Του Θοδωρη Γεωργακοπουλου
Βρετανός ιστορικός Αρνολντ Τόινμπι πέρασε περίπου τρεις δεκαετίες της ζωής του γράφοντας ένα δωδεκάτομο βιβλίο με τον σεμνό τίτλο «A Study of History». Σ’ αυτό αναλύει την ιστορία όλων των μεγάλων πολιτισμών που έχουν εμφανιστεί ώς τώρα, βγάζοντας σημαντικά συμπεράσματα για το πώς λειτουργούν οι Homo sapiens όταν μαζεύονται μεταξύ τους και φτιάχνουν μια κοινωνία επιτυχημένη. Ανάμεσα σ’ αυτά διατύπωσε και μια θεωρία που μου αρέσει πολύ και κατά τη γνώμη μου ταιριάζει και σε μικρότερες κοινωνικές δομές, όπως, ας πούμε, μικρές χώρες στην άκρη χερσονήσων κατοικημένων από μακρού που καταρρέουν.
Η θεωρία του Τόινμπι λέει ότι η ακμή ενός πολιτισμού πυροδοτείται από τη δραστηριότητα μιας «δημιουργικής μειοψηφίας», η οποία δίνει λύσεις στις σοβαρές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η χώρα και ηγείται της ανάπτυξης, στην οποία τελικά συμμετέχει άμεσα και έμμεσα ολόκληρη η κοινωνία. Η ακμή έρχεται όταν η δημιουργική μειοψηφία ξεπερνά σε μέγεθος και ισχύ μια κρίσιμη μάζα, και έτσι οι ιδέες και οι αξίες της φτάνουν να επηρεάζουν και να κινητοποιούν ολόκληρη την κοινωνία. Αν είναι υπερβολικά μικρή, δεν μπορεί να λύσει τα προβλήματα και άρα να αποκτήσει μεγάλη επιρροή.
Η υπόθεσή μου -αν θεωρήσουμε πως η ιδέα της «δημιουργικής μειοψηφίας» ισχύει και για μεμονωμένες χώρες- είναι πως στην ιστορία του ελληνικού κράτους οι δημιουργικές μειοψηφίες ποτέ δεν έφτασαν στην απαραίτητη κρίσιμη μάζα. Ηταν πάντα πολύ μικρές, πολύ αδύναμες, ανίκανες να λειτουργήσουν ως ατμομηχανή για μια χώρα που πήγαινε προς τα μπρος πολύ αργά, ανεξέλεγκτα, στα κουτουρού, βασισμένη σε εξωτερικούς παράγοντες ή στον αυτόματο πιλότο.
Θα περίμενε κανείς στις γενιές που μεγάλωσαν μετά τη μεταπολίτευση σε μια ειρηνική, δημοκρατική Ελλάδα ένας πυρήνας δημιουργίας και ανάπτυξης να έχει εμφανιστεί. Το ότι δεν δημιουργήθηκε ποτέ ή, έστω, δεν έφτασε ποτέ στην προαναφερθείσα «κρίσιμη μάζα» είναι εύκολο να αποδειχτεί: Πτωχεύσαμε. Η χώρα κατέρρευσε, το πολιτικό και πολιτισμικό της υπόδειγμα απέτυχε. Αν υπήρχε ισχυρή δημιουργική μειοψηφία με την έννοια που την περιέγραψε ο Τόινμπι στην Ελλάδα, τότε τα μεγάλα προβλήματα θα αντιμετωπίζονταν. Δεν θα είχαμε πτωχεύσει. Θα ακμάζαμε.
Οπότε τώρα τι γίνεται; Αν υποθέσουμε ότι η δημιουργική μειοψηφία μεγέθους άνω μιας κρίσιμης μάζας είναι προαπαιτούμενο για την ακμή μιας κοινωνίας, πώς θα φτάσουμε εμείς να την αποκτήσουμε; Και πώς πρέπει να μοιάζει, τελικά; Από τι σόι ανθρώπους πρέπει να αποτελείται;
Είναι ένα θέμα που με ενδιαφέρει.
