1. Υπήρξαν πολλοί που πρότειναν αταξική κοινωνία, κομμουνισμό, σοσιαλισμό και παρόμοια πολύ πριν τον Μαρξ (1819-1883). Η πρώτη δημοσίευσή του που αγγίζει τον κομμουνισμό είναι μάλλον το 1843 Για το Εβραϊκό Ζήτημα όπου παρουσιάζει τους προλετάριους ως επαναστατική δύναμη (στην Deutsch–Frangӧsiche Jarbücher = Γερμανο-Γαλλικά Χρονικά, Παρίσι).Μετά έγραψε άρθρα στην Vorwarts (= Εμπρός) όπου κριτίκαρε φιλελεύθερους και σοσιαλιστές στην Ευρώπη. Την ίδια εποχή διαμόρφωνε τη δική του θεώρηση του ιστορικού ή διαλεκτικού υλισμού.
Το 1845 συνάντησε τον Φρ. Ένγκελς και άρχισε η μεταξύ τους φιλία και συνεργασία που θα διαρκούσε ως τον θάνατο του Μαρξ. Το ίδιο έτος έγραψαν τη Γερμανική Ιδεολογία όπου κάθε ιδεαλισμός εγκαταλείπεται και ο ιστορικός υλισμός γίνεται κινητήρια δύναμη των γεγονότων (που όμως δημοσιεύθηκε μόνο το 1932).
Η Φτώχεια της Φιλοσοφίας γράφτηκε το 1847 και κριτικάρει τον σοσιαλισμό του Pierre- Joseph Proudhon (Η Φιλοσοφία της Φτώχειας, 1840) και σε αυτό προσδιορίζει τους προλετάριους ως τάξη να επαναστατήσουν και να αλλάξουν την κοινωνία σε αντίθεση με τους «ουτοπιστές σοσιαλιστές» που ήθελαν να πείσουν τους ανθρώπους (έναν προς έναν ή σε ομάδες) να προσχωρήσουν στο σοσιαλιστικό κίνημα.
Το έργο όμως που καθορίζει πλήρως τη μαρξική θεώρηση είναι εκείνο που δημοσιεύθηκε το 1848 και έγινε πασίγνωστο ως Το Κομμουνιστικό Μανιφέστο (με την Επανάσταση των προλετάριων και την κρατικοποίηση των πάντων).
2. Η Πολιτεία του Πλάτωνα μπορεί να θεωρηθεί ένα πρωτο-κομμουνιστικό έργο αφού, παρότι θα υπήρχαν τάξεις στην ιδανική εκείνη κοινωνία, τα μέσα παραγωγής θα ήταν κρατικά, θα υπήρχε κρατική πρόνοια και δεν θα υπήρχε ιδιωτική περιουσία· ακόμα και οι γυναίκες θα ήταν «κοινή περιουσία» (δηλ. ακραίος κομμουνισμός, μόνο που σοφοί θα κυβερνούσαν, όχι αμαθείς ψυχοπαθείς δικτάτορες). Αλλά, βέβαια, το όλο πνεύμα εδώ είναι ιδεαλιστικό, όχι υλιστικό.
Κοινοτική περιουσία ήταν χαρακτηριστικό και της διδασκαλίας του Μαζντάκ γύρω στο 500 ΚΕ στην Περσία. Ο Μαζντακισμός βασιζόταν στον Ζωροαστρισμό καθώς ο ίδιος ο Μαζντάκ (πέθανε το 524 ή 528 ΚΕ) ήταν ιερέας και διατήρησε την αρχική ιδέα του Δυισμού με το Φως που ήταν το καλό στον κόσμο και το Σκότος που ήταν το κακό. Αλλά ο Μαζντάκ έδωσε έμφαση στην ηθική και μετρημένη ζωή δίχως βία, με χορτοφαγία και ειρηνική συμβίωση. Έπρεπε να αποκατασταθεί η αρχική δικαιοσύνη του Θεού την οποία ανέτρεψαν οι δυνατοί του κόσμου καταπιέζοντας τους αδύναμους. Έτσι θα έπρεπε οι έχοντες να μοιράζονται τα παραπανίσια αγαθά τους με τους μη-έχοντες.
3. Πιο πρόσφατα, το 1516 δημοσιεύθηκε στη Leaven από τον Έρασμο το Ουτοπία του Άγγλου Thomas More (1478 – 1555), φιλοσόφου, πολιτικού και ουμανιστή, τον οποίο εκτέλεσε ο Ερρίκος 8ος όταν εκείνος αρνήθηκε να αναγνωρίσει ως κεφαλή της Εκκλησίας τον βασιλιά που είχε αποσκιρτήσει από τον Ρωμαιοκαθολικισμό.
