Γνωρίζουμε πως στη ζωή το μόνο σταθερό είναι η αστάθεια. Μα δεν ενστερνιζόμαστε πλήρως αυτή μας τη γνώση. Πιστεύουμε πως κάπου, κάπως θα βρούμε μόνιμη και διαρκή ικανοποίηση.
1. Στο προηγούμενο 137. Ψυχολογία: Προσκόλληση αρχίσαμε να εξετάζουμε αυτό το πολύ κοινό φαινόμενο του ψυχισμού μας που όλοι σχεδόν το παίρνουμε ως φυσιολογικό. Λίγη αυτο-παρατήρηση όμως (ή αυτοεξέταση όπως την έλεγε ο Σωκράτης) θα δείξει στον ενδιαφερόμενο πως η προσκόλληση είναι η κύρια (υπάρχουν και άλλες βαθύτερες) άμεση αιτία για πάρα πολλή από τη δυστυχία μας.
Η προσκόλληση είναι η ενέργεια, η αισθηματική κατάσταση ανάμνησης ή επιθυμίας να επαναληφθούν εμπειρίες που μας ευχαρίστησαν με πρόσωπα, πράγματα και περιστάσεις. Η επιθυμία και προσδοκία της επανάληψης συνοδεύεται από διέγερση και κάποια αγωνία, η ίδια η επανάληψη φέρνει κάποια ευχαρίστηση, η δε ματαίωσή της επιφέρει λίγη ή πολλή απογοήτευση, δυστυχία ή και οργή, συχνά. Η επιθυμία και αναμονή μπορεί να οδηγήσουν σε εγκληματικές πράξεις και ‘αμαρτίες’.
Επειδή στις Γραφές των τριών αβρααμικών μονοθεϊστικών θρησκειών (Παλαιά Διαθήκη, Καινή Διαθήκη, Κοράνι) το ψυχολογικό αυτό φαινόμενο δεν εξετάζεται, κατέφυγα στα βουδιστικά και, κυρίως, βεδικά κείμενα όπου οι όροι είναι πολύ ξεκάθαροι και η αναλυτική περιγραφή διαφωτιστική.
2. Στη Σανσκριτική η προσκόλληση είναι saṅga ή pra-saṅga και το αντίθετο της απόσπαση, ουδετερότητα, αδιαφορία (μα όχι ψυχρή απόρριψη), είναι a-saṅga.
Σε ένα από τα φιλοσοφικο-θρησκευτικά κείμενα της Βεδικής Παράδοσης της Ινδίας τη Bhagavad Gītā (Άσμα του Μεγαλόχαρου) δίνονται έξι μορφές προσκόλλησης στο κεφάλαιο 14, στροφές 6-8.
Α) Sukha – saṅga προσκόλληση στην άνεση, απόλαυση, ευχαρίστηση, ηδονή. Αυτή η μορφή προσκόλλησης πάντα σχετίζεται με κάποιο εξωτερικό αντικείμενο. Συχνά είναι φαγητό και ποτό – και μπορεί να οδηγήσει σε λαιμαργία, πάχος, διάφορες σωματικές παθήσεις και, κάποτε, απρόσμενο θάνατο. Είναι οικιακές ανέσεις, ένδυση, ακριβά οχήματα και παρόμοια. Εκδηλώνεται και σε ποικίλες σεξουαλικές απολαύσεις, όπως παντρεμένοι με μη-παντρεμένους, ή παιδοφιλία και βιασμός ή παρόμοιες ανώμαλες ορέξεις. Μα η ευχαρίστηση είναι πάντα πρόσκαιρη κι επιφέρει οδύνη στέρησης. Όσο πιο μεγάλη είναι η προσκόλληση τόσο πιο έντονη η οδύνη και η επιθυμία για επανάληψη. Μα όσο μεγάλη και αν είναι η προσκόλληση στη ‘δική μου ευχαρίστηση’, όσο επίμονη κι επίπονη η επιδίωξη της εξασφάλισής της, δεν προσφέρει ποτέ μόνιμη διαρκή ικανοποίηση και συχνά οι άλλοι άνθρωποι γίνονται αντικείμενα εκμετάλλευσης.
