1. Ο προστατευτισμός έχει μια άποψη που χρειάζεται βαθύτερη ανάλυση. Το θέμα γενικά το κοιτάξαμε στο φύλλο 25, Εμπόριο (Γ, 1-5). Είδαμε πως σε πολλές περιπτώσεις το ελεύθερο εμπόριο που επιβάλλει εκβιαστικά ο ΠΟΕ (World Trade Organization) έχει ολέθριες συνέπειες για τα φτωχότερα, που είναι και τα πιο πολυάριθμα, στρώματα του πληθυσμού μιας χώρας. Π.χ. στη Νότια Αφρική ο ΠΟΕ ανάγκασε την κυβέρνηση να δεχτεί στη χώρα αλλοδαπές εταιρείες που παρήγαγαν ηλεκτρικό ρεύμα και να σταματήσει την επιδότηση της εγχώριας ΔΕΗ, με αποτέλεσμα εκατοντάδες χιλιάδες φτωχά νοικοκυριά να μην μπορούν να πληρώσουν τις νέες υψηλές τιμές και να μένουν δίχως ηλεκτροδότηση. Κάτι παρόμοιο συνέβη στην Γκάνα με την υδροδότηση, όπου πάλι εκατοντάδες χιλιάδες φτωχά νοικοκυριά έμειναν δίχως παροχή νερού κι αναγκάστηκαν να παίρνουν νερό από ακάθαρτα ποτάμια και μολυσμένες λίμνες με αποτέλεσμα να ξεσπάσει επιδημία χολέρας.
Στις δύο αυτές περιπτώσεις τα δήθεν φιλελεύθερα μέτρα επέφεραν υψηλότερες τιμές με τραγικές συνέπειες για τις ασθενέστερες μάζες. Και φυσικά καταστρατηγήθηκαν οι αρχές που διακηρύσσει ο καταστατικός χάρτης του ΠΟΕ: «ανύψωση του βιοτικού επιπέδου…μεγάλο και συνεχώς αυξανόμενο μέγεθος πραγματικού εισοδήματος…καλύτερη χρήση των φυσικών πόρων» και παρόμοιες μεγαλοστομίες που αποδεικνύονται σαπουνόφουσκες στην πραγματική πολιτική που προωθεί αυτός ο Οργανισμός.
Σε περιπτώσεις σαν αυτές ο προστατευτισμός είναι απαραίτητος για να υπάρξει «ανύψωση του βιοτικού επιπέδου» και δικαιοσύνη.
2. Στην πραγματικότητα, οι νεοσυντηρητικές πολιτικές που επιβάλλονται ή προωθούνται κατά κόρον από κυβερνήσεις και παγκόσμιους οργανισμούς όπως ο ΠΟΕ, το ΔΝΤ κλπ, είναι ολέθριες και αποσκοπούν εσκεμμένα πλέον στην ενδυνάμωση κι εδραίωση μιας νέας αριστοκρατικής κάστας με βάση το χρήμα και στην εντονότερη υποδούλωση κι εξασθένηση των φτωχότερων τάξεων (D. Harvey, 2005, A Brief History of Neoliberalism Οξφόρδη, 202-4).
Και βέβαια οι πρακτικές αυτές καταστρατηγούν την κοινή λογική (που πάντα στοχεύει σε απλότητα και δικαιοσύνη) όπως αυτή εκφράστηκε από τον πατέρα της Οικονομολογίας και φλογερό φιλελεύθερο Adam Smith (Πλούτος των Εθνών 1,2): «Είναι αξίωμα κάθε συνετού οικογενειάρχη να μην προσπαθεί ποτέ να κατασκευάσει μόνος του κάτι που θα του κοστίσει πιο πολύ παρά αν το αγοράσει. Ό,τι είναι συνετό για μια οικογένεια δεν μπορεί να είναι αφροσύνη για ένα μεγάλο βασίλειο [=χώρα]. Αν μια ξένη χώρα μπορεί να μας προμηθεύσει ένα εμπόρευμα φθηνότερα από όσο εμείς μπορούμε να το κατασκευάσουμε, καλύτερα να το αγοράσουμε από εκεί πληρώνοντας με την πώληση κάποιου προϊόντος της δικής μας παραγωγής που μας δίνει ένα πλεονέκτημα.»
Κάθε συνετός πολίτης, επιχειρηματίας, καταναλωτής ή ό,τι άλλο, επιθυμεί το πιο φθηνό, ίδιας ποιότητας αγαθό. Και αυτό επιθυμεί κάθε κυβέρνηση και το σύνολο Έθνος: το πιο φθηνό, ίδιας ποιότητας.
Όταν λοιπόν κυβερνήσεις και παγκόσμιοι οργανισμοί επιβάλλουν μέτρα δήθεν «φιλελεύθερα», που είναι στην πραγματικότητα νεοσυντηρητικά και ανεβάζουν τις τιμές αγαθών και υπηρεσιών, αποσκοπούν στην αποκόμιση αυξημένων κερδών για τους προμηθευτές (=πολυεθνικές, ολιγοπωλιακές/μονοπωλιακές εταιρίες) και στην εξαθλίωση των ασθενέστερων τάξεων.
3. Αλλά ο προστατευτισμός ακόμα και για την άμυνα νέων ή παλαιών αλλά εξασθενημένων μονάδων παραγωγής συχνά γίνεται σε βάρος άλλων τάξεων πολιτών ή και του συνόλου Έθνους. Αναφέρω ένα παράδειγμα από τις ΗΠΑ.
