Η συνειδησία ή επίγνωση ποτέ δεν εγκαταλείπει τον άνθρωπο. Με άλλα λόγια, ποτέ ο άνθρωπος δεν είναι δίχως συνειδησία ή επίγνωση.
Ακόμα και στον βαθύ ύπνο υπάρχει επίγνωση. Πρώτα υπάρχει επίγνωση των ονείρων, αν βλέπουμε όνειρα. Δεν τα θυμόμαστε πάντα, ούτε τα θυμόμαστε ολόκληρα ίσως, μα, όταν αφυπνιζόμαστε, θυμόμαστε πως βλέπαμε όνειρο και κάτι από το ίδιο το όνειρο. Έτσι, όταν αφυπνιζόμαστε από βαθύ ύπνο, θυμόμαστε μόνο πως κοιμηθήκαμε βαθιά και νιώθουμε ξεκούραση και αναζωογόνηση. Επειδή δεν υπάρχει κινητικότητα στο νου, δεν υπάρχουν όνειρα, εικόνες, συναισθήματα – δεν υπάρχει κανένα αντικείμενο για την επίγνωση.
Δεν είναι πως στον βαθύ ύπνο χάνεται η συνειδησία ή επίγνωσή μας. Υπάρχει εκεί, υπάρχει όλη την ώρα. Μα δεν υπάρχει αντικείμενο κι έτσι δεν υπάρχει καμιά ανάμνηση όπως από όνειρα.
Το γεγονός πως αν κάποιος μας σκουντήσει θα ξυπνήσουμε από βαθύ ύπνο, δείχνει πως η επίγνωση είναι παρούσα. Το γεγονός και μόνο πως αφυπνιζόμαστε δείχνει πως υπήρχε συνειδησία.
Η κατάσταση βαθύ ύπνου είναι απόλυτη γαλήνη, ευτυχία, μακαριότητα!
Συνήθως θεωρούμε πως η κατάσταση ύπνου είναι η χαμηλότερη κατάσταση συνειδησίας. Μετά είναι η κατάσταση ονείρου. Μετά είναι η κατάσταση αφύπνισης. Αυτή θεωρείται η ανώτερη κατάσταση. Μα κι εδώ είναι η συνηθισμένη κοινή κατάσταση με σκέψεις και ονειροπολήσεις – η ονειρική αφύπνιση. Έπειτα είναι η κατάσταση προσοχής ή ανοιχτής, διευρυμένης επίγνωσης που δεν έχει σκέψεις, νοητικούς διαλόγους και ονειροπολήσεις. Μερικοί ψυχολόγοι κι εσωτεριστές αναφέρουν και μια ανώτερη κατάσταση Αυτοσυνειδησίας.
Στη Βεδική Παράδοση, στη Māṇḍūkya Ουπανισάδα, αυτή η κοινή θεώρηση αντιστρέφεται. Η συνηθισμένη κατάσταση αφύπνισης είναι η χαμηλότερη: είναι η ταύτιση με τον υλικό κόσμο. Μετά είναι η κατάσταση ονείρων, η ταύτιση με νοητικά φαινόμενα. Και ανώτερη είναι η κατάσταση βαθύ ύπνου, μια μάζα συνειδησίας που είναι μακαριότητα.
Αν ακολουθήσουμε αυτήν τη λογική, η πλήρης αναισθησία θα πρέπει να είναι ακόμα ανώτερη κατάσταση συνειδησίας και μακαριότητας. Και ο θάνατος πολύ-πολύ ανώτερη κατάσταση. Μα η Βεδική Παράδοση λέει πως δεν μένουμε σε κείνη την κατάσταση – όπως δεν μένουμε στον ύπνο. Ο άνθρωπος ξανα-γεννιέται ως ενσαρκωμένο πλάσμα κι εμπειράται πάλι όλες αυτές τις καταστάσεις και τις αλλαγές εμπειρίας στη ζωή του.
Αυτές οι αλλαγές και στην περιπέτεια της ζωής και στις καταστάσεις συνειδησίας (ή επίγνωσης) είναι αναπόφευκτες για τον κοινό άνθρωπο. Διότι δεν έχει τίποτα σταθερό στον ψυχισμό του. Τα πάντα του συμβαίνουν μηχανικά έξω από τον δικό του περιορισμένο έλεγχο. Δεν έχει ενότητα, δεν έχει πραγματική προσωπική βούληση. Έχει μόνο μια πληθώρα επιθυμιών και κάθε επιθυμία λειτουργεί ως θέληση. Επειδή συχνά επιδιώκει και πραγματώνει μια επιθυμία, νομίζει πως έχει βούληση. Μα είναι μόνο η δύναμη της επιθυμίας που ενεργεί. Και αν μια έντονη επιθυμία δεν εισακουστεί και ικανοποιηθεί από το σύμπαν, ακολουθεί μια έκρηξη οργής και κάποτε παράνοιας.
Για να αποκτήσει βούληση ο άνθρωπος πρέπει πρώτα να ακολουθήσει μια εσωτερική πειθαρχία με την καθοδήγηση μιας διδασκαλίας. Μόνο όταν διαλύσει τις πιο οξείες και τραχείς πλευρές του εγωισμού του κι έχει πια, μετά από αρκετή εσωτερική εργασία, αποκτήσει εσωτερική ενότητα και βούληση, θα μπορέσει να συνειδητοποιήσει την απόλυτη συνειδησία του βαθύ ύπνου και την ανώτερη κατάσταση του θανάτου!
