Το να βρίσκεις κάτι ωραίο σε μια γενικότερη εικόνα ασχήμιας είναι θεμιτό μα το να ωραιοποιείς ανοησίες είναι απαράδεκτο.
1. Σήμερα θα εξετάσουμε τον λεγόμενο “Συμβολισμό”. Και αυτό το ρεύμα ξεκίνησε στη Γαλλία (1880), καλύπτοντας και τις λογοτεχνικές και τις εικαστικές προσπάθειες. Τη λέξη “σύμβολο” χρησιμοποίησε για πρώτη φορά ο Μποντλέρ (Correspondances = Αντιμιλήματα, Ανταποκρίσεις), που είχε επηρεαστεί από τον Αμερικανό Έντγκαρ Άλαν Πόε. Ο Ζαν Μορεάς (= Ιωάννης Παπαδιαμαντόπουλος 1856 – 1910) λίγο αργότερα χρησιμοποίησε τους όρους “συμβολισμός” και “συμβολιστής”. Σε αυτό το ρεύμα (μετά το 1880) κολύμπησαν οι Lautréamont (1840-1870), Laforgue (1860-1887), Rimbaud (1854-1881), Verlaine (1844-1896), Mallarmé (1842-1898). Αυτή η κίνηση επηρέασε άλλους, όπως ο Maeterlinck (1862-1949, Βέλγιο), Oscar Wilde (1856-1900 Αγγλία), T.S. Eliot (1888-1965 Αμερικανός στην Αγγλία) κλπ.
Ο συμβολισμός επιχείρησε να καθαρίσει την ποίηση (και άλλες τέχνες, είπαμε) από παρείσακτα στοιχεία κάνοντας την “αληθινή μαγεία”. Ακολούθησε τον ρομαντισμό και τον ολοκλήρωσε (όπως νόμιζαν ποιητές και κριτικοί) απορρίπτοντας τις ακρότητες του νατουραλισμού και τον ορθολογισμό του παρνασσισμού. Τα κύρια στοιχεία του είναι η μουσικότητα και υποβλητικότητα. Στο εννοιολογικό περιεχόμενο πρέπει να υπάρχει ανταπόκριση/συσχέτιση αντικειμένων στο περιβάλλον και ψυχικών διαθέσεων.
2. Δεν θα εξετάσω τις αποχρώσεις και διαφορές στους Έλληνες (όπου μερικοί πιστεύουν ο συμβολισμός δεν έγινε ολότελα και γνήσια “ελληνικός”). Απλώς θα πάρω μικρά αποσπάσματα, στίχους ή δίστιχα, από ανθολογίες και κριτικές δημοσιεύσεις και θα αναλύσω την ποιητική. Ξεκινώ με τον Χατζόπουλο (1868-1920).
Στο Πρωτομαγιά (από τα ελάχιστα όπου δεν κυριαρχούν ομίχλη, βροχή, θλίψη, κλάμα και παρόμοια) φτιάχνει ένα στεφάνι να το φορέσει στο “ξανθοχλομό κεφάλι” της αγαπημένης του (προσέξτε το –χλομό!) να στολίσει “μ’ άνθη τον ανθό”! Προσπαθεί να κάνει μια υπέρβαση, ίσως, μα σίγουρα κατρακυλάει διότι μόνο ανόητοι θα στόλιζαν “μ’ άνθη τον ανθό ”. Μα απτόητος, συνεχίζει –
Κι έτσι με τα ρόδα στα μαλλιά / κι έτσι στα ολόλευκα ντυμένη
να θαρρώ πως σφίγγω αναστημένη / την πρωτομαγιά στην αγκαλιά.
