1. Η Βεδική Παράδοση έχει ως θεμέλιό της και κατευθυντήρια δύναμη την ανέλιξη του ανθρώπου ως ον ολοκληρωμένο που γνωρίζει τον αληθινό εαυτό του ως Εαυτό του σύμπαντος, Brahman.
Το Μπράχμαν είναι περίπου αντίστοιχο με τον Αλλάχ και τον Θεό αλλά και υπερβατικό και εμμενές, δηλαδή και πανταχού παρόν στη Δημιουργία και πριν και μετά από αυτήν: αυθύπαρκτο και απεριόριστο, αγέννητο και αθάνατο, παντοδύναμο και παντογνωστικό, είναι η Πρωταρχή, Πρωταιτία και Πρωτουσία των πάντων.
Ο άνθρωπος είναι ενσάρκωση του Μπράχμαν μα, φυσικά, είναι θνητός ως προς το υλικό σώμα του (και το νοητικό και το αιτιακό: 3 πρόσθετα σώματα, κατά τη ΒΠ). Μόνο έχοντας συνειδητοποιήσει την υπέρτατη φύση του ως Μπράχμαν, γνωρίζει τον Εαυτό του με όλες τις ιδιότητες του Μπράχμαν.
Αυτό είναι το θεμέλιο και παρέχει τα κριτήρια για όλες τις συμπεριφορές του ανθρώπου – την Αισθητική, τη Γλώσσα, τις Επιστήμες, το Θέατρο και κάθε Θέαμα, τη Θρησκεία, τη Λογοτεχνία κάθε είδους, τη Μουσική, τις Τέχνες όλες, τη Φιλοσοφία (που ουσιαστικά τα συμπεριλαμβάνει όλα) και τη Ψυχολογία.
Η Βεδική Παράδοση παρέχει πολύ πιο ακριβή κι επαρκή κριτήρια, θεωρητικά και πρακτικά, από άλλες παραδόσεις.
2. Αρχίζω παίρνοντας ένα καλό παράδειγμα, αρκετά γνωστό.
Στη Βεδική Παράδοση, όπως ανέφερα παλαιότερα μα δίχως λεπτομέρειες, αναγνωρίζονται και ταξινομούνται 9 rasa (με τα συνακόλουθα bhāva) που είναι η ‘πεμπτουσία του (συν)αισθήματος’, η ‘βασική ενέργεια συγκίνησης’. Μένω με τη λέξη «συγκίνηση».
Χιλιάδες άρθρα και βιβλία έχουν γραφεί για τα Ποιητικά και τη Ρητορική του Αριστοτέλη μας. Και θα γραφτούν κι άλλα. Αλλά πάντα θα υπάρχει ασάφεια κι έλλειψη ικανοποίησης. Διότι ο λόγιος κόσμος ασχολείται συνήθως με την ακροτελευταία φράση στον ορισμό του της τραγωδίας «δι ελέου και φόβου περαίνουσα την των τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν»·- δηλαδή η τραγωδία εγείρει τις συγκινήσεις (παθήματα) ελέους και φόβου κι επιτυγχάνει την κάθαρσή τους (ή «πετυχαίνει μέσω αυτών την κάθαρση», όπως θέλουν μερικοί χαλαρώνοντας τη σύνταξη του αρχαίου και υπονοώντας μάλλον γενικότερη κάθαρση). O ορισμός ισχύει και για την ποίηση και αλλες λογοτεχνικές μορφές.
Αλλού ο Αριστοτέλης αναφέρει και χιούμορ και γέλιο (κωμωδία) κι έρωτα, μα πουθενά δεν παρουσιάζει μια κατηγορία αισθημάτων/παθημάτων όπως κατηγοριοποιεί πολλά άλλα φαινόμενα. Ναι, ορθά, η Ποιητική είναι σημειώσεις βασικά για διαλέξεις, μα πουθενά δεν υπάρχει μια προσπάθεια για συνολική εξέταση και κατηγοριοποίηση.
