Μαρία Κατσουνάκη
Οταν οι τύραννοι μιλούν για εξτρεμιστές, απλώς εννοούν ανθρώπους που δεν συμπλέουν με το κυρίαρχο ρεύμα – όπως το εννοούν οι τύραννοι μια συγκεκριμένη στιγμή. Οι αντιφρονούντες του εικοστού αιώνα, είτε στον φασισμό αντιστέκονταν είτε στον κομμουνισμό, αποκαλούνταν εξτρεμιστές. Τα σύγχρονα αυταρχικά καθεστώτα, όπως η Ρωσία, χρησιμοποιούν νόμους εναντίον του εξτρεμισμού για να τιμωρήσουν όσους επικρίνουν την πολιτική της. Ετσι η έννοια του εξτρεμισμού φτάνει να σημαίνει κυριολεκτικά τα πάντα εκτός από εκείνο που είναι πραγματικά ακραίο, πραγματικά εξτρεμιστικό: την τυραννία».
Στο βιβλίο του «Απέναντι στην τυραννία – 20 μαθήματα από τον 20ό αιώνα», ο Αμερικανός ιστορικός, καθηγητής στο Γέιλ, Τίμοθι Σνάιντερ, γράφει με αφορμή την Αμερική του Τραμπ. Κοιτάζει στο παρελθόν, συνδέεται με το παρόν και προτείνει τρόπους αντίστασης και επιβίωσης απέναντι στο αδιανόητο. Το εξαιρετικό βιβλίο του, μεταφρασμένο από την Κατερίνα Σχινά, θα κυκλοφορήσει μέσα στην ερχόμενη εβδομάδα (από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος). Οι «Τυράννων μονόλογοι» του Μαρκ Τουέιν (μετάφραση Νάσος Ταρκαζίκης, από τις ίδιες εκδόσεις) είναι δύο καίρια ψυχογραφήματα του «αδιανόητου». Ο εγκληματίας βασιλιάς Λεοπόλδος ο Β΄ εξιστορεί ως κανονικότητα τις θηριωδίες των Βέλγων στο Κονγκό· ο Τσάρος φιλοσοφεί πάνω στο ανθρώπινο γένος περιγράφοντας τη «Ματωμένη Κυριακή» στην Πετρούπολη του 1905, όταν οι δυνάμεις του έπνιξαν στο αίμα την ειρηνική διαδήλωση 100.000 εργατών και αγροτών.
Αυτές τις ημέρες προβάλλεται στο «Τριανόν» το ντοκιμαντέρ «Θα πέσει η νύχτα» («Night will fall») του Αντρέ Σίνγκερ. Βασισμένο στο μοναδικό ντοκιμαντέρ του Αλφρεντ Χίτσκοκ «German Concentration Camps Factual Survey» (Γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης – Πραγματική έρευνα») που γυρίστηκε το 1945, αποτελεί μια συγκλονιστική μαρτυρία – εμπειρία του «αδιανόητου». Μέσα από τη χρήση αρχειακού υλικού και συνεντεύξεων από τους επιζώντες αλλά και επιτελείς των συμμαχικών δυνάμεων, η ταινία μετατρέπει σε εικόνα και λόγο αυτό που ο ανθρώπινος νους δεν χωράει: τις σκηνές με τις οποίες ήρθαν αντιμέτωποι οι Σύμμαχοι στα στρατόπεδα συγκέντρωσης κατά την απελευθέρωση. Κορυφαίοι σκηνοθέτες (Αλφρεντ Χίτσκοκ, Σίντνεϊ Μπέρνσταϊν και Ρίτσαρντ Κρόσμαν) ένωσαν τις δυνάμεις τους για να ολοκληρώσουν μια ταινία που θα παρείχε αδιάψευστα στοιχεία για όσα ανακάλυψαν οι Σύμμαχοι στο Μπέργκεν-Μπέλζεν, στο Νταχάου και στο Αουσβιτς. Το «Night will fall» κάνει κι ένα βήμα παραπέρα: καταγράφει τις αντιδράσεις των Γερμανών, προυχόντων και κατοίκων των πόλεων, γύρω από τα στρατόπεδα, όταν πρωτοαντικρίζουν τι πραγματικά συνέβαινε σε μικρή απόσταση από την πόρτα τους. Ορισμένοι, βέβαια, γνώριζαν πολύ καλά αφού ζούσαν από τη συναλλαγή και έστηναν επιχειρήσεις με το «αδιανόητο».
Συνθέτοντας τα βιβλία «περί τυραννίας» και την ταινία, ανοίγεται μπροστά μας η βεντάλια του αποτρόπαιου και του ανείπωτου, όχι όμως ως θέαμα εθιστικό αλλά ως διαδικασία στοχασμού, υπαρξιακού, κοινωνικοπολιτικού, ιστορικού. Οι ετερόκλητες διαδρομές δεν εστιάζουν μόνο στην καταστροφή και στη διάλυση. Συγκλίνουν στην απόλυτη εξαχρείωση του ανθρώπου που φέρνει η τυραννία, στις συγγένειες που αναπτύσσονται με σημερινές κυβερνήσεις και σύγχρονα καθεστώτα, όταν οι λέξεις επαναλαμβάνονται μηχανικά, αδρανοποιώντας τις αντιστάσεις, αφήνοντας αβοήθητους τους θεσμούς και –εν τέλει– την ίδια τη δημοκρατία. Οπως γράφει και ο Τίμοθι Σνάιντερ: «Εγκαταλείποντας τα γεγονότα, εγκαταλείπουμε την ελευθερία. Εάν τίποτε δεν είναι αληθινό, τότε κανείς δεν μπορεί να επικρίνει την εξουσία, επειδή δεν υπάρχει μια βάση πάνω στην οποία να πατήσει για να το πράξει. Εάν τίποτε δεν είναι αληθινό, τότε όλα είναι θέαμα. Το μεγαλύτερο πορτοφόλι πληρώνει για τα πιο εκτυφλωτικά φώτα».
Πηγή: Καθημερινή