Στη νησιώτικη Ουτοπία του More δεν υπάρχει ιδιωτική περιουσία. Όλα τα αγαθά είναι φυλαγμένα σε αποθήκες και οι πολίτες παίρνουν ό,τι χρειάζονται. Τα σπίτια κατοικούνται από διαφορετικές οικογένειες εκ περιτροπής κάθε 10 χρόνια. Γυναίκες και άντρες έχουν την ίδια εκπαίδευση και κάνουν τις ίδιες εργασίες. Η κύρια απασχόληση είναι αγροτοκτηνοτροφία μα κάθε πολίτης πρέπει να μάθει μία από τις άλλες χρήσιμες δουλειές – ύφανση, ξυλουργική, οικοδομική, μεταλλουργική κλπ. Κάθε πολίτης πρέπει να κάνει γεωργία για δύο έτη. Όλοι εργάζονται και όλοι ντύνονται πολύ απλά.
Υπάρχει όμως και δουλεία με κάθε οίκο να έχει 2 σκλάβους (αιχμαλώτους πολέμου, καταδίκους ή πάμπτωχους!). Κυβερνήτες είναι οι καλύτερα σπουδαγμένοι, επιλεγμένοι από το σχολείο λόγω υψηλής νοημοσύνης. (Οι Μαρξ και Ένγκελς και αργότερα οι Σοβιετικοί θεώρησαν την Ουτοπία σπουδαίο προάγγελο του κομμουνισμού – ίσως επειδή είχε και δούλους ενώ η Πλατωνική Πολιτεία δεν είχε!).
4. Υπήρξαν και άλλες Ουτοπίες πριν τον More και αρκετές μετά.
Ο J.J. Rousseau στο Κοινωνικό Συμβόλαιο (1762: Du Contrat Social, ou Principes du Droit Politique. Περί Κοινωνικού Συμβολαίου ή Αρχές του Πολιτικού Δικαίου), επιχειρεί κι αυτός να οικοδομήσει μία κοινωνία καλύτερη και δικαιότερη από την εμπορευόμενη κοινωνία της εποχής του, την οποία είχε παρουσιάσει στο Πραγματεία περί Ανισότητας 1755. Οι περισσότεροι από όσους διαβάζουν ακόμα το Συμβόλαιο εστιάζουν στο πολιτικό καθεστώς της «γενικής [=λαϊκής] βούλησης», της άμεσης, όχι αντιπροσωπευτικής, δημοκρατίας και αριστοκρατίας ή μοναρχίας, ανάλογα με το μέγεθος της Πολιτείας.
Πιο σημαντική, ή εξίσου σημαντική μα γενικά αγνοημένη, είναι η αναφορά του στη γαιοκτησία. Αναγνώρισε πως η ιδιοκτησία της γης (όχι κάθε είδος περιουσίας) είναι η αιτία για πολέμους, εγκλήματα και δυστυχία. «Οι καρποί της γης ανήκουν σε όλους μα η γη σε κανέναν»! Τρεις είναι οι προϋποθέσεις για κατοχή γης: το έδαφος δεν είναι ήδη κατοικημένο (ή κατεχόμενο)· ο κάτοχος έχει τόσο μόνο όσο χρειάζεται ο ίδιος· η κατοχή νομιμοποιείται μόνο με τη χρήση του εδάφους (αλλιώς ο κάτοχος το χάνει). Είναι μια συνθήκη που προσεγγίζει τη Γεωφορολόγηση.
5. Στον 19ο αιώνα εμφανίστηκαν πολλοί «ουτοπικοί» σοσιαλιστές μα και μερικοί πρακτικοί σαν τον Ουαλό Robert Owen, μεγάλο βιομήχανο (1771-1858).
Ο Όουεν ίδρυσε νωρίς συνεργατικές σοσιαλιστικές κοινότητες που ήταν ουσιαστικά τα εργοστάσιά του στη Βρετανία και στην Αμερική, το New Harmony, Indiana, μα όλα κατέρρευσαν σύντομα όταν ο ίδιος έπαυσε να διοικεί, διότι οι εργαζόμενοι δεν κατείχαν την αυθεντία και την απαραίτητη γνώση. Ο ίδιος ακολουθούσε στοχαστές όπως ο Πλάτων, John Locke, o J. Bentham. Μία βασική του ιδέα, την οποία εφάρμοσε στους εργαζομένους του (πολύ πριν τα Συνδικάτα και τους μαρξιστές), ήταν «Οκτώ ώρες εργασία, οκτώ διασκέδαση και οκτώ ανάπαυση».
Στις ΗΠΑ τουλάχιστον 15 ακόμα «σοσιαλιστές» επιχειρηματίες επηρεάστηκαν από τα πειράματα του Όουεν και δημιούργησαν τα δικά τους συνεργατικά κοινοτικά σχήματα, μα και αυτά δεν διήρκεσαν πάνω από 2 έτη.
