1. Τόσο ο Λένιν όσο και ο Στάλιν επέβαλαν ασφυκτικό έλεγχο στους σοβιετικούς πολίτες. Αυτός δεν ήταν μόνο εξωτερικός που απαγόρευε (ή επέτρεπε) πράξεις όπως η έκφραση και η κίνηση ορισμένου τύπου. Ήταν επίσης μια προσπάθεια να εισέλθουν στον εσωτερικό ψυχισμό των πολιτών και να διαμορφώσουν τον τρόπο σκέψης και συναισθήματος εμπεδώνοντας τα κύρια δόγματα του κομμουνισμού τους.
Mερικά από τα μέτρα που επέβαλε ο Λένιν ήταν η καταπίεση αντιφρονούντων κάθε απόχρωσης, μα και η παραγωγή εγχειριδίων που εκλαΐκευαν διάφορες απόψεις του μπολσεβίκικού καθεστώτος.
Ο Στάλιν προώθησε αυτή την πρακτική. Στο μεταξύ ο Ιταλός μαρξιστής Γκράμσι είχε διατυπώσει αρκετές ιδέες όπως η κοινωνική επαφή και συντροφικότητα και η απλούστευση των μαρξιστικών δογμάτων για τις μάζες ώστε να είναι εύληπτες και να δημιουργούν μια βασική νοοτροπία και πίστη. (σ339-41, Gramsi’s Selected Writings 1916-26: επιμ. David Forgacs, Νέα Υόρκη (1992).
2. Το 1938 δημοσιεύθηκε το Ιστορία του Κομουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης: Μια Μέθοδος και το 1939 βγήκε στα Αγγλικά – εκατομμύρια αντίτυπα. Ήταν μια πλήρης διαστρέβλωση της Ιστορίας μα κι ένα εγχειρίδιο βασικής ιδεολογίας, ένα σημαντικό σύνεργο για διαμόρφωση νοοτροπίας.
Το ΚΚ παρουσιάζεται ως παντογνώστης και αλάνθαστος οδηγός έχοντας «την πιο προηγμένη επιστημονική θεωρία» σχεδιάζοντας την ιστορική πορεία και αποφεύγοντας ως επί το πλείστον ανεπιθύμητες λοξοδρομήσεις. Οι επιτυχίες του ήταν ιστορικά αναπόφευκτες. Μα τα πάντα βασίζονταν στη μεγάλη σοφία των δυο ηγετών του – Λένιν και Στάλιν. Άλλα ηγετικά στελέχη διαιρέθηκαν σε δυο κατηγορίες. Η μια ήταν όσοι πέθαναν πριν τη μεγάλη κάθαρση (1936-38) και μόλις που μνημονεύτηκαν. Η δεύτερη ήταν όσοι πέρασαν από δίκη και καταδίκη, έχοντας επιδοθεί εξαρχής σε αντεπαναστατικές σκευωρίες και πράξεις σαμποτάζ. Οι ταξικοί εχθροί ενσάρκωναν όλες τις ανθρώπινες αδυναμίες και κακίες – βλακεία, δειλία, ποταπότητα, σκληρότητα, προδοσία. Μόνο το ΚΚ Μπολσεβίκων είχε «πολιτική ορθότητα»: όλα τα άλλα πολιτικά κόμματα ήταν αντιδραστικά.
3. Η έκδοση ήταν ανώνυμη μα όλοι γνώριζαν πως ο Στάλιν επόπτευσε την όλη προσπάθεια προσεκτικά κι έγραψε το τμήμα «Διαλεκτικός και Ιστορικός Υλισμός».
Τρεις ήταν οι κύριες θεωρητικές πηγές του, σύμφωνα με τους κύριους κριτικούς: το Ενάντια στον Ντίρινγκ του Ένγκελς, το Ανάπτυξη της Μονιστικής Θεώρησης της Ιστορίας του Πλεχάνοφ και το Υλισμός και Εμπειριοκριτικισμός του Λένιν. Τα έργα του Μαρξ δεν χρειάστηκαν.
