Με ποια κριτήρια πάλι θα θεωρήσουμε όλους αυτούς «εκπληκτικούς» ή σημαντικούς ή έστω καλούς καλλιτέχνες;
Πάντα όταν ακούω ή διαβάζω για σύγχρονους σπουδαίους συγγραφείς (ακόμα και βραβευμένους με Νόμπελ) ή καλλιτέχνες όποιας τέχνης, αναρωτιέμαι με ποια κριτήρια ανάγονται σε σπουδαιότητα.
Δεν αμφισβητώ τον Έλιοτ ως ποιητή, τον Τολστόι ως μυθιστοριογράφο, τον Turner ως ζωγράφο και διάφορους άλλους. Μα για αυτούς υπάρχουν αδιάσειστα, στέρεα κριτήρια, όπως και για τους κλασικούς.
Αλλά με ποια κριτήρια είναι ο Modigliani (1884-1920) σπουδαίος ζωγράφος; Ναι, τα έργα του έχουν μεγάλη χρηματική αξία και βρίσκονται σε πολλές διάσημες γκαλερί. Μα αυτό δεν σημαίνει πως έχουν και πνευματική αξία.
Ο Stephen Phillips (1864-1915) ήταν ποιητής και δραματογράφος σε ποιητικό μέτρο που γνώρισε μεγάλη επιτυχία και φήμη στη Βικτωριανή Αγγλία. Σήμερα (Νοέμβριος 2024) ούτε τα ποιητικά δράματά του παίζονται – εδώ κι έναν αιώνα! – ούτε τα ποιήματά του διαβάζονται, ούτε καν είναι αντικείμενο μελέτης στην Αγγλική Φιλολογία στα πανεπιστήμια. Ναι, διάβασα μερικά έργα του και απόρησα για την πρόσκαιρη επιτυχία του.
Ο Σαρτρ θεωρείται κι αυτός δραματογράφος και φιλόσοφος του Υπαρξισμού. Αλλά πάλι, με ποια κριτήρια θεωρείται σπουδαίος αν συγκριθεί με τον Τσέχοφ στο δράμα και με τον Καντ στη φιλοσοφία;
Έκανα αυτές τις σκέψεις διαβάζοντας άρθρο της κας Ελεάνας Βλαστού «Απωθητικά πρόσωπα κι εκπληκτική τέχνη» (Καθημερινή 3/11/2024).
Σε αυτό, αρχίζει με τον Πολάνσκι που ως άνθρωπος είναι απωθητικός, γράφει, καταδικασμένος ερήμην βιαστής, μα «εκπληκτικός καλλιτέχνης». Και προσθέτει ως εξήγηση: «Βρήκα ησυχία, ασφάλεια και ομορφιά, πολλή ομορφιά στις ταινίες ενός τέρατος.»
Μα είναι αυτό κριτήριο, δηλαδή το ότι βρήκε η ίδια ομορφιά, ησυχία και ασφάλεια (!), για σπουδαιότητα ή εκπληκτική τέχνη; Ή το ότι ο Πολάνσκι στήριξε τον Ντρέιφους;
Στη συνέχεια αναφέρει άλλους (Ρόαλντ Νταλ και αντισημιτισμός, Σελίν και ρατσισμός, Φίλιπ Ροθ και Χέμινγουεϊ και σεξισμός (;)). Αναφέρει και την αιμομικτική σχέση του Βολταίρου με την ανιψιά του Marie Louise και του Νίτσε με την αδελφή του. (Για τη σχέση του Νίτσε υπάρχει μόνο το αγγλικό κείμενο My sister and I, που ο K. Stewart θεωρεί αυθεντικό παρά τις ανιστόρητες αναφορές, τις ανακολουθίες και τη γλώσσα που δεν μοιάζει μετάφραση γερμανικού κειμένου. Οι περισσότεροι το θεωρούν πλαστογραφία.)
Με ποια κριτήρια πάλι θα θεωρήσουμε όλους αυτούς «εκπληκτικούς» ή σημαντικούς ή έστω καλούς καλλιτέχνες; Ξεχωρίζω μόνο τον Χέμινγουεϊ με 2 ή 3 έργα του, For Whom the Bell Tolls και, οπωσδήποτε, το Old Man and the Sea (1952).
Συμφωνώ με την κα Βλαστού όταν γράφει «Το καλλιτεχνικό έργο στέκεται αυτόνομο…». Μα με ποια κριτήρια το κρίνουμε;
Η ίδια αναφέρει την ταινία Λολίτα του Κιούμπρικ (1962), βασισμένη στο βιβλίο του Βλαδίμηρου Ναμπόκοφ (1955). Ναι, και το βιβλίο και η ταινία γνώρισαν επιτυχία. Και η κα Βλαστού αναρωτιέται αν θα μπορούσε η ταινία να κυκλοφορήσει σήμερα. Προφανώς δεν γνωρίζει πως μια δεύτερη Λολίτα του σκηνοθέτη Adrian Lyne (με τους Jeremy Irons ως παιδόφιλο Humbert και τη Dominique Swain ως Ντολόρες «Λολίτα» Χέιζ) κυκλοφόρησε το 1997 στην Ιταλία και το 1998 στις ΗΠΑ με αρκετή επιτυχία.
Το ερώτημα μένει: Με ποια κριτήρια κρίνουμε;
