Η Νεοελληνική έχει πολλούς γραφικούς κι εκφραστικούς ιδιωματισμούς. Μα έχει, όπως πρέπει να διαφαίνεται ήδη, αποδυναμωθεί τρομακτικά καθώς έχει χάσει την ευπλασία της Αρχαίας με την απώλεια της δοτικής πτώσης, του δυικού, των μετοχών(κυρίως!), της υποτακτικής, του απλού παρακειμένου, υπερσυντέλικου κλπ. κλπ.
1. Έχω την ισχυρή εντύπωση πως οι αρχαίοι ελληνικοί μύθοι περιέχουν πολλή και χρήσιμη αλήθεια. Μα δεν θέλουμε να κάνουμε τον κόπο να την αντλήσουμε από τ’ όμορφο εξωπραγματικό περικάλυμμά της, όταν δεν είναι τόσο απλή όσο στους μύθους του Τάνταλου ή του Σίσυφου.
Αλλά οι σύγχρονοι μύθοι δεν έχουν αυτό το βάθος: είναι παλαβομάρες που προέρχονται από καθυστερημένους και γίνονται πιστευτές από πανηλίθιους. Όπως οι συνωμoσιολογίες σαν την αναρχοαριστερή προπαγάνδα πως δεν υπήρξε απειλητική πανδημία και πως ήταν μια γριπούλα μα διογκώθηκε για να μειωθούν οι μισθοί και να γίνουν απολύσεις!
Αυτές, ευτυχώς, δεν διαρκούν και δεν μένουν στη συλλογική μνήμη.
Υπάρχουν όμως άλλοι μύθοι που έχουν βαθιές ρίζες, όσο βαθιά είναι και η ψευτιά τους. Είναι 3-4 τέτοιοι.
2. Σήμερα θα ασχοληθώ με τη γλώσσα.
Η γυναίκα μου συχνά επικαλείται τον μύθο, τον οποίο πιστεύει ως επιστημονική, τεκμηριωμένη αλήθεια, πως η ελληνική γλώσσα είναι πλούσια, δυνατή και υπόδειγμα σαφήνειας και φιλοσοφικών εννοιών.
Η αντίληψη αυτή είναι διάχυτη και ακούς να τη εκφράζουν πολιτικάντηδες, καθηγητάδες και διανοούμενοι κάθε είδους. Την διαβάζεις επίσης σε άρθρα όχι μόνο σουπερελλήνων μα και, υποτίθεται, σοβαρών, μορφωμένων «αναλυτών» κι αρθρογράφων. Μερικοί μάλιστα διαδίδουν πως είναι η «μήτηρ πασών γλωσσών»
Έχοντας ξοδέψει μερικές δεκαετίες στη μελέτη συγκριτικής γλωσσολογίας, δηλαδή αρχαίων και σύγχρονων γλωσσών που έχουν προφανέστατες συνάφειες, μπορώ να δηλώσω πως η αλήθεια σχετικά με τη γλώσσα μας (και την αρχαία) είναι ακριβώς το αντίθετο. Ούτε μήτηρ είναι ούτε πολύ πλούσια.
3. Πρώτα-πρώτα είναι αδύναμη καθώς της λείπουν πολλοί ήχοι, όπως οι ουρανισκόφωνοι sh, j, c(h) κλπ. (she, judge, church). Της λείπουν επίσης μακρά φωνήεντα όπως στα Αγγλικά fat & father, ship & sheep, soup & swoop κλπ.
Της λείπει, ακόμα, η ευπλασία με σύνθετα όπως στα Γερμανικά ή Αγγλικά. Χρειαζόμαστε φράσεις ή μικρές προτάσεις για ν’ αποδώσουμε απλά σύνθετα όπως manmade, skyblue, arms-race κλπ. Η αρχαία γλώσσα είχε αρκετή ευπλασία.
Μα ούτε η αρχαία ούτε η σύγχρονη είναι λακωνική. Είναι πολυσύλλαβη και μάλλον φλύαρη (σε συνδυασμό με την έλλειψη σύνθετων): sky ουρανός· street δρόμος/οδός· love αγάπη· keep φυλάσσω· face πρόσωπο κλπ. κλπ.
Σε άλλες περιπτώσεις ή χρησιμοποιούμε φράσεις για ν’ αποδώσουμε το νόημα ή δανειζόμαστε τη λέξη: aspire, bilocation, bioma, by(e)law, bypass, concept, consider, fallout, manipulate κλπ. κλπ. Το ρήμα «φιλοδοξώ» για aspirate είναι μόνο μια προσέγγιση που δεν αποδίδει τις λεπτότερες αποχρώσεις του αγγλικού. Το ίδιο ισχύει για το consider (εξετάζω) ή το manipulate (χειρίζομαι).
