1. Στο προηγούμενο εξέτασα εκτενέστερα δείγματα γραφής της κας Ηλιοπούλου, τελευταίας συντρόφισσας του Ελύτη. Κι επειδή η κα Ηλιοπούλου, θα μου αντιτάξουν, δεν είναι από τα μεγάλα ονόματα, ας πάρουμε δείγματα από τους νομπελίστες μας.
Του Σεφέρη από το “Θερινό ηλιοστάσι“ (Τρία Κρυφά Ποιήματα), ΙΒ΄:
Το αίμα τώρα τινάζεται / καθώς φουσκώνει η κάψα /
στις φλέβες τ’ ουρανού τ’ αφορμισμένου [= σε παροξυσμούς].
Γυρεύει να περάσει από το θάνατο / για να ’βρει τη χαρά.
Κάθε μορφωμένος αναγνώστης καταλαβαίνει πως εδώ υπάρχει έντονη διέγερση, έξαψη (τινάζεται, φουσκώνει, κάψα, αφορμισμένου). Αυτή είναι μια εσωτερική ανθρώπινη κατάσταση. Όμως εδώ εξωτερικεύεται και αποδίδεται στον ουρανό που ναι μεν, μπορεί να έχει κάψα, μα δεν έχει αίμα ή φλέβες και ούτε περνά από θάνατο. Πού βλέπει στον ουρανό, λοιπόν, πέρα από την κάψα (έντονο ήλιο), τιναζόμενο αίμα και φλέβες και παροξυσμούς; Και πώς βρίσκει χαρά περνώντας από τον θάνατο; Άλλο ποίηση κι άλλο συμβολισμός μεταφυσικής.
2. Ο Ελύτης είναι πολύ πιο εύκολος: μας γράφει στο Μαρία Νεφέλη (τέλος, “Το δάσος των ανθρώπων”):
Τότε που θ’ ακούσεις πάλι – πάλι να σου τραγουδώ
Να σου τραγουδώ τις νύχτες πάνω στο ξυλόφωνο
“Μες στο δάσος πήγα ντρούγκου-ντρούγκου
μ’ έφαγαν τα δέντρα ντρούγκου-ντρου
μ’ έκαναν κομμάτια ντρούγκου-ντρούγκου
μ’ έριξαν στα όρνια ντρούγκου-ντρου.
Ο νόμος που είμαι / δεν θα με υποτάξει.
Οι πρώτες 6 γραμμές είναι σκέτη κακόγουστη φλυαρία δίχως ίχνος συγκίνησης. Το τελευταίο δίστιχο δείχνει τον διανοουμενίστικο εξυπνακισμό που απλόχερα σκορπά ο Ελύτης σε όλα του σχεδόν τα γραπτά που αβασάνιστα περνάνε ως ποίηση.
Βέβαια, πολλοί βρίσκουν στον Ελύτη μια διαφορετική “φιλοσοφία”, (ο πολύς Λιγνάδης, η Ε.Α. Λουκίδου στη Νέα Εστία 1992), μα αυτή η όποια φιλοσοφία (όπως και στον Σεφέρη) δεν είναι κατ’ ανάγκη “ποίηση”. Συνήθως μάλλον πνίγει την ποίηση.