Το βιβλίο παρουσιάζει μια απλουστευμένη συστηματοποίηση του «Μαρξισμού» όπως μπορούσε να τον κατανοήσει ο Στάλιν. Είναι εξαιρετικά διδακτική ιστορία.
Περιέχει τις τρεις βασικές αντιλήψεις του μαρξισμού – διαλεκτική μέθοδος, φιλοσοφικός υλισμός και ιστορικός υλισμός. Αναφέρει φυσικά τους τέσσερεις νόμους που διέπουν τα φαινόμενα και τις κινήσεις της Φύσης:
α) συμπαντική αλληλοσύνδεση· β) συνεχής αλλαγή· γ) κίνηση ποσοτικής αύξησης σε ποιοτική αλλαγή· δ) ενότητα και σύγκρουση αντιθέτων.
Αυτοί όλοι συνοψίζονται στην αρχή του Ένγκελς (Ενάντια στον Ντίρινγκ): «Η πραγματική ενότητα του κόσμου συνίσταται όχι τόσο στην ύπαρξή του μα στην υλικότητά του.»
4. Χάρη σε αυτούς τους φυσικούς νόμους η επιστήμη της κοινωνικής Ιστορίας μπορεί, παρά τις περιπλοκές των φαινομένων της κοινωνικής ζωής, να γίνει μια ακριβής επιστήμη επίσης βοηθώντας σε πρακτικούς σκοπούς ανάπτυξης.
Η ειδική υλική βάση είναι «ο τρόπος παραγωγής υλικών αξιών [=προϊόντων]» – ο οποίος έχει δυο απόψεις. Η πρώτη συνίσταται στις παραγωγικές δυνάμεις δηλαδή τη σχέση των ανθρώπων με τις φυσικές δυνάμεις. Η δεύτερη συνίσταται στις «σχέσεις παραγωγής» δηλαδή τις σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους στην παραγωγική διαδικασία.
Στο θεωρητικό τμήμα του ο Στάλιν προχώρησε σε πρόσθετες διαφοροποιήσεις. Υπάρχουν τρεις απόψεις παραγωγής και πέντε είδη σχέσεων.
Η 1η άποψη παραγωγής έχει το γνώρισμα συνεχούς αλλαγής. Η 2η έχει τον ρόλο της επαναστατικής κίνησης, καθώς αλλάζουν οι δυνάμεις και τα σύνεργα. Η 3η άποψη επιβάλλει την προσαρμογή των παραγωγικών σχέσεων στις νέες παραγωγικές δυνάμεις που έχουν προκύψει.
Υπάρχουν και πέντε ιστορικοί τύποι σχέσεων: πρωτόγονος κομμουνισμός· δουλοκτησία· φεουδαρχία· καπιταλισμός· και σοσιαλισμός.
5. Χάρη στον απλοϊκό διδακτικό τόνο του, το βιβλίο χρησιμοποιήθηκε πλατιά στην εκπαίδευση των σοβιετικών πολιτών. Παρουσιάζει ένα κλειστό ξεκάθαρο σύστημα σκέψης για την κοινωνία και τον κόσμο.
Οι μελετητές (ή αναγνώστες έστω) προσκαλούνται όχι να ερευνήσουν σε βάθος και να βρουν λύσεις και απαντήσεις αλλά να συμμετάσχουν σε μια δραστηριότητα που αλλάζει την κοινωνία προς την ορθή κατεύθυνση υπό την καθοδήγηση ανθρώπων που έχουν κατακτήσει τη μαρξιστική επιστήμη και γνωρίζουν καλά πώς να εφαρμόζουν τη θεωρία στην πράξη.
Αν εγερθούν τυχόν ερωτήσεις, οι απαντήσεις είναι πολύ απλές.
Αν εγερθούν αμφιβολίες, αυτές είναι ενδείξεις διανοητικής ανωριμότητας ή και καθυστέρησης. Και αν επιμένουν αυτές, τότε θεωρούνται αντικοινωνικές, ταξικά εχθρικές.
Έτσι τελικά δεν υπάρχει ανάγκη για πρόσθετη έρευνα ή σκέψη. Το δε βιβλίο ανακηρύχθηκε από τους σταλινικούς ως έργο ιδιοφυΐας.