4. Ναι, οι ξένες γλώσσες, κυρίως η Αγγλική και πολλές άλλες μέσω της Αγγλικής, έχουν δανειστεί πολλές λέξεις, πολλούς όρους επιστημονικούς από την Ελληνική. Π.χ. amphibian, brachycephalic, dramatic, epic, trichomonad, zoophyte, κλπ.
Μάλιστα, ο οικονομολόγος και πρωθυπουργός κ. Ζολώτας έδωσε μια ομιλία στην Αγγλική όπου χρησιμοποίησε κυρίως λέξεις από την Ελληνική.
Αυτό δεν δείχνει πλούτο ή ανωτερότητα για την Ελληνική. Απλώς λόγω της εντατικής μελέτης της Ελληνικής και Λατινικής σε προηγούμενους αιώνες, είχε γίνει συνηθισμένη πρακτική για τους Βρετανούς να δανείζονται από την Ελληνική νέους τεχνικούς όρους – όπως οι λιγοστοί που έχω αναφέρει ως τώρα.
Η Αγγλική έχει δανειστεί και από τη Λατινική με την ίδια ξεδιάντροπη ευχέρεια: addendum, centennial, illegibility, television, vacuity κλπ. Επίσης multilingual μα και polyglot, multiform, polymorph κλπ. (Η δική μας «μούλτι» για τον αλεστήρα πολλαπλών τροφίμων είναι δάνειο που πλουτίζει τη γλώσσα μας. Μακάρι να πάρουμε και πολλά άλλα τέτοια «δανεικά και αγύριστα»!)
5. Η Νεοελληνική έχει πολλούς γραφικούς κι εκφραστικούς ιδιωματισμούς. Μα έχει, όπως πρέπει να διαφαίνεται ήδη, αποδυναμωθεί τρομακτικά καθώς έχει χάσει την ευπλασία της Αρχαίας με την απώλεια της δοτικής πτώσης, του δυικού, των μετοχών, της υποτακτικής, του απλού παρακειμένου, υπερσυντέλικου κλπ. κλπ.
Μα και η Αρχαία ήταν αρκετά αποδυναμωμένη σε σύγκριση με τη Σανσκριτική στην αρχαία Ινδία (μιλιέται ακόμα από αρκετούς φανατικούς).
Παίρνω, εκτός από τις 8 πτώσεις (ενικού, δυικού και πληθυντικού) και συζυγίες ρημάτων άγνωστες σε άλλες γλώσσες (όπως η επιθυμητική ji-jňā-sa-te ‘επιθυμεί να γνωρίζει’), την οργανική συνεκτικότητα.
Στην Αγγλική βρίσκουμε act (όνομα και ρήμα), acted (ρήμα), acting (μετοχή και όνομα), action (όνομα), actual (επίθετο), re-act, re-action, κλπ. κλπ.
Στα Ελληνικά έχουμε τιμ-ή, τίμ-ημα, τιμ-ητικό, τιμ-ώ, ε-τίμ-ησα, ανα-/εκ-/προ-τιμ-ώ κλπ. κλπ. Μα δεν έχουμε τη ρίζα τιμ όπως την αγγλική act, που όμως είναι μια από πολύ λίγες (cross,heat,paint κλπ.). Στην πραγματικότητα δεν έχουμε ρίζες, μόνο θέματα. Συχνά μάλιστα, σε αντίθεση με την τιμ-ή, μια λέξη δεν έχει συγγενείς.
Στη Σανσκριτική η λέξη για την κόρη είναι duhitr και προέρχεται από τη ρίζα duh ‘αντλώ απολαμβάνω, αρμέγω’. Αυτή η ρίζα κλίνεται ως ρήμα και ως όνομα πλήρως και δίνει πολλά παράγωγα duha, duhya, doha, dohana κλπ. Είναι ίδια λέξη στην Αγγλική daughter, στη Γοτθική dauhter, στη Λιθουανική dukte/dukta.
Στην Ελληνική (όπως και στις άλλες γλώσσες) στέκει ορφανή ως «θυγάτηρ» (ελπίζω η συνάφεια με τη σανσκριτική λέξη και τις άλλες να είναι ξεκάθαρη). Αυτή δε έχει δικό της παράγωγο μόνο το επίθετο «θυγατρικό». Δεν έχει ούτε μια άλλη συγγενική λέξη. Από που προέρχεται, άραγε;…
Καταλαβαίνουμε το νόημα της ερώτησης;….
Ας αφήσουμε λοιπόν στην άκρη τις μεγαλοστομίες αυτού του μύθου.