Είναι σκέτη, πρόστυχη προσποίηση. Ποια είναι η πρωτομαγιά που μπορείς να αγκαλιάσεις; Και πώς ενώ έχεις στην αγκαλιά σου την αγαπημένη σου (κόρη, γυναίκα, μητέρα;) σκέφτεσαι πως έχεις στα μπράτσα σου μια συστημική αοριστία “πρωτομαγιά”;
3. Για τον Σικελιανό έχω γράψει αρκετά. Για τον Ουράνη (και Φιλύρα και Λαπαθιώτη) έγραψα στο 65. Ποίηση: Φιλύρας, Ουράνης, Λαπαθιώτης, Άγρας. Μα ο Ουράνης (1890-1953) θεωρείται από τους ικανούς συμβολιστές. Παίρνω λοιπόν από τα “Τελευταία σχεδιάσματα” –
Σαν σε πηγάδι σκύβω εντός μου: / στο σκοτεινό του το βυθό /
πέτρα του ρίχνω τη φωνή μου / μα δεν μου στέλνει μια ηχώ.
Ναι, καταλαβαίνω τη βασική ιδέα πως περιμένει κάποια καθοδήγηση από τα τρίσβαθα της ψυχής του. Μα πώς ρίχνει πέτρα τη φωνή του;
Η εικόνα είναι απίστευτα μπερδεμένη. Δεν το αντιλαμβάνεται;
Όχι! Διότι κι εδώ προσποίηση έχουμε όχι ποίηση συμβολισμού!
4. Για τον Καρυωτάκη επίσης έχω γράψει όπως και την Πολυδούρη που είχε, παρά τη γρήγορη αποδήμησή της, κατορθώσει να γράψει μερικά καλά αποσπάσματα – και πολλά υποσχόμενα.
Ο Άγρας (1899-1944) επίσης ανήκει σε αυτό το ρεύμα του συμβολισμού. Γράφει για την Άνοιξη περαστικιά…
Πήγε κι απ’ την εξοχή, / κι απ’ το ρέμα /
-κι όλ’ οι φράχτες οι φτωχοί / τρέχουν αίμα.
Η υπερβολή “τρέχουν αίμα” ούτε την ανθοβολία εκφράζει αφού υπάρχουν και λευκά και κίτρινα και μωβ άνθη, ούτε αποδίδει τα πρώτα κόκκινα λουλούδια ή μπουμπούκια που ανθίζουν. “Ο στίχος του,” γράφει ο Καρβέλης (Νεότερη Ποίηση… σ28), “είναι πάντα τεχνικά άψογος και δείχνει την εκφραστική αγωνία του”. Τίποτα τέτοιο δεν συμβαίνει και ο κριτικός δεν είναι καθόλου ακριβής.
5. Πάμε στον Παπανικολάου (1900-1943):
Μέσα στον Χειμώνα, μέσα σε ένα αμάξι είναι ο ώριμος ποιητής και μια 20χρονη, δώρο του Μάη:
Πού σε βρήκα, πού σε βρήκα / άνθος της αμυγδαλιάς;
τα μαλλιά σου έχουν τη γλύκα / μιας χελιδονοφωλιάς.
Δεκτή η αναφορά στην κοπέλα ως άνθος αμυγδαλιάς. Μα πώς στην ευχή τα μαλλιά της έχουν τη γλύκα μιας χελιδονοφωλιάς; Είναι γλυκιά η φωλιά; Εδώ όμως, μας λέει ο Καρβέλης υπάρχει “λεπταισθησία” και “μουσική επεξεργασία του στίχου” (σ29). Απορώ με την προσπάθειά του να ωραιοποιήσει σαχλαμάρες! Το να βρίσκεις κάτι ωραίο σε μια γενικότερη εικόνα ασχήμιας είναι θεμιτό μα το να ωραιοποιείς ανοησίες είναι απαράδεκτο!
6. Ναι, ίσως υπήρξαν αυτά τα ρεύματα και οι κριτικοί να βλέπουν τελειότητα πλαστική, άψογους τεχνικά στίχους, λεπταισθησίες και παρόμοια (που όλα όμως χρειάζονται αναλυτικό προσδιορισμό), μα εγώ δεν βρίσκω πουθενά γνήσια, καλή ποίηση!
