Φανταστείτε, όσο μπορείτε, πως είστε το τελευταίο πρόσωπο πάνω στον πλανήτη. Ω! έχετε όλες τις ανέσεις: φαγητά, ρούχα, στέγη, υπολογιστή κλπ. Μα δεν υπάρχει κανένας άλλος άνθρωπος.
Όλοι έχουν πεθάνει. Δίχως συντροφιά περιμένετε κι εσείς τον θάνατο. Ολομόναχος, ολομόναχη, με τη φαντασία και τις αναμνήσεις σας.
Κάπως έτσι κατακυριεύει τον νου η μαύρη νύχτα της κατάθλιψης και απελπισίας – «η σκοτεινή νύχτα της ψυχής».
Πολλοί άνθρωποι έχουν εμπειραθεί αυτή τη σκοτεινιά της απελπισίας και κατάθλιψης, βρίσκοντας ανακούφιση είτε στη θρησκευτική πίστη (ο Ιερεμίας της Παλαιάς Διαθήκης, ο Λούθηρος του Προτεσταντισμού) είτε σε φάρμακα ψυχαναλυτών.
Η φράση ανήκει στον Άγιο Ιωάννη του Σταυρού (1542-1591). Ο Ισπανός μύστης περιγράφει σε ένα ποίημα το ταξίδι της ψυχής από την προσκόλληση στο υλικό σώμα στην ένωση της με τον Θεό (1578-9).
Ο Ιωάννης μεταρρύθμισε το τάγμα των Καρμελιτών στην Ισπανία και μάλιστα φυλακίστηκε για κάποιο διάστημα από τους αντιπάλους, οπότε κι έγραψε το ποίημα. Διότι στη σκοτεινή φυλακή ένιωσε πιο φρικτά από άλλες περιόδους την αποκοπή από κάθε συντροφιά και την απόλυτη μοναξιά.
Αυτή την αίσθηση την είχε από νωρίς μέσα του και κατά καιρούς την ένιωθε να φουντώνει βασανιστικά. Όλοι την έχουμε μα τον περισσότερο χρόνο την καλύπτουμε με πολλές περισπάσεις – ευτυχώς. Διότι μπορεί να γίνει τόσο μαύρη κι ανυπόφορη που να οδηγήσει στην αυτοκτονία.
Ο Ιωάννης ήταν εξαιρετικά οξυδερκής κι ευαίσθητος και νωρίς στράφηκε στην αναζήτηση του Θεού και συχνά μόνος του επιδίωκε την απομόνωση να μπορεί να συγκεντρώνεται στην εσωτερική του αναζήτηση. Και η σκοτεινή νύχτα διαχύθηκε στις σκέψεις, στα συναισθήματά του, σε όλη την ύπαρξή του, όπως την ένιωθε – απόλυτα εγκαταλελειμμένος. Κανείς δεν τον αγαπούσε, κανείς δεν νοιαζόταν – ούτε άνθρωπος, ούτε ο Θεός! Έτσι ένιωθε.
Είναι μια φάση που κάθε αναζητητής της Αλήθειας (όχι μόνο στη χριστιανική θρησκεία) θα περάσει απαλά ή έντονα. Το σκοτάδι μπορεί να είναι λιγότερο ή περισσότερο πυκνό και καταθλιπτικό ανάλογα με τον εγωισμό που έχει συσσωρευτεί και με την πυρετώδη εγωιστική προσπάθεια του ανθρώπου να εμπειραθεί «την Ενότητα» ή άλλη παρεμφερή πνευματική κατάσταση. Και η φάση μπορεί να διαρκέσει λίγες μέρες, μήνες ή πολλά χρόνια!
Στο ποίημα του ο Άγιος Ιωάννης περιγράφει επίσης δέκα σκαλοπάτια μιας κλίμακας αγάπης που οδηγεί στον Θεό – κλίμακα που είχε νωρίτερα περιγράψει ο Άγιος Θωμάς Ακινάτης, άγιος της Δυτικής Εκκλησίας.
Η θρησκεία δεν ελκύει πια όλους. Δεν χρειάζεται να προσφεύγουμε στα «θεία» αν δεν έχουμε τη θρησκευτική διάθεση. Υπάρχουν κι άλλες προσεγγίσεις.
Ο άνθρωπος σχεδόν πάντα ξεχνά πως ο ίδιος δεν είναι αυτός που νομίζει, αυτό το οποίο βρίσκεται υπό παρατήρηση στο πεδίο της επίγνωσής του. Βλέπει την εμπειρία (χαράς ή πόνου ή οτιδήποτε), ταυτίζεται και νομίζει πως ο ίδιος είναι αυτό που βλέπει. Και αυτή η εμπειρία ταύτισης αλλάζει τόσο αναπάντεχα, τόσο συχνά! Όμως, όσο έντονη και αν είναι η σκοτεινιά ή οργή, η αγανάκτηση ή απελπισία, ας θυμάται πως ο θεατής μέσα του είναι πολύ ανώτερος από αυτή την παραλυτική ή βασανιστική εμπειρία – ανώτερος και ανεπηρέαστος.
Επίσης ας θυμάται πως ο θεατής μένει αθέατος πάντοτε! Πολύ δύσκολο να ταυτιστούμε με κείνον τον αθέατο, απροσπέλαστο, θεατή.
Όμως, τελικά, είμαστε εκείνο το αθέατο Ον που παρατηρεί τα πάντα.