3. Η Αριστοτελική προσέγγιση σε αυτό το θέμα είναι λειψή. Η σύνολη Δυτική προσέγγιση στο θέμα είναι λειψή, περιορισμένη από τον Αριστοτέλη και τις κλασικές (=αρχαιο-ελληνικές) σπουδές. Μόνο στα τέλη του 20ού αιώνα μερικοί στοχαστές πήγαν πιο πέρα.
Το ίδιο ισχύει για τις γλωσσολογικές μελέτες – γραμματική, ετυμολογία, μορφολογία ή τυπολογικό, σημειωτική, σύνταξη. (Θα δείξω σε μελλοντικό σημείωμα την ανωτερότητα της Βεδικής προσέγγισης στη μελέτη της Γλώσσας.)
Το ίδιο ισχύει και για τα Μαθηματικά που χάρη στην επινόηση και χρήση του δεκαδικού συστήματος προχώρησαν και στη Γεωμετρία πολύ γρήγορα και πιο μακριά από τους Αιγύπτιους, τους Βαβυλώνιους και τους Έλληνες, όπως έδειξε ο Αμερικανός ιστορικός μαθηματικός A. Seidenberg (1962, 1978).
Το ίδιο ισχύει για την Λογική που έχει 5 προτάσεις συλλογισμού στο σύστημα Nyāya (ενώ ο Αριστοτέλης δίνει μόνο 3). Και φυσικά στη Φιλοσοφία που στηρίζει κι εμπεριέχει όλες αυτές τις μελέτες, διότι αν δεν έχεις ορθές φιλοσοφικές αρχές για τον άνθρωπο και το σύμπαν, όλες οι μελέτες κι επιστήμες θα περιέχουν λάθη. Και κάτι που λείπει από τις σύγχρονες Δυτικές παραδόσεις είναι η Μετενσωμάτωση.
4. Τώρα πολλοί λόγιοι μένουν με μόνο 8 αισθήματα rasa διότι ένας σοφός που τα συστηματοποίησε για το θέατρο και τον χορό, ο Bharata-muni αναφέρει μόνο 8 – και αυτό είναι ορθό.
Αλλά πριν τον Bharata πολλά βεδικά κείμενα έγραφαν εγκωμιαστικά για μια ένατη – śānti ‘γαλήνη, ειρήνη, ησυχία’. Έτσι στην παράδοση μετά τον Bharata αναφέρονται 9.
Όμως η ειρήνη śānti δεν είναι ακριβώς συγκίνηση όπως οι άλλες: είναι μια κατάσταση με γαλήνεμα του νου και την απουσία κάθε συγκίνησης!
Οι 8 συγκινήσεις εδώ δίνονται στη σειρά που τα παρουσιάζει ο Bharata αλλά για διευκόλυνση προσθέτω και άλλες συναισθηματικές αποχρώσεις:
śŗṅgaraερωτικό (αγάπη, αφοσίωση, έλξη, ομορφιά.)
hāsyaκωμικό (γέλιο, ευθυμία, σαρκασμός, χιούμορ.)
karuṇaσυμπόνια (συμπάθεια, λύπη, θλίψη.)
raudraοργή (βιαιότητα, θυμός, παραφορά.)
vīr(y)aηρωϊκό (αποφασιστικότητα, αυτοπεποίθηση, θάρρος, τόλμη.)
bhayānaka φόβος (τρόμος, ντροπή, νευρικότητα, άγχος)
bībhatsaαηδία (απεχθές, καταθλιπτικό, μισητό, σιχαμερό.)
adbhutaθαυμαστό (έκπληξη, ενδιαφέρον, μυστήριο, περιέργεια.)
Το 9ο αίσθημα śānti ( ή śānta, προφέρεται shaa-) είναι η γαλήνια κατάσταση του νου δίχως καμία συγκίνηση (και είναι ανάπαυση, αταραξία, ειρήνη, ησυχία). Στη ΒΠ, η κάθαρση συνίσταται ακριβώς στην κατάληξη στην κατάσταση śānti.
Το καλό έργο τέχνης μπορεί να εγείρει ακόμα και οργή, φόβο ή αηδία, μα θα καταλήξει σε śānti. Αν όχι, δεν είναι καλό έργο.
