Ψ43: Ελεύθερη Βούληση

1. Η ερώτηση έρχεται και ξανάρχεται καθώς καινούργια πρόσωπα ξυπνούν ξαφνικά από την ύπνωση της ρουτίνας τους και τρομάζουν διότι αντιλαμβάνονται πως δεν ξέρουν σχεδόν τίποτα στα σίγουρα για τον εαυτό τους. Τώρα, γιατί αρπάζονται από αυτό το ερώτημα είναι άλλο θέμα. Αρπάζονται όμως από αυτό διότι μοιάζει σοβαρό, λόγιο, εμβριθές.

Στην πραγματικότητα είναι πολύ απλοϊκό.

Τι σημαίνει να έχουμε ελεύθερη βούληση;

Σημαίνει πως μπορούμε να κάνουμε ό,τι βουλόμεθα, ό,τι θέλουμε, ό,τι επιθυμούμε. Δηλαδή θα μπορούσαμε να είμαστε πολύ πλούσιοι, να ταξιδεύουμε σε άλλα ηλιακά συστήματα, να ζήσουμε αιώνια;

Θα μπορούσαμε να κάνουμε (ή να είμαστε) κυριολεκτικά ό,τι θέλουμε ανάλογα με το τι σκέφτεται κι επιθυμεί ο νους μας;

2. Αλλά ας επεκτείνουμε λίγο ακόμα την ανάλυση. Και ας στραφούμε σε μια αναλογία.

Ένα μοντέρνο έργο ζωγραφικής, αφηρημένο και ιμπρεσιονιστικό, φαίνεται έργο ζωγραφικής όσο το κοιτάς από κάποια απόσταση. Μπορεί να μη σου αρέσει, μα να, όσο το κοιτάς από μακριά, είναι ένας πίνακας.

Αν όμως το κοιτάξεις από πολύ κοντά, βλέπεις γραμμές, κηλίδες, πιτσιλίσματα, συχνά δίχως αρμονική συνοχή. Ο πίνακας έχει εξαφανιστεί.

Το ίδιο συμβαίνει με το κύριο θέμα μας.

Τι είναι βούληση, ελεύθερη ή όχι, για την ώρα; Είναι μια επιθυμία πραγματική ή φαντασιακή, μια απόφαση, μια επιλογή – να κάνω κάτι.

Αυτή η ενιαία επιλογή, απόφαση, επιθυμία, που διατυπώνεται ξεκάθαρα στον νου είναι προϊόν πολλών στοιχείων, πολλών προηγούμενων εσωτερικών και εξωτερικών εντυπώσεων. Συλλογιστείτε–

Θα πιώ καφέ… Θέλω να κοιμηθώ… Θα πάω να ψωνίσω… Θέλω να πάω διακοπές… κλπ.

Κάθε μια από αυτές τις βουλήσεις είναι απόσταγμα πολλών στοιχείων, σκέψεων, ενεργειών και διαδικασιών προηγούμενων εμπειριών και κινήτρων μα και τωρινών συνθηκών.

3. Όχι, με κανέναν τρόπο, δεν έχουμε ελεύθερη βούληση.

Το πλησιέστερό μας είναι πάλι μια αναλογία, μα πραγματική. Ταξιδεύεις με καράβι προς την Κρήτη. Μπαίνεις στο καράβι. Εκεί έχεις πολλές επιλογές. Να καθίσεις και να πιείς ένα ποτό στο μπαρ ή να γευματίσεις στην τραπεζαρία. Να επισκεφθείς το μαγαζί δώρων ή το βιβλιοπωλείο. Να πας στην καμπίνα σου και να δεις τηλεόραση ή να ξαπλώσεις ή να κάνεις μπάνιο. Ή μπορείς να καθίσεις έξω στη λιακάδα και να διαβάσεις ή να χαζεύεις. Μπορείς ακόμα να περπατήσεις σε κατεύθυνση αντίθετη από αυτήν του καραβιού! Έτσι έχεις την ψευδαίσθηση της ελεύθερης βούλησης, ελεύθερης επιλογής. Μα το καράβι ταξιδεύει σε μια κατεύθυνση μόνο, στον προορισμό του. Και η θάλασσα μπορεί να είναι ήρεμη ή φουρτουνιασμένη. Ο ουρανός συννεφιασμένος ή φωτεινός. Μπορεί να φυσά ή και να βρέχει. Τι μπορείς να κάνεις για αυτά τα φαινόμενα; Τίποτα.

4. Μπορείς να πετάξεις από τον έβδομο όροφο μιας πολυκατοικίας στον έβδομο όροφο μιας πιο μακρινής δίχως ξένη βοήθεια;

Μπορείς να κρατήσεις την ανάσα σου για 10 λεπτά;

Υπάρχουν πάμπολλοι, πολυποίκιλοι περιορισμοί. Εφόσον υπάρχει ένας έστω περιορισμός δεν έχουμε ελεύθερη βούληση.

Έχω βούληση καθόλου; Ή μήπως πρόκειται μόνο για επιθυμίες που διαδέχονται αργά ή γρήγορα η μια την άλλη;

Αλλά γιατί να απασχολεί αυτό το ερώτημα;

Και ακόμα, ποιος είμαι εγώ που θέλω να έχω ελεύθερη βούληση ή έστω διερωτώμαι αν την έχω; Αυτό είναι πολύ πιο σοβαρό ερώτημα και πώς βρίσκουμε την απάντηση;….