1. Είναι τεράστια η απάτη της δήθεν αυτο-ρυθμιζόμενης ελεύθερης αγοράς. Αυτό το θέμα το έχω εξετάσει σε παλαιότερα άρθρα. Δεν βλάπτει να το ξανακοιτάξουμε.
Στον καταστατικό χάρτη του (Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου = ΠΟΕ) διαβάζουμε τον σκοπό της ίδρυσής του από τα πλούσια κράτη:
Η ανύψωση του βιοτικού επιπέδου˙ πλήρης απασχόληση˙ μεγάλο και συνεχώς αυξανόμενο μέγεθος πραγματικού εισοδήματος και ουσιαστικής ζήτησης˙ διεύρυνση της παραγωγής και εμπορίου αγαθών και υπηρεσιών˙ η καλύτερη χρήση των φυσικών πόρων σύμφωνα με τον στόχο μιας παρατεινόμενης ανάπτυξης˙ η επιδίωξη της προάσπισης και συντήρησης του περιβάλλοντος…
Παρόμοιες ευσεβείς διατυπώσεις βρίσκονται στις εξαγγελίες του (Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου =) ΔΝΤ και της (Παγκόσμιας Τράπεζας =) ΠΤ («ο κύριος σκοπός μας είναι η μείωση της φτώχειας»): βλ σ 176 D.Harvey 2005 Neoliberalism Oxford University Press).
Στην πραγματικότητα, όπως έχουν δείξει πολλές μελέτες (βλ Κάπηλος Καπιταλισμός) και Ν. Κλάιν 2007/2010 Το Δόγμα του Σοκ), αυτοί οι διεθνείς οργανισμοί συνεργάζονται στενά με τα Υπ. Οικονομικών των μεγάλων δυνάμεων, ΗΠΑ και Βρετανία κυρίως, όχι για την ανόρθωση φτωχών και καταχρεωμένων χωρών αλλά στις πλείστες περιπτώσεις για να βοηθήσουν δυτικές πολυεθνικές εταιρείες, βιομηχανικές, εμπορικές, τηλεπικοινωνιακές και χρηματοπιστωτικές, να λεηλατήσουν τους εθνικούς πόρους (και τις οικονομίες γενικά) αυτών των χωρών εξαγοράζοντάς τους πάμφθηνα. Ας πάρουμε για παράδειγμα τι έγραψε ο J. Stiglitz, οικονομικός σύμβουλος του Προέδρου Κλίντον, για την κρίση σε χώρες της Ασίας στη δεκαετία 1990. «Το ΔΝΤ πρώτα είπε στις χώρες της Ασίας να ανοίξουν τις αγορές τους σε ζεστό χρηματικό κεφάλαιο. Οι χώρες το έκαναν και το χρήμα πλημμύρισε, μόνο που σύντομα έφυγε πάλι. Το ΔΝΤ είπε τότε πως θα έπρεπε να υψωθούν τα επιτόκια κι έτσι να επέλθει βαθιά ύφεση. Οι αξίες περιουσιακών στοιχείων κατρακύλησαν, οπότε το ΔΝΤ παρότρυνε τις χώρες να πουλήσουν περιουσίες κι επιχειρήσεις ακόμα και στις χαμηλότερες τιμές… Τις πωλήσεις τις διαχειρίστηκαν οι ίδιες χρηματοπιστωτικές εταιρείες που είχαν στείλει τα κεφάλαια τους και τα είχαν αποσύρει προκαλώντας την κρίση! Αυτές οι εταιρείες τώρα πήραν τεράστιες προμήθειες από τις πωλήσεις…» (σελ129-130 Globalisation and Its Discontents 2002, New York.)
2. Πάνω από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι στον πλανήτη μας ζούνε με ένα δολάριο ή και λιγότερο τη μέρα, ενώ μερικοί (Bill Gates, W. Buffet, R. Branson, G. Soros) αποθησαυρίζουν δεκάδες εκατομμύρια το έτος, μερικοί μάλιστα έως και 2 δις! Η κα Λαγκάρντ, Πρόεδρος του ΔΝΤ, πληρώνεται πάνω από €400.000 το χρόνο αφορολόγητα, ταξιδεύει δωρεάν σε όλα τα μέρη του κόσμου και απολαμβάνει τιμές και δόξα όπου πάει στις συνεδριάσεις πολιτικών στις ΗΠΑ ή στην Ευρώπη. Δεν ανήκει στoυς νέους πάμπλουτους αλλά ούτε στο δισεκατομμύριο των στερημένων. Ο οργανισμός όπου προεδρεύει, το ΔΝΤ, ιδρύθηκε δήθεν για να βοηθήσει φτωχά και αδύναμα έθνη αλλά τώρα εκκολάπτει οικονομικά σχέδια και τα επιβάλλει έτσι που οι φτωχοί να γίνονται φτωχότεροι και οι πλούσιοι πλουσιότεροι. Τα σχέδια και τα οικονομικά μέτρα τους ανήκουν στον «νεοφιλελευθερισμό» που ορθότερα θα έπρεπε να ονομάζεται «νεοσυντηρητισμός».
