Του Θοδωρη Γεωργακοπουλου
Οσοι από εμάς έχουν γεννηθεί μετά τις αρχές της δεκαετίας του ’70 είναι εύκολο να θεωρούν τη δημοκρατία ως κάτι το αυτονόητο και κατοχυρωμένο, αναπόσπαστο κομμάτι του κόσμου μας, ασφαλές, δεδομένο, διαχρονικό. Οι δημοκρατίες, όμως, δεν είναι αιώνιες. Ισα ίσα, σήμερα λέει ο κόσμος ζει μια «δημοκρατική ύφεση». Ετσι έχει αποκαλέσει ο καθηγητής πολιτικής επιστήμης του Στάνφορντ Λάρι Ντάιαμοντ το φαινόμενο που εμφανίζει τον αριθμό των χωρών που αποκτούν δημοκρατικές ελευθερίες να υπολείπεται του αριθμού αυτών που τις χάνουν τα τελευταία χρόνια. Σύμφωνα με το Freedom House, που εκδίδει μία ετήσια έκθεση για την ελευθερία στον πλανήτη, το 2007 ήταν η χειρότερη χρονιά για τη δημοκρατική ελευθερία στον πλανήτη από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου κι έπειτα. Μπορεί η Αραβική Ανοιξη» να αποτέλεσε ένα διάλειμμα σε αυτή την πορεία, αλλά το συμπέρασμα είναι αναπόφευκτο: Η δημοκρατία, μετά την έκρηξη του «τρίτου κύματος», απειλείται σε πολλά σημεία του πλανήτη. Το ερώτημα που τίθεται είναι αν απειλείται και στα δικά μας μέρη. Ο Ντάιαμοντ υποστηρίζει πως για να είναι μια δημοκρατία υγιής και «κατοχυρωμένη» σε μια χώρα, θα πρέπει τουλάχιστον το 70% του πληθυσμού να συμφωνεί ότι είναι το σωστό πολίτευμα για τη χώρα, και προτιμότερο από οποιοδήποτε άλλο.
Μόλις τη διάβασα αυτή την εκτίμηση με έζωσαν τα φίδια, άρχισα προσθαφαιρέσεις εγχώριων εκλογικών ποσοστών και σαν να μη μου έβγαιναν τα νούμερα.
Η δημοκρατία, συνεχίζει ο ίδιος, είναι ασφαλής όταν δεν υπάρχουν «αντιδημοκρατικά κόμματα, κινήματα ή οργανώσεις που συγκεντρώνουν σημαντική λαϊκή υποστήριξη» και όταν «οι πολίτες δεν χρησιμοποιούν τακτικά βία ή αντισυνταγματικές μεθόδους για να εκφράσουν τις πολιτικές τους προτιμήσεις ή να υποστηρίξουν τα πολιτικά τους συμφέροντα».
Ακόμα περισσότερα φίδια.
Περιγράφει, δε, τα τελικά στάδια του «τέλους της δημοκρατίας» ως μια κατάσταση στην οποία ισχύουν τρία πράγματα:
1) Υπάρχει ατμόσφαιρα κρίσης και έντονη πολιτικοποίηση.
2) Οι πολίτες έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους στους δημοκρατικούς θεσμούς της χώρας.
3) Υπάρχει μια διάχυτη αίσθηση ότι «κάτι πρέπει να γίνει».
Πώς ήταν η σπηλιά που είχε κατέβει ο Ιντιάνα Τζόουνς στους «Κυνηγούς της Χαμένης Κιβωτού»; Τόσα φίδια.
Τα ιστορικά παραδείγματα χωρών που έχουν χάσει τις δημοκρατικές τους ελευθερίες είναι πολλά και οι αιτίες που τις οδήγησαν εκεί ποικίλες, αλλά τα κοινά σημεία είναι προφανή και έχουν να κάνουν με παρατεταμένες κρίσεις (οικονομικές ή κοινωνικές), διαρκή ανικανότητα από την πλευρά των κυβερνήσεων ή αδυναμία σχηματισμού ισχυρής και αποτελεσματικής κυβέρνησης, και πάντα την παρουσία κάποιου παράγοντα (πρώην μονάρχη, μελών μιας πολιτικής ελίτ ή του στρατού) που επεμβαίνει για να «δώσει λύση».