Παράλληλα στη Γαλλία ανάπτυξαν σοσιαλιστικές ιδεολογίες οι Saint Simon, Fourier και Proudhon.
6. Ο κόμης de Saint Simon, όπως έμεινε γνωστός παρότι αποκήρυξε τον τίτλο του, ονομαζόταν Claude Henri de Rouvroy (1760-1825). Πήγε στην Αμερική και πολέμησε με τους Αμερικανούς (για λίγο υπό τον Ουάσιγκτον) μαζί με τον μαρκήσιο de Lafayette. O Saint Simon πίσω στη Γαλλία υιοθέτησε το σύνθημα «ελευθερία, ισότητα, αδελφότητα». Κατακρίνοντας τις ανώτερες τάξεις ως οκνηρές, προώθησε την αξιοκρατία και την ιδέα των εργαζομένων (μαζί και αυτών σε γραφεία) να αναλάβουν τη διακυβέρνηση. Τόσος ήταν ο σοσιαλισμός του. Μα το 1814 πρότεινε την ενοποίηση της Ευρώπης με βάση τη Γαλλία και τη Βρετανία!
O (Francois Marie) Charles Fourier (1772-1837) είναι ένας από τους ιδρυτές του σοσιαλισμού και πρώτος χρησιμοποίησε τον όρο «φεμινισμός». Υποστήριξε όχι μόνο τα δικαιώματα γυναικών μα και των ομοφυλόφιλων. Η βασική του αντίληψη ήταν η συνεργασία όλων των τάξεων κι εργαζομένων στην κοινωνία και σχεδίασε τις «φάλαγγες» με 1.620 μέλη ως συστατικές μονάδες. Η επίδρασή του σε μεταγενέστερες γενιές ως και σήμερα (2020) είναι μεγάλη.
O Pierre-Joseph Proudhon (1809-1865) ήταν φιλόσοφος, οικονομολόγος και πολιτικός (μέλος του Κοινοβουλίου μετά την επανάσταση του 1848). Πρώτος αποκάλεσε τον εαυτό του «αναρχικό» και θεωρείται ιδρυτής του αναρχισμού. Ήθελε την κατάργηση της ιδιοκτησίας και κρατικοποίηση της γης· επίσης συνεργατικές κοινοτικές επιχειρήσεις και μία Εθνική Τράπεζα που θα έδινε άτοκα δάνεια.
7. Η επανάσταση, η αταξική κοινωνία, κρατικοποιήσεις και παρόμοια – όλες αυτές οι ιδέες του Καρλ Μαρξ είχαν ήδη διατυπωθεί από αυτούς (και άλλους) στοχαστές.
Ο Μαρξ όμως νόμιζε πως τους ξεπερνούσε όλους διότι είχε τον «επιστημονικό σοσιαλισμό». Ανέλυσε τη δημιουργία και κίνηση κεφαλαίου, την εκμετάλλευση προλετάριων και την ιστορική εξέλιξη μέσω της πάλης των τάξεων που τώρα επέβαλλε ιστορικά, επιστημονικά, την επανάσταση των προλετάριων. Μόνο που η σοσιαλιστική επανάσταση δεν έγινε εκεί που υπήρχαν προλετάριοι, μα σε καθυστερημένες χώρες με αγροτοκτηνοτροφική οικονομία (Ρωσία, Κίνα κ.λπ). Και όπου δοκιμάστηκε η εφαρμογή της θεωρίας, απέτυχε. Η όλη θεώρησή του ήταν μια τεράστια πλάνη. Η επιστημοσύνη του αποδείχτηκε κούφια!
Μερικοί αμετανόητοι μαρξιστές ισχυρίζονται πως η θεωρία απέτυχε διότι ουδέποτε εφαρμόστηκε ορθά, έτσι όπως την περιγράφει ο Μαρξ. Μα αγνοούν ότι ουδέποτε εφαρμόστηκε επειδή δεν μπορεί να εφαρμοστεί πουθενά! Τα μέσα παραγωγής κι εμπορίου δεν μπορούν να ανήκουν στους προλετάριους συλλήβδην διότι αυτοί δεν μπορούν να τα χειρίζονται όλα ικανοποιητικά. Δεν μπορεί να μην υπάρχει διακυβέρνηση διότι τότε κανείς δεν θα ξέρει τι να κάνει, πότε και πού. Δεν μπορεί να υπάρχει αταξική κοινωνία διότι οι άνθρωποι διαφέρουν ως προς τη δύναμη νοημοσύνης.
Επαναλαμβάνω, η επιστημοσύνη της επηρμένης μαρξικής θεώρησης είναι τζούφια και γι’ αυτό ανεφάρμοστη. Ανήκει και αυτή στη σφαίρα της ουτοπίας.
