1. Μετά από αυτή την επισκόπηση του χαρακτήρα, της ζωής και της διδαχής των Γκουρτζίεφ και Ουσπένσκι, εδώ εκφράζω τη βαθιά αίσθησή μου ευγνωμοσύνης για την προσπάθεια τους να δώσουν αυτή τη διδασκαλία και τους κλάδους που αναπτύχθηκαν μετά.
Όλοι οι ενδιαφερόμενοι θα πρέπει να αισθάνονται κάποια ευγνωμοσύνη στους δύο άντρες που έφεραν τις νέες ιδέες σε ένα ευρύ κοινό έτσι που όσοι το ήθελαν επωφελήθηκαν από την ευκαιρία. Συμπεριλαμβάνω και τους Δρα Φράνσις Ρόουλς και τον Λέων Μακλάρεν που, και οι δύο, με την καθοδήγηση του Shaṅkaracharya, Shri Shantananda Sarasvati, εγκατέλειψαν σε μεγάλο βαθμό και μεταμόρφωσαν την παλαιά διδασκαλία σε μία πιο εύχρηστη μέθοδο για εσωτερική πνευματική ανέλιξη.
2. Το αίσθημα ευγνωμοσύνης δεν θα πρέπει να καταργεί κάποια επιφύλαξη για τις διατυπώσεις των Γκουρτζίεφ και Ουσπένσκι. Όπως έδειξα, ελπίζω, η αναδιατύπωση της διδασκαλίας του Γκουρτζίεφ από τον Ουσπένσκι σε «νέο σύστημα» είναι περισσότερο μια ιδεοληψία στον νου μερικών οπαδών του Ουσπένσκι παρά πραγματικότητα.
Οι ιδέες για Οκτάβες ως σύστημα, (είτε στη δημιουργία των κόσμων είτε στην τροφή και πέψη μας) δεν βοηθούν πρακτικά, έτσι όπως αρχικά δόθηκαν, και η όλη ονοματολογία είναι ανακριβής. Από την άλλη, έχει μεγάλη σπουδαιότητα η τοποθέτηση και λειτουργία του ανθρώπου στο συγκεκριμένο επίπεδο στην Οργανική Ζωή πάνω στη Γη. Οι τριάδες που δίνονται δεν βοηθούν επίσης, μα οι Νόμος του Τρία είναι σημαντικός. Τα ψυχολογικά κέντρα και οι λειτουργίες τους αρχικά εξηγούν πολύ καλά την ανθρώπινη συμπεριφορά, μα αργότερα πρέπει να παραμεριστούν για μια ακριβέστερη προσέγγιση.
Αυτά όλα τα θέματα κι οι πρακτικές απόψεις τους στην ανθρώπινη ψυχολογία μπορούν να ερευνηθούν καλύτερα ίσως σε άλλα φιλοσοφικά συστήματα που συνδυάζουν θεωρία με πρακτική, όπως το Vedānta.
3. Αναμφίβολα ο Γκουρτζίεφ ήταν ο πρώτος που έφερε στην Δύση, βυθισμένη σε στείρες λόγιες φιλοσοφικές θεωρίες, αυτά τα «κομμάτια μιας άγνωστης διδασκαλίας». Μερικοί μαθητές του όπως (κυρίως) ο Ουσπένσκι, η Μαντάμ De Saltzmann και ο J. Pentland, προώθησαν αυτές τις ιδέες και πρακτικές στον κόσμο, κάποτε με κάποιες αλλαγές στη διατύπωση.
Σύμφωνα με τις πλείστες εκτιμήσεις, ο Λ. Μακλάρεν έκανε την καλύτερη αναδιοργάνωση των ιδεών και την ευρύτερη προώθησή τους μέσω των σχολών του στις 5 ηπείρους.
Το πιο σημαντικό στοιχείο που πρέπει εξαρχής να κατανοηθεί, παρότι αυτό σπάνια γίνεται, είναι πως δεν υπάρχουν παρακαμπτήριες, μαγικές ασκήσεις, μα ούτε και σωματικές ασκήσεις, στάσεις ή χοροί και μουσικές, που θα επιφέρουν γρήγορα αποτελέσματα και μόνιμες ανώτερες καταστάσεις οντότητας και συνειδήσεως ή νοημοσύνης. Καμιά πρόοδος ανέλιξης δεν μπορεί να πραγματωθεί δίχως την εφαρμογή των παραδοσιακών ηθικών αρχών που έχουν διατυπωθεί σε όλους τους πολιτισμούς, όπως δεν βλάπτουμε, δεν κλέβουμε κλπ.
4. Ο μαθητής πρέπει να κάνει την εργασία του ο ίδιος. Πρέπει να βρει έναν δάσκαλο ή μια Σχολή και η καθοδήγηση θα πρέπει να επιμένει στην πρακτική των ηθικών αρχών που τόσο παραγνωρίζονται στις μέρες μας. Αυτές είναι απλά και ξεκάθαρα διατυπωμένες τόσο στον Γιόγκα του Patāñjali όσο και στο σύστημα Vedānta και λέγονται 5 yama ‘5 ρυθμίσεις εξωτερικής συμπεριφοράς΄ και 5 niyama ‘5 ρυθμίσεις εσωτερικής διάθεσης’. Δεν μπορείς π.χ. να κάνεις σωματικές ασκήσεις, ή χορευτικές κινήσεις ενώ εξαπατάς άλλους και να περιμένεις πως θα ανελιχθείς πνευματικά.
Μια άλλη άποψη είναι η άσκηση της διάκρισης ανάμεσα στο αληθινό και απατηλό, το αιώνιο και το πρόσκαιρο, και η πλήρης (διανοητική και αισθηματική) συνειδητοποίηση του αληθινού και αμετάβλητου αιώνιου, που είναι ο μόνιμος, απερινόητος Θεατής, ο Ένας Εαυτός, οικουμενικός και προσωπικός.
