1. Αφετηρίες είναι μια ποιητική ανθολογία (Χαραμάδες, 2015) από το εργαστήρι ποίησης του μικρού πολυτεχνείου – το οποίο έχει διάφορα άλλα εργαστήρια.
Ανθολογεί η Χρ. Οικονομίδου, επίσης στιχοπαραγωγός και καθοδηγήτρια για το εργαστήρι, Φεβ. 2014. Σε 74 σελίδες βρίσκουμε 16 άντρες και γυναίκες 25-50 ετών με 4 ή 5 ποιήματα ο καθένας και η καθεμιά.
Προλογίζοντας η Χρ. Οικονομίδου μας λέει πως το κίνητρο του μέσου σύγχρονου ανθρώπου για την ποίηση είναι η νοσταλγία. “H στροφή προς την ποίηση εμφανίζεται μπροστά μας όταν για κάποιον – ασήμαντο, συχνά – λόγο ενδίδουμε στη νοσταλγία μας γι’ αυτή την ξεχασμένη γλώσσα, η οποία είναι έτοιμη να ξυπνήσει μες από τη λήθη ανά πάσα στιγμή”. Και προσθέτει: “Μου φαίνεται πως η ποίηση είναι ο μοναδικός κοινός τόπος καταγωγής όλων των ανθρώπων επί της γης”.
Η τελευταία πρόταση έχει όλο τον παραλογισμό της συγκινησιακής ονειροπόλησης διότι κανείς άνθρωπος δεν κατάγεται ούτε μεταφορικά καν από ποίηση σαν κι αυτήν που η Χρ. Οικονομίδου παρουσιάζει στο βιβλίο της. Μετά, η “νοσταλγία” που αναφέρει ως κίνητρο είναι μάλλον η ίδια συγκινησιακή ονειροπόληση με αρκετή δόση ματαιοδοξίας.
2. Διαβάζουμε ή ακούμε πολλά και διάφορα για τα κίνητρα των σύγχρονων “ποιητών”, συχνά εξομολογήσεις των ίδιων ή φίλων κλπ. Κάποτε είναι σε ημερολόγια ή άρθρα, κάποτε σε συνομιλίες με άλλους, κάποτε στα ίδια τα στιχουργικά τους.
Πάντα αναρωτιέμαι αν λένε την αλήθεια. Και πάντα συμπεραίνω πως δεν λένε την αλήθεια αλλά επινοούν λόγους και ποικιλότροπα ωραιοποιούν τα κίνητρά τους, αφήνοντας κάποιο στοιχείο ανομολόγητο.
Προσέξτε, δεν αναφέρομαι στη θεματολογία ή τεχνοτροπία που συχνά εξηγούν οι στιχοπαραγωγοί και οι κριτικοί. Π.χ ο Νίκος Καρούζος γράφει κάπου “Η πραγματικότητα φαγωμένη απ’ τα έλκη της ιδεολογίας”: αυτό είναι θεματολογία. Η Ελένη Βακαλώ πάλι είπε σε μια συνέντευξη: “Δεν αξίζει να θρηνούμε κρεμασμένοι στον γκρεμό. Πρέπει να περάσουμε απέναντι.” Και αυτό είναι θεματολογία – μια περισσότερο θεωρητική πόζα παρά στάση ζωής.
3. Η Κική Δημουλά στην ομιλία της στην Ακαδημία Αθηνών στην τελετή της υποδοχής της στην έδρα της Ποίησης είπε: “Γράφω γιατί αυτό έτυχε να είναι το μόνο υψωματάκι που μου παραχωρήθηκε, όπου κυματίζουν θαρρετά, πλησίστια οι βαθιές ρίζες της γλώσσας από την οποία κατάγομαι”.
Η ίδια η λεκτική διατύπωση προδίδει την ωραιοποιημένη πόζα που πάει να προβάλει: “έτυχε, υψωμα-τάκι, μου παραχωρήθηκε, πλησίστια, βαθιές ρίζες, κατάγομαι”. Κανείς δεν γράφει με τέτοιο κίνητρο.
Ο Ν. Α. Ασλάνογλου είπε πως “έκανε ποίηση για να μην πει αυτό που θέλει[;!;], για να εξορκίσει τις έμμονες ιδέες του”. Αυτό κι αν είναι πόζα με το οξύμωρο. Μπορεί όμως να ήθελε όντως να εξορκίσει εμμονές με το γράψιμο. Αλλά τότε γιατί δημοσίευσε τα γραπτά;
Η Χατζηλαζάρου είπε σε συνέντευξη: “Ήθελα να γράψω για έναν ενθουσιασμό πιο φυσικό και σαρκικό, ήθελα να σπάσω τα καθιερωμένα”. Αυτό ακούγεται πιο ειλικρινές, αλλά πάλι ελλιπές.