Β) Jñāna-saṅga προσκόλληση στη γνώση, πληροφόρηση. Αυτή επίσης επιφέρει, όταν ικανοποιείται, μεγάλη ευχαρίστηση, μα και την οδύνη της αλαζονείας ‘εγώ ξέρω καλύτερα, εγώ είμαι ανώτερος’ και την οδύνη της συνεχούς αναζήτησης· διότι καθώς ο κύκλος γνώσεων μεγαλώνει, μεγαλώνει και η περιφέρειά του που ορίζει το άγνωστο και ανεξερεύνητο που προσκαλεί! Ούτε κι εδώ υπάρχει μόνιμη, διαρκής ικανοποίηση, διότι καθώς αυξάνονται τα ντάτα, και οι πληροφορίες, αυξάνονται και οι προκλήσεις, νέα πεδία, νέες ευκαιρίες. Έτσι κι εδώ ο άνθρωπος μένει ανικανοποίητος τελικά. (Εκτός και αν βρει κάτι, αν αυτό υπάρχει όπως διαβεβαιώνουν οι σοφοί, μέσω του οποίου θα μπορεί να γνωρίζει κανείς τα πάντα!)
Γ) Tṛṣṇā-saṅga δίψα για εμπειρίες – σωματικές, νοητικές, πνευματικές, ποικιλία βιωμάτων καταστάσεων. Ποικιλία εμπειριών και καταστάσεων που έχουν οι άλλοι και δίνουν δύναμη και φήμη. Συχνά αυτή η προσκόλληση μετατρέπεται σε εμπλοκή στην δράση κι επιτυχία. Μα, βέβαια, ποτέ η επιτυχία δεν είναι ολοκληρωτική και απόλυτη.
Δ) Karma-saṅga προσκόλληση στη δράση. Αυτή ωθεί αδιάκοπα τον άνθρωπο σε δράση, το ένα έργο μετά το άλλο, τη μια ενασχόληση μετά την άλλη, σε μια διαδοχή επιτευγμάτων. Κι εδώ εισέρχεται η οδύνη της προσπάθειας, της αλαζονείας, όταν υλοποιείται η επιτυχία μα και της απογοήτευσης όταν έρχεται η αποτυχία. Ούτως ή άλλως στα γερατειά η όποια ικανότητα μειώνεται.
Ε) Mohona-saṅga προσκόλληση στην αυταπάτη και πλάνη που συνοδεύεται από αμέλεια και απροσεξία και αλλεπάλληλα λάθη. Είναι προσκόλληση σε μια μορφή άγνοιας όπου ο άνθρωπος νομίζει πως ξέρει κι επαναπαύεται σε συνήθως λάθος πληροφορίες και λάθος αντιλήψεις. Απατάται από την εικόνα του παντογνώστη που τρέφει για τον εαυτό του.
Ζ) Ālasya – saṅga Προσκόλληση στην οκνηρία με τις φαντασιώσεις και ψευδαισθήσεις της. Η προσκόλληση αυτή συνοψίζεται στον γνωστό κανόνα του τεμπέλη – ‘Μην κάνεις κάτι ποτέ, και αν σου έρθει επιθυμία για δράση, ξάπλωσε και περίμενε να περάσει’! Ο ύπνος είναι μια προέκταση.
Γνωρίζουμε πως στη ζωή το μόνο σταθερό είναι η αστάθεια. Μα δεν ενστερνιζόμαστε πλήρως αυτή μας τη γνώση. Πιστεύουμε πως κάπου, κάπως θα βρούμε μόνιμη και διαρκή ικανοποίηση.
