1. Ο παρατηρητής συνήθως και γενικά θεωρείται να είναι κάποιος που κοιτά ή βλέπει. Είναι δε γνωστός με το όνομα «θεατής» και «γνώστης» ή «επιγνώστης, επόπτης» και παρόμοια. Στην πραγματικότητα είναι και ακροατής και γεύστης και αισθητήρας, διότι παρατηρεί τις εντυπώσεις από όλες τις αισθήσεις και ακόμα και εντυπώσεις από τον οργανισμό ή κινήσεις και διαθέσεις στον νου. Αν πιάνουμε μετάξι ή γαρμπίλι, η ποιότητα της αίσθησης στον νου γίνεται γνωστή στον παρατηρητή. Αν μυρίζουμε τριαντάφυλλο ή ένα ψοφίμι η εντύπωση της μυρωδιάς γίνεται γνωστή στον παρατηρητή.
Στο Views from the Real World ο Γκουρτζίεφ λέει (σ117) πως «Η μνήμη, η προσοχή, η παρατήρηση δεν είναι παρά η παρατήρηση ενός κέντρου από άλλο». Μετά προσθέτει: «Όταν βλέπεις και θυμάσαι τι σου συμβαίνει, αυτό σημαίνει πως ένα κέντρο παρατηρεί άλλο. Και αφού παρατηρεί, σημαίνει πως υπάρχει κάτι μέσω του οποίου παρατηρεί» (σ119).
Δεν λέει κάτι άλλο και το θέμα μένει μάλλον ανεξήγητο!
2. Όπως σημείωσα στο προηγούμενο άρθρο, κανείς από όσους ασχολήθηκαν με το «σύστημα» δεν λέει κάτι ακριβέστερο για τον παρατηρητή και την παρατήρηση.
Σε πάνω από 55 χρόνια μελέτης στην εσωτερική φιλοσοφία και σχετικές πρακτικές, δεν παρατήρησα «το ένα κέντρο να παρατηρεί άλλο». Ίσως ο Γκουρτζίεφ να εννοούσε πως υπάρχει ένας παρατηρητής που παρατηρεί τις λειτουργίες ή διαδικασίες της θέασης, γεύσης, ακρόασης κλπ. και τις θυμάται. Μα αν εννοούσε αυτό, γιατί να μη πει αυτό;
Στην πραγματικότητα η περιγραφή του Γκουρτζίεφ είναι περίπλοκη, ειδικά στο προηγούμενο κεφάλαιο και στο επόμενο και μοιάζει με μια πρόχειρη εξήγηση σχετικά με κέντρα, συνδέσεις κουλούρες ή σπείρες, διάφορους μηχανισμούς, δύναμη σύνδεσης ή συσχέτισης, βαθμίδες κλπ.
Η δομή του σώματος είναι σύνθετη/πολύπλοκη μα όχι περίπλοκη. Η δομή του νου (όχι του εγκεφάλου/μυαλού) είναι ακόμα πιο απλή παρά την κατάστασή του που συνήθως μοιάζει αλλοπρόσαλλη και χαώδης.
3. Αλλού ο Γκουρτζίεφ μιλά για την ενουσία και προσωπικότητα. Με αυτές τις δυο απόψεις ασχολήθηκα στο προηγούμενο.
Αλλά υπάρχουν δυο ακόμα ερωτήσεις. Ο Γκουρτζίεφ προσθέτει σε αυτή τη δυάδα το σώμα (Views… σ136). Η ανάπτυξη του καθενός, λέει ο Γκουρτζίεφ, προχωράει ξεχωριστά κι εξαρτάται από δεδομένα διαθέσιμα στον άνθρωπο.
Εδώ εξηγεί πως για το σώμα τα δεδομένα είναι «κληρονομικότητα, γεωγραφικές [=κλιματικές;] συνθήκες, τροφή και κίνηση». Η προσωπικότητα σχηματίζεται με όσα ο άνθρωπος ακούει και διαβάζει και μέσω παιδείας. Η ενουσία είναι καθαρά (συν)αισθηματική με στοιχεία κληρονομικότητας πριν και από τον σχηματισμό της προσωπικότητας και, αργότερα, «μόνο με τις αισθητήριες εντυπώσεις και τις συγκινήσεις ανάμεσα στις οποίες ζει [ο άνθρωπος]».