3. Ενδιαφέρουσα και μάλλον προβλέψιμη είναι η άποψη της Ηλιοπούλου (1991) που βρίσκει στον εραστή της έναν άλλο τρόπο “πρωτογενούς αντίληψης” η οποία είναι “η έκτη νοήμων αίσθηση” προσθέτοντας πως “μια σεξουαλική πράξη έλκει το μυστικό, την αλήθεια” (!) όπως στις γραμμές –
Ο μακρύς δρόμος του ανθρώπου … / ψαύοντας το δάχτυλο
ωσότου ο κόλπος / όλος εξερευνηθεί κι ανοίξει το αίνιγμα που
σφιγμένο κρατούν οι ωραίοι μηροί. /
Άραγε οι μη ωραίοι μηροί, οι κοντοί και χοντροί, δεν κρατούν σφιγμένο αίνιγμα;
Έτσι και ο Ελύτης και η συντρόφισσά του προδίδονται. Δεν πρόκειται για αληθινή βιολογική πράξη του σεξ μα για βασανιστική σεξοπάθεια. Αυτό επιβεβαιώνεται όταν η κα Ηλιοπούλου μας πληροφορεί πως υπάρχει άλλος, αληθινός παράδεισος σε άλλη διάταξη των στοιχείων της πραγματικότητας: “Η γυναίκα με τα πόδια μισάνοιχτα κι ο άντρας με το μισάνοιχτο ρούχο απέναντί της, εν στήσει, στο όνειρο… κι είναι πια σα να γράφει με το σπέρμα … ο ποιητής”!!!
4. Αυτό είναι το βασικό υπόστρωμα της νοοτροπίας του ζευγαριού. Γράφουν και πολλά άλλα φιλοσοφικά κι αισθητικά μα αυτή είναι η “πραγματικότητα” – η σεξουαλική απόλαυση.
Το 1997 η κα Ηλιοπούλου εξέδωσε μια μετάφραση του Προς Υπεράσπιση της Ποίησης του Shelley και στον Πρόλογο κάνει μια σύγκριση σημείων και ορισμών του Άγγλου με τον Ελύτη. Βέβαια, παραγνωρίζει πως ο Άγγλος ποιητής ουδέποτε αναφέρεται στο σεξ που τόσο παθιάζει την ίδια και τον Ελύτη. Ναι, ο Σέλυ έγραψε:
Ο ποιητής μετέχει στο αιώνιο, το απέραντο, το Ένα…
Ένας άλλος καθρέφτης ικανός να ξανακάνει ωραίο εκείνο
που έχει φθαρεί είναι η ποίηση…
Η ποίηση αφαιρεί από τα πράγματα το πέπλο της συνήθειας
και αποκαλύπτει την κρυμμένη τους ομορφιά…
Προσθέτω όμως πως ούτε ο Ελύτης ούτε η κα Ηλιοπούλου καταλαβαίνουν αυτές τις ρήσεις του Σέλυ που συχνά εκδηλώνονται στην ποίησή του.
5. Ας πάρουμε λίγους στίχους από τη στροφή 39 του Adonais, το ελεγείο για τον θάνατο του ποιητή John Keats στη Ρώμη (23/2/1821) που ήταν τότε μόλις 24 ετών:
Peace, peace! He is not dead, he doth not sleep –
He hath awakened from the dream of life –
’Tis we who, lost in stormy visions, keep
With phantoms an unprofitable strife.
And in mad trance strike with our spirit’s knife
Invulnerable nothings.
Εδώ έχουμε και φιλοσοφία και ποίηση. «Δεν πέθανε, δεν κοιμάται: απεναντίας, ξύπνησε απ’ τ’ όνειρο της ζωής, ενώ εμείς, χαμένοι σε θυελλώδη οράματα, μένουμε σε ανώφελη διαμάχη με φαντάσματα και σε κατάληψη τρέλας με το σπαθί του νου χτυπάμε άτρωτα τίποτα.» Είναι ο ιαμβικός δεκασύλλαβος, ο πιο συχνός ρυθμός στην αγγλική ποίηση, με ομοηχίες, μεταφορές και παραδοξολογίες και με ομοιοκαταληξίες που έρχονται ομαλά. Δεν υπάρχει σκοτεινότητα και δυσκολία. Ούτε οι ρίμες ούτε το μέτρο αναγκάζουν τον ποιητή να μπάσει έξτρα λέξεις για να διατηρήσει τη δομή που διάλεξε.
Μπορεί να μη μας αρέσει η φιλοσοφία του, μα είναι αρχαιοελληνικότατη, εκείνη του Πλάτωνα. Και άσχετα με αυτό, εδώ βρίσκουμε όντως χαρά στην ποίηση.