Μετά την αύξηση της τιμής πετρελαίου στην δεκαετία 1970, η εισαγωγή αυτοκινήτων στις ΗΠΑ αυξήθηκε από 10% του συνόλου της αγοράς στο 30% διότι προτιμήθηκαν αμάξια που χρειάζονταν λιγότερα καύσιμα και αυτά ήταν κυρίως γιαπωνέζικα. Οι εισαγωγές από την Ιαπωνία αυξήθηκαν από 16% το 1979 σε 21% το 1980. Συνέπεια αυτής της αύξησης φθηνότερων αυτοκινήτων ήταν η εγχώρια βιομηχανία να χάσει $4 δις και να απολυθούν 220.000 εργαζόμενοι. Έτσι επιβλήθηκαν περιοριστικά μέτρα στην εισαγωγή γιαπωνέζικων οχημάτων ώστε η εγχώρια βιομηχανία να μπορέσει να παράγει εξίσου οικονομικά αμάξια. Στο μεταξύ οι Ιάπωνες εξαγωγείς δημιούργησαν ένα καρτέλ και ύψωσαν τις τιμές τους. Συνεπώς μέχρι το 1985 οι τιμές γιαπωνέζικων αυτοκινήτων αυξήθηκαν συνολικά κατά $500-2000 (αυξημένες τιμές + δασμοί). Έτσι η εγχώρια βιομηχανία μπόρεσε να αναπτυχθεί και είχε κέρδη $9.8 δις στο τέλος του 1984 (το 30% οφειλόταν στον προστατευτισμό), ενώ οι καταναλωτές πλήρωναν $500-2000 περισσότερα για κάθε αυτοκίνητο που αγόραζαν. Η εγχώρια αυτοκινητοβιομηχανία ωφελήθηκε αλλά οι καταναλωτές γενικότερα ζημιώθηκαν καθώς επιβαρύνθηκαν με πρόσθετο κόστος. Επίσης ένα σημαντικό ποσό δολαρίων πήγαινε τώρα στην Ιαπωνία λόγω της αύξησης στις τιμές των εξαγόμενων οχημάτων (βλ σ45-47, R. Allen 1999 Financial Crises and Recessions Northampton, MASS, Edward Elgar Publishers).
Υπάρχουν πολλά όμοια παραδείγματα στην οικονομία όλων των χωρών.
4. Κατά καιρούς παρουσιάζονται στον τύπο, στο διαδίκτυο κλπ, παραινέσεις να αγοράζουμε από ελληνικά μαγαζιά ελληνικά προϊόντα: π.χ. να προτιμούμε εγχώρια μανιτάρια πλευρότους και όχι εισαγόμενα. Αλλά γιατί;
Πρώτον, τα πλευρότους δεν αρέσουν σε πολλούς, ειδικά σε όσους προτιμούν τα πορτομπέλλο τα οποία μπορούν να φάνε και ωμά. Δεύτερον, αν τα εισαγόμενα είναι ίδιας ποιότητας και φθηνότερα, είναι φυσικό οι καταναλωτές να τα προτιμήσουν. Εισαγωγές από Πολωνία προσφέρουν φθηνότερα καλά μανιτάρια διότι προφανώς οι ξένοι έχουν καλύτερες παραγωγικές μονάδες. Μανιτάρια παράγονται στην Ελλάδα εδώ και πολλές δεκαετίες. Ας εκσυγχρονιστούν οι εγχώριες μονάδες ώστε να επωφεληθούν από την απουσία κόστους μεταφοράς και να παρέχουν φθηνότερα μανιτάρια προς όφελος των καταναλωτών αλλά και των ίδιων.
Είχαμε και την παραίνεση να αγοράζουμε από ελληνικά καταστήματα και όχι σουπερμάρκετ (ή πολυκαταστήματα) που ελέγχονται από ξένες επιχειρήσεις. Αλλά κι εδώ υπάρχει παραλογισμός. Πρώτον, τα πολυκαταστήματα έχουν πολλούς Έλληνες εργαζόμενους. Δεύτερον, πολλά ελληνικά μαγαζιά (κάθε είδους) δεν αρκούνται σε λογικά κέρδη αλλά επιδίδονται σε αισχροκέρδεια από 100% έως και 500% σε βάρος των καταναλωτών συμπολιτών τους.
5. Η αρχή που διατυπώνει ο Άνταμ Σμιθ (§2) είναι θεμελιακή. Αυτόματα και άνετα ο καταναλωτής θα προτιμήσει το φθηνότερο προϊόν εφόσον είναι της ίδιας ποιότητας.
Ο προστατευτισμός είναι αναγκαίος σε ορισμένες περιπτώσεις αλλά μόνον εφόσον ωφελείται όχι μια μικρή ευνοούμενη τάξη παραγωγών αλλά το σύνολο Έθνος ή το μεγαλύτερο μέρος των καταναλωτών.
Κάθε κυβέρνηση λοιπόν οφείλει να είναι προσεκτική και φειδωλή στη θέσπιση προστατευτικών μέτρων. Από την άλλη, φυσικά, αφού οι μάζες των πολιτών δεν έχουν εναλλακτική επιλογή και μπορούν μόνο να πουλούν την εργασία τους, κάποιος προστατευτισμός θα είναι απαραίτητος.