Το περασμένο Σαββατοκύριακο παρακολούθησα το TEDxAthens στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών. Οπως κάθε χρόνο, από το 2010 που πρωτοπαρακολούθησα ένα τέτοιο συνέδριο (ως ομιλητής, τότε), είχα τον νου μου να διακρίνω ψήγματα μιας «ελληνικής δημιουργικής μειοψηφίας» εκεί. Οχι στη σκηνή. Στο κοινό.
Το TEDxAthens αποτελεί ωραίο φίλτρο γι’ αυτόν τον σκοπό επειδή δεν είναι συνέδριο κλαδικό, δεν έχει συγκεκριμένο θέμα και δεν απευθύνεται σε συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα ή επαγγελματικό σινάφι. Προσελκύει οποιονδήποτε ενδιαφέρεται για θέματα που θα υπέθετε κανείς ότι θα ενδιέφεραν τα μέλη της «δημιουργικής μειοψηφίας» μιας χώρας του 21ου αιώνα (τεχνολογία, επιστήμη, επιχειρηματικότητα, τέχνες) και έτσι είναι μια ευκαιρία να μαζέψεις σε ένα χώρο έναν ετερόκλητο αχταρμά ανθρώπων που έχουν ως μόνο κοινό χαρακτηριστικό κάτι που μπορεί και να τους εντάσσει σ’ αυτήν τη μυθική μειοψηφία. Τσουβαλιάζοντας λίγο, είναι κατά κανόνα ιδιωτικοί υπάλληλοι ή φοιτητές, μέλη της υπό διάλυση μεσαίας τάξης με υψηλό μορφωτικό επίπεδο και με ήπια κεντρώα (φιλελεύθερης ή σοσιαλδημοκρατικής χροιάς, ανάλογα) θέαση των πραγμάτων.
Κανείς δεν μπορεί να ξέρει αν αυτοί οι συγκεκριμένοι είναι όντως μέλη μιας δημιουργικής μειοψηφίας που απλά δεν έχει φτάσει την κρίσιμη μάζα -και, αν είναι, πόσο απέχει από αυτήν- ή αν απλά υποδύονται τέτοιους, κάτι σαν χίπστερ της διανόησης. Πάντως, ανάμεσά τους βλέπω κάποιες από τις λίγες εξαιρέσεις του εγχώριου κανόνα, τους ανθρώπους που φτιάχνουν εξωστρεφείς εταιρείες με δεκάδες ή εκατοντάδες υπαλλήλους ή τους άλλους που δουλεύουν για την αντιμετώπιση σοβαρών κοινωνικών προβλημάτων με ρηξικέλευθους τρόπους ή ταλαντούχους καλλιτέχνες. Αν το καλοσκεφτεί κανείς, τέτοιες εξαιρέσεις είναι το μόνο δημιουργικό πράγμα που παράγουμε σ’ αυτή τη χώρα, αυτές και global thinkers για το Foreign Policy.
Φαίνεται, όμως, πως οι εξαιρέσεις είναι απελπιστικά λίγες, και η όποια ελληνική «δημιουργική μειοψηφία», ακόμα κι αν περιλαμβάνει κι όλους τους θαμώνες των TEDx events, τα μέλη των οικογενειών τους, τους φίλους και τα κατοικίδιά τους, δεν μοιάζει να πλησιάζει καν μια «κρίσιμη μάζα». Είναι μια μειοψηφία τόσο αναιμική, με το «δημιουργικό» του χαρακτήρα της τόσο ετερόκλητο και, εδώ που τα λέμε, αμφιλεγόμενο, που μάλλον δεν φτάνει για να επηρεάσει τον δείκτη της συνισταμένης της κοινωνίας, ο οποίος βλέπουμε όλοι προς τα πού δείχνει.
Φάνηκε γλαφυρά το περασμένο Σάββατο: Την ώρα που στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών λίγες εκατοντάδες μειοψηφούντες άκουγαν για την τεχνολογία που έστειλε το διαστημόπλοιο Voyager 1 έξω απ’ το ηλιακό σύστημα, λίγα χιλιόμετρα πιο βόρεια, στο Σύνταγμα, νεοναζί διαδήλωναν για τα δικά τους δίκια.
Ηταν πολλαπλάσιοι.
Πηγή: Καθημερινή
