1. Όταν ζούσε στη Γαλλία ο Μαρξ έγραψε το 1847 στα Γαλλικά το Misere de la philosophie – Η Φτώχεια της Φιλοσοφίας όπου διατυπώνει αδρά τη θεωρία του των υλικών παραγωγικών δυνάμεων που είναι ο μοχλός εξέλιξης του ιστορικού γίγνεσθαι.
Ο μαρξιστικός διαλεκτικός υλισμός δηλώνει πως όλες οι υλικές παραγωγικές δυνάμεις εμφανίζονται πρώτες και είναι αυτές που δημιουργούν όλα τα άλλα – παραγωγή αγαθών, αγοραπωλησίες, συναλλαγές κάθε είδους και γενικά το «εποικοδόμημα». Μόνο που πουθενά δεν εξηγεί ακριβώς ποιες είναι αυτές κι εμείς πρέπει να μαντέψουμε από τα συμφραζόμενα και διάφορα έργα του περί τίνος πρόκειται. Έτσι ολόκληρο το ιστορικό προτσέσο, η πορεία της ανθρώπινης ιστορίας, εμφανίζεται δευτερευόντως ως αποτέλεσμα των υλικών παραγωγικών δυνάμεων, των εργαλείων και μηχανημάτων. Καθώς αλλάζουν τα παραγωγικά μέσα με την ανάπτυξη νέων εργαλείων, μηχανών και συσκευών, αλλάζουν και οι νοοτροπίες, συμπεριφορές και σχέσεις των ανθρώπων.
Έγραψε απλοϊκότατα στο ίδιο βιβλίο πως ο χειρόμυλος δημιούργησε το φεουδαρχικό καθεστώς (περίπου μέχρι το 1750) και αργότερα ο ατμόμυλος τον καπιταλισμό.
2. Στο ίδιο βιβλίο ο Μαρξ επέκρινε δριμύτατα όλους εκείνους που θεωρούσαν σημαντικό τον καταμερισμό της εργασίας τονίζοντας τη σημασία των εργαλείων, κι έγραψε πως το ιστορικό προτσέσο των εργαλείων κ.λπ. διαφέρει από την εξέλιξη των εργοστασίων. Είναι μια πολύ παράξενη και μάλλον παλαβή άποψη του ιστορικού υλισμού.
Ο όρος «ύλη» και τα παράγωγά της «υλικό, υλισμός» κ.λπ., διεγείρουν τα πλήθη μα αυτά δεν εξετάζουν τα βαθύτερα νοήματα πουθενά, και ο Μαρξ δεν εξηγεί πώς ακριβώς «εμφανίζονται» τα διάφορα εργαλεία και πως «αναπτύσσεται» η τεχνολογία. Έγραψε πως τα παραγωγικά μέσα (εργαλεία και μηχανήματα) αντανακλώνται, περνούν ως εντυπώσεις, στον εγκέφαλο των ανθρώπων κι έτσι παράγονται ιδέες για νέες ιδέες. Όλες οι ιδέες μας, οι αλλαγές και μεταμορφώσεις τους, προέρχονται από τεχνολογικές ιδέες!
(Ας σημειωθεί πως άλλοι της εποχής του επίσης ερμήνευσαν το ιστορικό γίγνεσθαι ως ιστορία της ανάπτυξης της τεχνολογίας: ο Λέοπολντ φον Ράνκε (1795-1886), π.χ., και ο Χέρμαν Λούντβιχ Φέρντιναντ φον Χέλμχολτζ (1821-1894) )
Τέτοιες σκέψεις είναι άκρως αφελείς και αβάσιμες. Ο Ντα Βίντσι ζωγράφισε την Παναγία των Βράχων και το Μυστικό Δείπνο και οπωσδήποτε χρησιμοποίησε υλικά που προσφέρονταν – καμβά για το πρώτο και τοίχο για το δεύτερο. Μα ο ίδιος είχε βαθύτατες κι ευρύτατες επιστημονικές/τεχνολογικές γνώσεις που δεν παίζουν κανένα ρόλο στα δυο αριστουργήματα: εδώ ακολούθησε και τελειοποίησε μια παράδοση ζωγραφικής που ξεκίνησε με τον Τζιότο 200 έτη νωρίτερα.
3. Δεν γνωρίζουμε ποια τύχη θα είχαν τα βιβλία του Μαρξ και η πολιτικοοικονομική ιδεολογία που εκφράζουν, αν δεν υπήρχε ο Ένγκελς που την προώθησε για περίπου 12 χρόνια μετά τον θάνατο του Μαρξ (Μαρ 1883). Ο Ένγκελς εκλαΐκευσε πολλές ιδέες του Μαρξ και τις έκανε πιο εύληπτες κι εύπεπτες.
Αυτό φαίνεται αρκετά καθαρά στον επικήδειο που εκφώνησε στην ταφή του φίλου, συνεργάτη και προτεζέ του, όταν κηδεύτηκε στο Βόρειο Λονδίνο, στο Highgate.
«Ο Μαρξ ανακάλυψε τον νόμο για την εξέλιξη της ανθρώπινης ιστορίας, δηλαδή το απλό γεγονός, κρυμμένο μέχρι τώρα από την υπερανάπτυξη της ιδεολογίας, ότι ο άνθρωπος πρέπει πρώτα από όλα να φάει, να πιεί, να έχει μια στέγη και να ντυθεί, προτού μπορέσει να ασχοληθεί με την πολιτική, την επιστήμη, την τέχνη, τη θρησκεία» κ.λπ.
Αμφιβάλλω αν υπάρχει άνθρωπος που δεν αποδέχεται αυτό το απλό γεγονός και δεν το αναγνωρίζει ως πρωταρχικό. Μα οι μωρόδοξοι μαρξιστές σου το πετάνε ως συγκλονιστικό επιχείρημα («ο άνθρωπος πρέπει πρώτα να τραφεί…») μόλις επικρίνεις τις βασικές απόψεις της θεωρίας.
Η τεχνολογία μετασχηματίστηκε έντονα στη δεκαετία 1930 κι έπειτα, μα ούτε η θρησκεία ούτε η ένδυση ούτε η ποίηση βελτιώθηκαν αισθητά. Μάλλον χειροτέρεψαν!
