Παύλος Παπαδόπουλος
Το ίντερνετ του 2020 δεν έχει καμία σχέση με το ίντερνετ του 2010, κι αυτή η μεταβολή κρύβει εκπλήξεις που, ενώ βρίσκονται μπροστά στα μάτια μας, σπανίως υποψιαζόμαστε ή διακρίνουμε. Αυτή τη δεκαετία το ίντερνετ ταυτίστηκε σχεδόν πλήρως με τη μηχανή αναζήτησης Google και τις δύο μεγάλες πλατφόρμες των κοινωνικών δικτύων. Το Facebook και το Twitter μοιάζουν με «παιχνιδάκια» χαρωπής διάδρασης που προκαλούν «τρικυμίες στο ποτήρι» στο timeline μας, μέσα στις οποίες σκοτώνουμε την ώρα μας με like, σχόλια και «καρδούλες». Στην πραγματικότητα είναι μηχανισμοί παρακολούθησης, ανάλυσης και χειραγώγησης των συμπεριφορών, των ιδεών και των προτιμήσεων σε τοπική και διεθνή κλίμακα. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή…
Η μετάλλαξη του παγκόσμιου ιστού σε έναν οργανισμό που (χάρη στα κοινωνικά δίκτυα και στα smartphones) αποτελείται από δισεκατομμύρια διασυνδεδεμένα κύτταρα (δηλαδή από τους χρήστες τους) είναι ίσως η μεγαλύτερη αλλαγή που πραγματοποιήθηκε αυτή τη δεκαετία. Η αλλαγή συντελείται αργά και αδιάκοπα. Ποτέ στο παρελθόν η ανθρωπότητα δεν ήταν διασυνδεδεμένη σε τέτοιο βάθος και έκταση. Αυτή η μεταβολή έχει επηρεάσει δραματικά την πολιτική, την οικονομία, τις κοινωνικές σχέσεις, τις αντιλήψεις, την καταναλωτική συμπεριφορά, τις προσωπικές σχέσεις, ακόμα και τα συναισθήματα σε όλες τις χώρες, τις πόλεις και τις γειτονιές σε όλο τον κόσμο. Δεν έχουμε ίσως συνειδητοποιήσει ότι μέσα σε δέκα χρόνια έχουμε περάσει σε μια νέα εποχή, όπου η
διασύνδεση παράγει διαρκώς νέου τύπου σκέψεις, κίνητρα και ερμηνευτικά πρότυπα. Αυτό το φαινόμενο όμως, η διασύνδεση, δεν λειτουργεί σαν ένα ανεξάρτητο οικοσύστημα, αλλά επηρεάζεται από «αόρατα χέρια».
Η μεγάλη εικόνα
Προτού αναφέρουμε τις τελευταίες επιστημονικές αποκαλύψεις για το ίντερνετ, τρεις χαρακτηριστικές συγκρίσεις αρκούν για να συλλάβουμε το μέγεθος της αλλαγής: Το 2010 υπήρχαν σε όλο τον κόσμο 500 εκατομμύρια smartphones, 500 εκατομμύρια χρήστες του Facebook και 30 εκατομμύρια χρήστες του Twitter. Το 2019 υπάρχουν 3,3 δισεκατομμύρια χρήστες smartphones, 2,5 δισεκατομμύρια χρήστες του Facebook και 300 εκατομμύρια χρήστες του Twitter. Το ίντερνετ έχει εξελιχθεί σε ένα παγκόσμιο κινητό δίκτυο, μια εξέλιξη που πριν από 15 χρόνια υπήρχε μόνο στα κείμενα μελλοντολόγων. Η καθηγήτρια του Χάρβαρντ, Σοσάνα Ζούμποφ, προκάλεσε αίσθηση διεθνώς όταν κυκλοφόρησε, στις αρχές του 2019, ένα βιβλίο με τίτλο «The Age of Surveillance Capitalism» (αναμένεται να κυκλοφορήσει στα ελληνικά με τον τίτλο «Η Εποχή του Κατασκοπευτικού Καπιταλισμού» από τις εκδόσεις Καστανιώτη). Στη συνέντευξη που παραχώρησε προς το «Κ» (στις 8/9/2019) παρουσίασε την αλήθεια για τη μεγάλη εικόνα του ίντερνετ, ακριβώς όπως την αναλύει στο βιβλίο της.
Μέχρι την 11η Σεπτεμβρίου 2001, το Google ήταν μια επιστημονικά πρωτοποριακή αλλά οικονομικώς ζημιογόνα μηχανή αναζήτησης. Μετά την 11η Σεπτεμβρίου η αμερικανική κυβέρνηση αποφάσισε ότι έπρεπε να προβεί σε μαζικές παρακολουθήσεις στο διαδίκτυο για να αποτρέψει νέες ασύμμετρες απειλές. Επειδή όμως το αμερικανικό σύνταγμα δεν επιτρέπει στο κράτος να παρακολουθεί τους πολίτες, το καθήκον αυτό ανατέθηκε σε ιδιωτικές εταιρείες (outsourcing), που προσφέρουν δωρεάν υπηρεσίες, με αντάλλαγμα τα προσωπικά δεδομένα των χρηστών. Είναι χαρακτηριστικό ότι το Κογκρέσο ματαίωσε άρον άρον την ψήφιση νόμων που σχεδιάζονταν για να διασφαλίσουν την ιδιωτικότητα. Τα χρόνια πέρασαν και η εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης επιτρέπει στο Google, στο Facebook και στο Twitter να αναλύουν σε τέτοιο βάθος τον όγκο των πληροφοριών που συλλέγουν, ώστε έχουν φτάσει στο σημείο να προβλέπουν τις μελλοντικές συμπεριφορές των χρηστών τους. Με αυτόν τον τρόπο προσφέρουν σε ιδιωτικές εταιρείες, αλλά και σε πολιτικά κόμματα, συμβουλευτικές υπηρεσίες για το πώς μπορούν να επηρεάσουν κρίσιμες ομάδες καταναλωτών και ψηφοφόρων, κερδίζοντας έτσι τα 9 από τα 10 δολάρια των εσόδων τους. Ιδού, λοιπόν, ο «κατασκοπευτικός καπιταλισμός».
