1. “Θα σου πω ποια ήταν τα κίνητρα μου να γράψω ποίηση, όπως λέμε. Θα προσπαθήσω να είμαι ειλικρινής, αλλά έχουν περάσει 25 χρόνια, ε!”.
Ο παλιός φίλος μου είχε δημοσιεύσει πολλά κείμενα μα στη δεκαετία 1980 δημοσίευσε την πρώτη ποιητική συλλογή του. Μετά, άλλες τέσσερεις. Είχε ήδη περάσει τα 45!
Τον ρώτησα γιατί πίστευα πως θα μου έλεγε τα αληθινά του κίνητρα. Είχα πρόσφατα διαβάσει πολλούς δικούς μας να λένε πολλά και διάφορα. Διάβασα και κριτικούς ή οπαδούς που έλεγαν το κοντό και το μακρύ τους.
Σε κάθε περίπτωση συναντάς δυο (ή περισσότερες) δυσκολίες. Η μια είναι ότι στα (λεγόμενα ή) γραφόμενά τους συγχέεται το κίνητρο με την λογοτεχνική επιδίωξη. Π.χ Ήθελα να γράψω για την αντιμετώπιση του θρησκευτικού αισθήματος ή τον αγώνα για σοσιαλισμό ή για τον έρωτα ή για να ξεφύγω από τα καλούπια του παραδοσιακού ή για να προωθήσω νέες φόρμες κλπ κλπ. Αυτά οπωσδήποτε είναι κίνητρα μα αναφέρονται στη θεματολογία ή στην ποιητική μορφή.
Η δεύτερη δυσκολία είναι ότι ακόμα και όταν αναφέρονται στα κίνητρα, είμαι σίγουρος πως δεν λένε αλήθεια. Ποιος θα σου πει “θέλω να γίνω διάσημος ποιητής” ή κάτι τέτοιο;
2. Π.χ. ο Σεφέρης εξομολογείται στον μεταφραστή του Έντμουντ Κήλυ: “Στα χρόνια των πρώτων μου προσπαθειών, ένιωθα ότι στην Ελλάδα ήταν όλοι υπερβολικά ρητορικοί και αντέδρασα σ’ αυτό”. Αποδεκτά λόγια μα δεν αποκαλύπτουν το κίνητρο για τα γραπτά Στροφή, Ερωτικός Λόγος, Στέρνα, Μυθιστόρημα κλπ.
Οι διάφοροι σουρεαλιστές του μεσοπολέμου, σύγχρονοι του Σεφέρη, ήθελαν να φέρουν τη μόδα εκείνη στην Ελλάδα. Αλλά γιατί;
Πηγαίνοντας πίσω στον Σολωμό, βλέπεις πως ο ιταλόγλωσσος νεαρός μεστώθηκε στην εφηβεία του σε ποιητικό περιβάλλον κάνοντας παρέα με τον Βιντσέντσο Μόντι κ.α. ενώ διάβαζε Μαντσόνι, Αλφιέρι κ.α. Στα μαθητικά του χρόνια πήρε βραβείο ρητορικής και σύντομα έδειξε κλίση στην ποιητική. Κάθε μορφωμένος αριστοκράτης με κλίση στα γράμματα έγραφε ποίηση.
Ο Κάλβος επίσης επηρεάστηκε από τον Φώσκολο και άλλους ποιητές, και άρχισε να γράφει, όπως συνηθιζόταν.
Ο Σολωμός όμως κάνει μια ενδιαφέρουσα παρατήρηση σε μια επιστολή του (22/3/1842) στον Γ. Τερτσέτη, σπουδαίο δικαστικό. “Το μέλλον μας θα είναι μεγάλο, όταν όλα στηριχτούν στην ηθική,.. όταν τα γράμματα καλλιεργηθούν όχι για μάταιη επίδειξη, παρά για το όφελος του λαού, που έχει ανάγκη από παιδεία και από μόρφωση όχι σχολαστική”.
Εδώ αναγνωρίζει ο Σολωμός πως υπήρχαν ποταπά κίνητρα στην καλλιέργεια των γραμμάτων, δηλ στη λογοτεχνία και στην ποίηση και μνημονεύει τη “μάταιη επίδειξη”. Ενδιαφέρουσα είναι και η παρατήρηση πως ο λαός έχει ανάγκη “από παιδεία και από μόρφωση όχι σχολαστική”.
Νομίζω πως σήμερα θα έβρισκε και τα δύο υπερτροφικά –“μάταιη επίδειξη” στην ποίηση χωρίς ηθική και αληθινή ουσία, και μόρφωση σχολαστική (=εγκυκλοπαιδική, λόγια, πάλι χωρίς ηθική και αληθινή ουσία).
3. “Πριν από πολλά χρόνια” άρχισε ο φίλος, “στο Λονδίνο, όπως κι εσύ τότε, έγραψα ένα μακροσκελές στιχούργημα για τον Οιδίποδα στα Αγγλικά. Νόμιζα πως θα γινόμουν ποιητής, λογοτέχνης. Νόμιζα πως ήμουν ευνοημένος από τις Μούσες και ο κόσμος είχε ανάγκη τις εμπνεύσεις μου. Το ποίημα δέχθηκε μερικά καλά λόγια μα δεν δημοσιεύθηκε ποτέ και σύντομα έχασα και τις εμπνεύσεις και την επιθυμία.
«Διάβασα πολλή ποίηση,» συνέχισε. «Είναι σπουδαία τέχνη, όταν είναι καλή, όταν ο ποιητής συνδέεται με την πηγή του Λόγου – όπως ο δικός μας Αισχύλος, ο Ινδός Kalidāsa, ο Άγγλος Shakespeare. Με μεγάλη απογοήτευση διάβασα και τους νεότερους δικούς μας. Ξανά και ξανά τον Σεφέρη μπας και καταλάβω τι γράφει. Τον Ελύτη, τον Καβάφη, τον Σικελιανό, τον Παλαμά, τον Κάλβο, τον Ερωτόκριτο. Ναι καλά κομμάτια στον Σεφέρη και στον Ελύτη, μα τίποτα συνταρακτικό. Ο Κορνάρος κάτι έλεγε και οπωσδήποτε καλύτερα από τους σύγχρονους, όχι όμως κορυφαίο. Ο Σολωμός είναι αγνότερος από όλους κι ας μην άφησε “μεγάλο έργο”! Όσο για τις δεκάδες σύγχρονων, όλοι ψευτίζουν.
«Θέλησα να καταφέρω δυο πράγματα. Πρώτον να μιλήσω για θέματα που δεν υπήρχαν στη γραμματεία μας πειστικά – τον αόρατο κόσμο, του πνεύματος, την ενότητα του Εαυτού, την αστραφτερή ομορφιά του περιβάλλοντος. Δεύτερον, ήθελα να σοκάρω διακωμωδώντας όλες αυτές τις αηδίες για τη σπουδαιότητα της άθλιας ποίησης που κυκλοφορούσε. Έγραφα πυρετωδώς και διόρθωνα αρκετά μα όχι όσο θα ’πρεπε. Έπρεπε να διορθώσω πολύ περισσότερο, μα βιαζόμουνα. Ικανοποιήθηκα πως πέτυχα κάπως εκείνο που ήθελα και σταμάτησα.
«Ξέρεις, η καλή μουσική και η ποίηση, αναγνωρίζεται ίσως αμέσως, μα θα εδραιωθούν 150 με 200 χρόνια αργότερα – το λιγότερο».
Αυτά λοιπόν για κίνητρα.