Αυτός ο νεοσυντηρητισμός είναι η οικονομία της αγοράς. Ονομάζεται παραπλανητικά «νεοφιλελευθερισμός» για δύο λόγους. Πρώτον, διότι εντελώς αυθαίρετα συσχετίστηκε με τον κλασικό φιλελευθερισμό που ήθελε μια ελεύθερη οικονομία με ελεύθερους ανθρώπους σε ελεύθερη γη. Το τελευταίο πράγμα που ενδιαφέρει τον νεοσυντηρητισμό είναι ελεύθεροι άνθρωποι σε ελεύθερη γη. Δεύτερον, διότι αυτό το οικονομικό σύστημα υποτίθεται πως αυτορρυθμίζεται από τις τιμές που αυτόματα προκύπτουν στην αγορά καθώς η προσφορά αγαθών και υπηρεσιών συναντά τη ζήτηση «ελεύθερα» (;!;), δίχως παρεμβάσεις από εξωγενείς δυνάμεις όπως το κράτος. Υποτίθεται πως σε αυτό το σύστημα οι ανταγωνιστές που πωλούν και αυτοί που αγοράζουν έχουν πλήρη πληροφόρηση κι έτσι ο ανταγωνισμός είναι υγιέστατος και οδηγεί στην εξάλειψη της φτώχειας.
Μόνο που τέτοιοι ισχυρισμοί συνιστούν μια πελώρια απάτη διότι ούτε θεωρητικά στέκουν ούτε πρακτικά, αφού πλήρης πληροφόρηση δεν υπάρχει ποτέ. Στη μελέτη του Neoliberalism ο Harvey γράφει:
«Η νεοφιλελεύθερη υπόθεση τέλειας πληροφόρησης κι ένα ισοσταθμισμένο γήπεδο ανταγωνισμού φαίνεται ή ως κάτι αθώα ουτοπικό ή ως θεληματική συσκότιση διαδικασιών που οδηγούν στη συγκέντρωση πλούτου κι επομένως στην αποκατάσταση ταξικής δύναμης» (σ 68).
3. Αυτός ο νεοσυντηρητισμός της δήθεν «ελεύθερης αγοράς» έχει εφαρμοσθεί από τη δεκαετία του 1970 στη Χιλή, μετά στη Βρετανία και στις ΗΠΑ. Έχουμε δηλαδή πρακτική εμπειρία της λειτουργίας του εδώ και 35 χρόνια και μπορούμε να εξάγουμε αξιόπιστα συμπεράσματα. Η Ναόμι Κλάιν ίσως να φαίνεται υπερβολική και σε ορισμένα σημεία οπωσδήποτε άδικη όταν ταυτίζει τον Μ. Φρίντμαν με ολοκληρωτικά καθεστώτα και οικονομικές θεραπείες σοκ. Ευτυχώς υπάρχουν κι άλλοι, έγκριτοι οικονομολόγοι. Είδαμε στo §1, τι γράφει ο Stiglitz. Μετά, είναι ο D. Harvey που έγραψε το 2005, επί προεδρίας Bush στις ΗΠΑ:
«Τριάντα έτη νεοφιλελεύθερων ελευθεριών έχουν τελικά αποκαταστήσει δύναμη σε μια στενά καθορισμένη τάξη καπιταλιστών. Έχουν επίσης παραγάγει τεράστιες συγκεντρώσεις επιχειρηματικής (corporate) εξουσίας στους τομείς ενέργειας, μίντια, φαρμάκων, μεταφορών, ακόμα και λιανικών πωλήσεων. Η ελευθερία της αγοράς την οποία πρεσβεύει ο Bush ως αποκορύφωση της ανθρώπινης επιδίωξης αποδεικνύεται τίποτα περισσότερο από ένα εύχρηστο μέσο για την εξάπλωση παντού της δύναμης του μονοπωλιακού κορπορατισμού και της κόκα-κόλα δίχως συγκράτηση.» (σ 38).
Αλλού συνοψίζει πιο λακωνικά το ίδιο συμπέρασμα.
«Η αγορά που απεικονίζεται ιδεολογικά ως τρόπος να καλλιεργηθεί ανταγωνισμός και καινοτομία μετετράπη σε όχημα για την παγίωση μονοπωλιακής εξουσίας» (σ 26).
Όπως η Κλάιν, και ο Χάρβεϊ δίνει αναλυτικά πολλά παραδείγματα χωρών όπου εφαρμόστηκε αυτό το σύστημα για να ακολουθήσει αποκατάσταση κάποιας ευνοούμενης καπιταλιστικής τάξης ή μονοπωλιακής δύναμης. Π.χ. γράφει για τις νεοσυντηρητικές πολιτικές του Ρέιγκαν όπου εφαρμόστηκε περικοπή φόρου στα υψηλότερα εισοδήματα από 28% ως και 78% ενώ πολλές επιχειρήσεις (corporations) δεν πλήρωναν κανένα φόρο! Εξετάζει επίσης τις περιπτώσεις όπου το ΔΝΤ επέβαλε νεοσυντηρητικές φόρμουλες (ελεύθερο εμπόριο, μείωση μισθών για ανταγωνιστικότητα κλπ) σε χώρες όπως οι Μπανγκλαντές, Κορέα, Ινδονησία, Μεξικό, Βραζιλία, Αργεντινή κλπ με ολέθριες κρίσεις (Μεξικό 1995, Βραζιλία 1998, Αργεντινή 2001 κλπ), όπου υπήρξε εντονότατη εκμετάλλευση κι εξαθλίωση των εργαζομένων (σ 72-4, 87-118. Επίσης, σ 57,127-130 κλπ, Stiglitz J. 2002).
Αυτά, λοιπόν, σχετικά με την πρακτική εφαρμογή και την εμπειρική δοκιμασία. Μπορούμε όμως να κοιτάξουμε σύντομα και τις θεωρητικές βάσεις αυτού του συστήματος οπότε πάλι θα διαπιστώσουμε πως πρόκειται για μια πελώρια απάτη.