Ο Ρίτσος έγραψε πολλά, φυσικά, μα του άρεσε η ρήση του Όσκαρ Ουάιλντ “Όταν γράφω, ξεκαθαρίζω το στήθος μου από επικίνδυνη ουσία”. (Πόζα είναι κι αυτό – και την περιμένεις από τον Ουάιλντ.) Όταν εργαζόταν στον Ριζοσπάστη, έγραφε με το ψευδώνυμο “Σοστίρ”, που είναι μεν αναγραμματισμός του επιθέτου του Ρίτσος, μα υπαινίσσεται και “σωτήρ”.
Όποια κίνητρα κι αν προβάλλονται, μένει το ερώτημα: Γιατί δημοσιεύεις;
4. Δημοσιεύεις για έναν λόγο και μόνο: για να σε γνωρίσουν οι άλλοι ως ποιητή. Μπορεί και να θέλεις να διδάξεις κάτι ή να εντυπωσιάσεις.
Εδώ εγείρονται νέα ερωτήματα.
Γνωρίζεις πράγματι αρκετά, έχεις αρκετή πείρα της ζωής και αποκόμισες ορθά μαθήματα, για να μπορέσεις να διδάξεις άλλους μέσω ποίησης (αντί δοκιμίου);
Αν ναι, καλώς. Μα θα πρέπει να έχεις και ταλέντο ποίησης, αρκετή δημιουργική δύναμη και γνώση της ποιητικής τέχνης. Αλλιώς θα γράφεις μπαρούφες με την εντύπωση πως προσφέρεις σοφίες και “ποίηση”.
Η προσπάθεια εντυπωσιασμού πετυχαίνει, μα με αρνητικό τρόπο.
Γράφεις ασυναρτησίες, ακατάληπτα κολάζ, σουρεαλιστικές σαχλαμάρες, ανυπόστατα σχήματα, εξυπνακισμούς, προσποιήσεις και παρόμοια. Οι οξυδερκείς εντυπωσιάζονται με την ανοησία σου και οι του ποιητικού κύκλου δείχνουν να ενθουσιάζονται ποικιλότροπα, έστω κι αν δεν καταλαβαίνουν τι λες!
Σε αυτό το επίπεδο κινείται η παραποίηση στην Ελλάδα στην εποχή μας – και είναι σχεδόν καθολική.
5. Υπάρχει πολλών ειδών ή, ορθότερα, επιπέδων (ναι, σε μια κάθετη κλίμακα αξίας) ποίηση.
Είναι η παραποίηση και προσποίηση του εξωτερικού κύκλου της Ανθρωπότητας. Αυτή γράφεται εδώ κι έναν αιώνα τώρα. Αυτή σπάνια υποκινείται ή εμφορείται από κάτι άλλο από αυτοαναφορά και ματαιοδοξία. Κάποτε, ναι, σπάνια, μπορεί κάποιος σαν τον Σολωμό ή τον Μαβίλη να γράψει ωραία ποιήματα, λυρικά, δραματικά και διδακτικά συγχρόνως.
Μετά είναι η ποίηση του μεσαίου κύκλου: αυτή δεν απαντάται συχνά ή σε μεγάλη ποσότητα. Αυτή έχει μεγάλη ποικιλία θεμάτων και τεχνοτροπίας και είναι πάντα αξιόλογη αλλά περιέχει βαθμίδες από έναν Σαίξπηρ μέχρι τον Έλιοτ ή Christopher Fry (και οι δύο μελέτησαν για χρόνια σε μια Σχολή Εσωτερισμού στο Λονδίνο) του 20ού αιώνα.
Τις ιδιότητες της καλής ποίησης τις περιέγραψα πολλές φορές σε προηγούμενα κείμενα.
Στην ποίηση απαραίτητα στοιχεία είναι η νοηματική αλληλουχία, κάποιος ρυθμός και η Αντικειμενική Αντιστοιχία με σωστά σχήματα λόγου, ζωντανές μεταφορές, προσωποποιήσεις κλπ. Την επαρκή γνώση της γλώσσας την παίρνω δεδομένη.