Η Ελλάδα είναι μια χώρα που σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα αγκάλιασε τις δημοκρατικές ελευθερίες που μόλις το 1974 απέκτησε και τις έκανε μέρος της ταυτότητάς της, μιας ταυτότητας πάντως που σε πολύ μεγάλο βαθμό υπαγορεύτηκε από την ευρύτερη «ευρωπαϊκή» ταυτότητα, την οποία η χώρα μας υιοθέτησε με χαρά (καθώς συνοδεύτηκε και από πακέτα, Ντελόρ και άλλα). Αν όμως κοιτάξει κανείς την πραγματικότητα όπως διαμορφώνεται τα τελευταία χρόνια, φαίνεται πως οι απαραίτητες προϋποθέσεις υπάρχουν: Η Ελληνική Δημοκρατία κινδυνεύει. Υπάρχει μία τεράστια και πρωτοφανής για τον δυτικό κόσμο οικονομική κρίση, οι πολιτικοί θεσμοί επιδεικνύουν διαχρονική ανικανότητα, ενώ πολιτικές δυνάμεις που συγκεντρώνουν σημαντική λαϊκή υποστήριξη αμφισβητούν πλέον ανοιχτά τα δημοκρατικά κεκτημένα. Και η κοινωνία, γενικότερα, μοιάζει έδαφος γόνιμο για μια έκπτωση των δημοκρατικών αξιών: Η Ελλάδα είναι η πιο διεφθαρμένη χώρα της Ε.E. και στις τελευταίες θέσεις σε όλους τους δείκτες που μετράνε το κοινωνικό κεφάλαιο. Είναι μια κοινωνία σε διαρκή αποσύνθεση. Υπάρχουν όμως δύο πράγματα, που ενδέχεται να μας σώζουν: Πρώτον, στην Ελλάδα δεν υπάρχει μορφοποιημένος «παράγοντας» ανατροπής του καθεστώτος. Ενα καλό που έκαναν οι κυβερνήσεις της μεταπολίτευσης είναι το ότι γρήγορα και αποτελεσματικά τους εξάρθρωσαν, τους εξαφάνισαν και από τις παρυφές του πολιτικού σκηνικού, εξοβελίζοντας οποιοδήποτε ίχνος της παλιάς μοναρχίας και εκμηδενίζοντας την πολιτική ισχύ του στρατού (εγκολπώνοντάς τον στα δίχτυα του Δημοσίου, δυστυχώς, αλλά τι να κάνουμε, ουδέν καλόν αμιγές κακού). Τα κόμματα που συμμετέχουν σήμερα στο πολιτικό σκηνικό, δε, είναι μάλλον πολύ αδύναμα και πολυσυλλεκτικά ως πολιτικοί σχηματισμοί για να αποπειραθούν τέτοιας μορφής εκτροπές, και η παρουσία τους στις δημοκρατικές διαδικασίες τα συμφέρει – και ας τις αμφισβητούν, κάποια από αυτά.
Δεύτερον, δε, η Ελλάδα εξακολουθεί να είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης και φορέας της ευρωπαϊκής ταυτότητας. Αυτό από μόνο του δεν είναι μαγικό ξόρκι –και η Ουγγαρία είναι μέλος–, αλλά αποτελεί ένα ισχυρό ανάχωμα για την υποβόσκουσα κατολίσθηση. Μπορεί εμείς να μην περάσαμε διαφωτισμούς και να μην είχαμε την πολυτέλεια αιώνων δημοκρατικών ζυμώσεων, αλλά αν μη τι άλλο μια προσπάθεια την κάνουμε και, δεδομένων των συνθηκών, μοιάζουμε να τα παίρνουμε γρήγορα τα γράμματα.
Πηγή: Καθημερινή
