υπάρχει “κάτι” που παρατηρεί την όλη διαδικασία στον νου
1. Για τον Γάλλο φιλόσοφο René Descartes (Ντεκάρτ 1596-1650) έχω γράψει καθώς και για τη φημισμένη ρήση του στην Πραγματεία περί Μεθόδου. Εδώ ας προσθέσω πως εξέτασε επίσης την άποψη της αμφιβολίας για την ορθότητα του συλλογισμού του σε πολύ μεταγενέστερο έργο του: dubito ergo cogito ergo sum. “Αφού αμφιβάλλω, άρα σκέφτομαι, άρα υπάρχω”.
2. Πάρα πολλοί μεταγενέστεροι στοχαστές υπέδειξαν πως ο συλλογισμός έχει μια σοβαρή αδυναμία.
Μόλις έναν αιώνα αργότερα άλλος Γάλλος, ο Pierre Gassendi (1592-1655), στη Disquisitio Metaphysica (Μεταφυσική Συζήτηση) γράφει πως το ότι κάποιος σκέφτεται δεν αποδείχνει την ύπαρξη κάποιου εαυτού ή πλάσματος: αποδείχνει μόνο πως γίνεται σκέψιμο. Ο David Hume (1711-1776) έκανε όμοια κριτική και λίγο αργότερα ο Γερμανός σατιριστής Georg Lichtenberg (1742-1799) έγραψε πως υπάρχει σκέψιμο, υπάρχει νοητική δραστηριότητα όπως βρέχει, χιονίζει.
Πολλοί μεταγενέστεροι επαναλαμβάνουν την ίδια κριτική. Και από μια άποψη δεν έχουν άδικο.
3. Υπήρξαν πολλοί άλλοι στοχαστές πριν τον Ντεκάρτ. Ο ίδιος έμαθε και διάβασε την Πολιτεία του Θεού (De civitate Dei 11.26) του Αγίου Αυγουστίνου (5ος αιώνας ΚΕ), όπου ο Άγιος ασχολείται με το θέμα απόδειξης της ύπαρξης. “Σίγουρα υπάρχω! Και αν κάνω λάθος; Μα αν κάνω λάθος κάποιος υπάρχει που κάνει λάθος, άρα υπάρχω.” (Si fallor, sum). Ο Ντεκάρτ αναγνώρισε το ίδιο σκεπτικό με το δικό του.
Νωρίτερα ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια είχε γράψει (1170α 25): “Όταν κάποιος έχει επίγνωση πως βλέπει… ακούει… περπατάει… κ.λπ., όταν έχουμε επίγνωση πως σκεφτόμαστε, σημαίνει πως έχουμε επίγνωση πως υπάρχουμε/είμαστε.”
Ακόμα νωρίτερα ο Παρμενίδης (στον 6ο και αρχές 5ου αιώνα ΠΚΕ) στο απόσπασμα Β3 είχε γράψει “Το να έχεις επίγνωση και το να είσαι/υπάρχεις είναι το ίδιο πράγμα.”
4. Οι αντιρρησίες μα και μερικοί θεωρητικοί σαν τον Ντεκάρτ αγνοούν το απλό γεγονός της άμεσης εμπειρίας. Γιατί αφού υπάρχει αυτή, πρέπει να δοθούν θεωρητικές διανοητικές αποδείξεις;
Ναι, είναι δυνατό να ζούμε όλοι υπό την επήρεια μιας ισχυρής σατανικής δύναμης όπως στη φαντασιακή ταινία Matrix όπου υπονοείται πως δεν υπάρχουμε και ας νομίζουμε πως υπάρχουμε ο καθένας και η καθεμιά.
Ή πως υπάρχει ύπαρξη απρόσωπη, δίχως εαυτό, όπως σε κάποιο κλάδο του Βουδισμού με την ιδέα anattā “δίχως εαυτό” (an-atta < an-ātmā, στη Σανσκριτική και πάλι).
Υπάρχει και η σύγχρονη Ψυχολογία της Συμπεριφοράς (Behaviorist Psychology) που εντάσσει εαυτόν στις Φυσικές Επιστήμες οι οποίες δεν αναγνωρίζουν ύπαρξη/ουσία/ον/ενέργεια αν δεν είναι μετρήσιμη οντότητα.
5. Αλλά όπως γράφω στο §4 (αρχή), έχουμε το απλό γεγονός της άμεσης εμπειρίας.
Ναι, δέχομαι πως “γίνεται σκέψιμο” όπως βρέχει, φυσά, χιονίζει. Αλλά πως το ξέρουμε ο καθένας και η καθεμιά;
Το γνωρίζουμε διότι υπάρχει “κάτι” που παρατηρεί την όλη διαδικασία στον νου – να σκέφτεται ή αμφιβάλλει – να έχει επίγνωση της νοητικής ενέργειας, τη “νόηση νοήσεως” όπως το λέει και ο Πλάτωνας. (Ή μπορεί να μη σκέφτεται και να νιώθει μόνο σιγή και ακινησία: και αυτή η κατάσταση παρατηρείται από εκείνο το “κάτι”.)
Εκείνο το “κάτι” είναι τελικά αδιαμφισβήτητη ύπαρξη/ουσία/ον/ενέργεια! Επιπλέον, είναι μόνιμο, αμετάβλητο στον ψυχισμό μας, στη ζωή μας!