Είναι φανερό πως η τελευταία πρόταση δεν είναι ξεκάθαρη.
Μετά, πως σχετίζεται η ενουσία «καθαρά (συν)αισθηματική» με τα αισθηματικά κέντρα, το κατώτερο και το ανώτερο; Δεν λέγεται τίποτα.
4. ‘Όπως υπέδειξα στο προηγούμενο, δεν μαθαίνουμε πού εδράζουν η ενουσία και η προσωπικότητα ούτε πώς ακριβώς αναπτύσσονται ως ξεχωριστές απόψεις. Κι εδώ ο Γκουρτζίεφ εισάγει «μοχλούς» που κινούν αυτές τις απόψεις οι οποίες σχηματίζονται γύρα στα 7 ή 8 αλλά μπορούν να υποστούν μεταβολές μέχρι την ηλικία των 17.
Σχετικά με τον παρομοίωση της άμαξας, ο Γκουρτζίεφ διευκρινίζει πως η ενουσία αντιστοιχεί με τα άλογα τα οποία, προσθέτει, δεν καταλαβαίνουν τη λαλιά της προσωπικότητας. Αλλά δεν εξηγεί πώς κάποιος μπορεί να μάθε τη λαλιά των αλόγων, αν έχουν, κι έτσι να τα εκπαιδεύσει.
Μετά ο Γκουρτζίεφ εισάγει και την ιδέα του νου (mind: σ144) και η περιπλοκότητα (και σύγχυση) αυξάνεται πάρα πολύ. Ο Γκουρτζίεφ δεν το λέει, μα ίσως να εννοεί εδώ πως ο νους είναι συνώνυμο με την προσωπικότητα. Αλλιώς το νόημα γίνεται απρόσιτο.
5. Σε ένα μεταγενέστερο τμήμα, έχουμε την παρότρυνση «να ξεχωρίσουμε τον εαυτό μας από τον εαυτό μας»! Αυτή είναι ακόμα δυσκολότερη έννοια καθώς οι εξηγήσεις που δίνονται μοιάζουν αντιφατικές. Διότι ο Γκουρτζίεφ λέει πως «η νόησή μας, το σκέψιμο μας», δεν έχει πολλή σχέση με τον εαυτό μας ή με την ενουσία μας. Αυτή η σύζευξη υπονοεί πως η ενουσία μας είναι ο (αληθινός) εαυτός μας. Μα η ενουσία, συνεχίζει ο Γκουρτζίεφ, είναι αδύναμη και μπορεί να αλλάξει από τη μια στιγμή στην άλλη διότι εξαρτάται από πολλές επιδράσεις- «φαγητό, περιβάλλον, εποχή, καιρό κλπ. Μα ακόμα και ο αδύναμος άνθρωπος μπορεί να δώσει την επιθυμητή κατεύθυνση τον νου του»!
Αυτό το τελευταίο είναι αλήθεια, μα η ενουσία σε αυτή την περίπτωση δεν μπορεί να είναι ο (αληθινός) εαυτός.
6. Στο δικό του «σύστημα» ο Ουσπένσκι ακολουθεί τον Γκουρτζίεφ πιστά μα μετά προσθέτει την «πλάστη/ψεύτικη (false) προσωπικότητα» (κεφ12 Αποσπάσματα 1938-45). Και με τρία στοιχεία (πολλά εγώ, πλαστή προσωπικότητα και σώμα-ενουσία) φτιάχνει 3 τριάδες όπου οι πολώσεις αλλάζουν.
Αυτό είναι περίπλοκο θέμα και το αφήνω για το επόμενο σημείωμα.
Όμως υπάρχει πάνω ή πέρα από όλα αυτά τα συστατικά μέρη της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης ο παρατηρητής που θεάται τα πάντα. Αυτόν τον παρατηρητή θα εξετάσουμε πάλι και στο σύστημα Ουσπένσκι.
