6. “Δεν μπορούμε να πούμε ότι ο Σεφέρης είναι καλύτερος από τον Καρυωτάκη. Η ποίηση του καθενός είναι μοναδική στο είδος της…”
Και όμως, ο ίδιος διαχώρισε πιο πάνω (στο §4) το επιθυμητό και το ανεπιθύμητο είδος ποίησης. Το έκανε αφού έκρινε: ένα ποίημα είναι καλύτερο από άλλο κι ένας ποιητής από άλλον!
Κι έτσι, με ορθή κριτική προσέγγιση μπορούμε να πούμε πως ένα ποίημα είναι καλό ή όχι κι ένας ποιητής που γράφει πολλά καλά ποιήματα είναι καλύτερος από άλλον που δεν γράφει καλά ποιήματα.
Όπως μπορούμε να πούμε πως κάθε πατάτα είναι (σχεδόν) μοναδική στο είδος της, μα ξεχωρίζουμε τις σάπιες από τις καλές πατάτες και τις πετάμε στο κόμποστ παρά την αναμφισβήτητη μοναδικότητά τους.
Στο προηγούμενο άρθρο μου 214. Ποίηση: Ποίησης Τέχνη έδειξα πως ένα ποίημα είναι κάπως καλύτερο από άλλο αναλύοντας και τα δυο μορφολογικά, λεκτικά, ποιητικά, και θεματολογικά: πόσο πειστικά, δηλαδή, σε ποιον βαθμό, η σκέψη διατυπώνεται ποιητικά, όχι συγχυσμένα ή ασυνάρτητα – που στον “ποιητικό κύκλο” σήμερα περνά ως “ποιητική ελευθερία”.
Έτσι αντί να τυφλωνόμαστε από αυτοαναιρέσεις, αντιφάσεις και ανοησίες του τύπου “η ποίηση του καθενός είναι μοναδική…”, να μάθουμε και να εφαρμόζουμε συγκεκριμένα κριτήρια που μας δείχνουν αν το ποίημα είναι καλό και σε ποιόν βαθμό, αν είναι κατηγορίας Α,Β,Γ ή αρλούμπα για πέταμα.
Στο επόμενο θα προσδιορίσω τα κριτήρια.