Παράλληλα, σχεδόν ο καθένας μπορεί να φτιάξει έναν στρατό από ψεύτικους ψηφιακούς λογαριασμούς και να τους κατευθύνει με τέτοιο τρόπο, ώστε να επηρεάζουν τις συμπεριφορές των πραγματικών χρηστών. Ένα παράδειγμα: Το 2016 οργανώθηκε ένας στρατός από troll και bots, ο οποίος αναμετέδωσε σε τρεις πολιτείες των ΗΠΑ, στo Ουισκόνσιν, στο Μίσιγκαν και στην Πενσυλβάνια, fake news ότι η Χίλαρι Κλίντον έχει μιλήσει υποτιμητικά για τους μαύρους. Το αποτέλεσμα ήταν να αυξηθεί η αποχή των μαύρων σε σχέση με τις εκλογές του 2012 και ο Τραμπ να κερδίσει οριακά αυτές τις πολιτείες, αφού οι μαύροι κατά 80% ψηφίζουν τους Δημοκρατικούς. Αν η Κλίντον είχε κερδίσει αυτές τις τρεις πολιτείες, θα ήταν σήμερα πρόεδρος των ΗΠΑ. Η παραπάνω επιχείρηση ήταν μόνο μία από τις πολλές επιχειρήσεις παραπληροφόρησης μέσω των social media που διαμόρφωσαν και διέπλασαν την αμερικανική κοινή γνώμη υπέρ του Τραμπ.
Από την Αραβική Άνοιξη στο Χονγκ Κονγκ
Το σκάνδαλο της εταιρείας αναλύσεων Cambridge Analytica, που αποκαλύφθηκε από τον Guardian το 2018, έδειξε ότι ο Τραμπ είχε πρόσβαση στην αποκρυπτογράφηση των προφίλ 196 εκατομμυρίων Αμερικανών, με αποτέλεσμα να μπορεί, χάρη σε προηγμένα εργαλεία στόχευσης, να τους βομβαρδίζει με μηνύματα ειδικά σχεδιασμένα για να τον ψηφίσουν ή να απέχουν. Αν το 2011 πολλοί αναλυτές αποθέωναν τα social media γιατί διευκόλυναν την Αραβική Άνοιξη, το 2016 τα κατηγορούσαν γιατί έγιναν ο καταλύτης για το Brexit και τον Τραμπ. Όποιος διαβάσει το βιβλίο της Ζούμποφ δεν θα δυσκολευτεί να υποψιαστεί ότι πολλά κινήματα, από την Αραβική Άνοιξη έως την εξέγερση στο Χονγκ Κονγκ, είναι έως έναν βαθμό αποτελέσματα μιας σκιώδους αντιπαράθεσης μεταξύ μυστικών υπηρεσιών που επιδίδονται στη χειραγώγηση των συμπεριφορών μέσω των κοινωνικών δικτύων. Οι περισσότεροι χρήστες, βέβαια, συνεχίζουμε ανέμελα τα like και τα retweet, εντελώς ανυποψίαστοι για το τι κρύβεται πίσω από τις οθόνες μας, όπως ανυποψίαστη ήταν η Αλίκη προτού πέσει στην τρύπα που την οδήγησε στη Χώρα των Θαυμάτων.
Online ή κοινωνικά απών;
Από την άλλη πλευρά, το «νέο ίντερνετ» είναι μια πραγματικότητα από την οποία η αποχώρηση ισοδυναμεί με κοινωνική απομόνωση. Η επικοινωνία, η πληροφόρηση, οι αγορές, η ψυχαγωγία, οι φιλίες και οι ερωτικές γνωριμίες γίνονται πλέον σχεδόν αποκλειστικά μέσα από τις ψηφιακές πλατφόρμες. Το μέλλον αναμένεται να είναι ακόμα περισσότερο «εικονικό», αφού το δίκτυο 5G θα επιτρέψει όχι μόνο τα αυτοοδηγούμενα αυτοκίνητα, αλλά και τις εφαρμογές επαυξημένης πραγματικότητας. Στο κοντινό μέλλον, μια νέα ερωτική γνωριμία μπορεί να αρχίζει και να τελειώνει ως μια ολοκληρωμένη εμπειρία μέσα στη μαύρη κάσκα Oculus, χωρίς οι εραστές να συναντηθούν ποτέ στον πραγματικό κόσμο. Κάτι τέτοιο θα εκμηδενίσει την πιθανότητα μολύνσεων και άλλων απογοητεύσεων που συνοδεύουν τις σαρκικές επαφές, αλλά θα ανοίξει τον δρόμο για τον απόλυτο έλεγχο σωμάτων και συνειδήσεων από το δίκτυο και τους αόρατους χειριστές του, οι οποίοι μπορεί να μην είναι καν άνθρωποι, αφού εν τω μεταξύ η ιλιγγιώδης πρόοδος της τεχνητής νοημοσύνης θα έχει οδηγήσει στην ανάπτυξη ολοκληρωμένων συστημάτων με υψηλή αυτονομία και κάποιου είδους «προσωπικότητα». Αλλά αυτά θα τα συζητήσουμε το 2030…
Πηγή: Καθημερινή
