1. Πριν από καιρό ένας παλαιός γνωστός με πληροφόρησε πως ο ίδιος είχε προσχωρήσει σε μια ομάδα Γκουρτζίεφ κι έκανε ασκήσεις και κινήσεις και είχε μάλιστα λάβει ορισμένες ατομικές πρακτικές.
Όταν του έγραψα πως έκανα αυτή την έρευνα στους Γκουρτζίεφ και Ουσπένσκι απάντησε πως ο Ουσπένσκι δεν καταλάβαινε “τη μεγαλειώδη έκταση του μηνύματος του Γκουρτζίεφ”. Όταν τον ρώτησα ποια ήταν αυτή “η μεγαλειώδη έκταση”, απάντησε πως δεν επρόκειτο για λόγια μα πρακτική εφαρμογή. Άφησα την υπεκφυγή ως είχε.
Οπωσδήποτε ο Γκουρτζίεφ ήταν πιο πρακτικός από τον Ουσπένσκι. Μα και ο Ουσπένσκι έδινε πρακτικές ενώ ο Γκουρτζίεφ επιδόθηκε στη συγγραφή αρκετών (θεωρητικών) τόμων, μερικοί εκ των οποίων είναι περίπλοκοι κι ένας αποσύρθηκε! Άλλοι όμως, όπως ο Ουσπένσκι, ο K. Walker, o Nicoll ή ο Nott, έδωσαν το “μήνυμα” πιο απλά και πιο καθαρά.
2. Εκτός από την αυτο-θύμηση ή self-remembering, ο Γκουρτζίεφ έδωσε έμφαση σε αναπνευστικές ασκήσεις, σωματικές πόζες, χορευτικές κινήσεις και παρόμοια.
Οι οπαδοί που τον γνώρισαν καλά έγραψαν για την ελαστικότητα των κινήσεών του. Έτσι ο Ουσπένσκι: “Υπήρχε μια καταπληκτική σιγουριά και ακρίβεια σε όλες του τις κινήσεις, (σ 261, In Search of the Miraculous). Ο Γκουρτζίεφ έκανε αυτές τις κινήσεις, όπως εξήγησε ο ίδιος, με τους μύες του χαλαρωμένους.
Ο Ουσπένσκι αναφέρει πως ασκήσεις και κινήσεις γίνονταν ως μέρος του καθημερινού προγράμματος στο Εσεντούκι (σ 351) και αργότερα στο Πριερέ, στη Γαλλία (σ 387).
Αυτές οι ασκήσεις είχαν ποικιλόμορφες επιδράσεις – στην αναπνοή, στη λειτουργία της καρδιάς, στη στόχαση κλπ.
3. Στο Views from the Real World υπάρχει μια ομιλία στο Πριερέ, Μάης 1923, με τίτλο “Τρεις δυνάμεις-οικονομία”! Σε αυτήν ο Γκουρτζίεφ περιγράφει την σωματική δύναμη, την ψυχική και την ηθική. Η πρώτη εξαρτάται “από τη δομή και τα υλικά του σώματος”! Η 2η “από το διανοητικό κέντρο και το περιεχόμενό του” ενώ “βούληση” είναι μια λειτουργία του. Η 3η “εξαρτάται από την εκπαίδευση και κληρονομικότητα” (σ 159). Παράξενος όμως είναι ο όρος “ηθική”.
Ο Γκουρτζίεφ εδώ υποδείχνει επίσης πως ξοδεύουμε πάρα πολλή ενέργεια στις κινήσεις μας ή ακόμα και όταν καθόμαστε ακίνητοι: υπάρχει πολλή ένταση. Χρειάζεται, λοιπόν, να εξοικονομούμε ενέργεια με το να κάνουμε κατάλληλες κινήσεις και να τις κάνουμε ορθά (σ 160).
Η “Πρώτη Ομιλία στο Βερολίνο”, Νοεμ. 1921 (σ 167) και μια “Ομιλία στο Πριερέ”, Φεβ 1923 (σ 174), πραγματεύονται κι αυτές κινήσεις, στάσεις, εντάσεις καθώς και σπατάλη κι εξοικονόμηση ενέργειας.
4. Οι περισσότερες οργανώσεις Γιόγκα στις μέρες μας ασχολούνται με αυτό το ζήτημα της έντασης, που μοιάζει να είναι παγκόσμιο πρόβλημα. Μερικές καταφεύγουν στις διάφορες στάσεις āsana του Haṭha-yoga, άλλες χρησιμοποιούν πιο απλές ασκήσεις και μουσική για να επιφέρουν χαλάρωση. Περιζήτητη η χαλάρωση!
Οι ασκήσεις του Γκουρτζίεφ όπως περιγράφονται στις δικές του δημοσιεύσεις και κείνες των οπαδών του δεν είναι πολύ διαφορετικές κι έχουν τον ίδιο στόχο.
Αναμφίβολα η διάλυση των εντάσεων και η συντήρηση ενέργειας, ή ορθές κινήσεις και η χρήση της ορθής ποσότητας ενέργειας σε κινήσεις και στάσεις, είναι χρησιμότατες. Αλλά δεν μπορούν να ονομάζονται “εσωτερικές” ή αναγκαίες για την ανέλιξη και την ανύψωση της οντότητας και συνειδήσεως.
Το yogasutra του Patañjali με το σύστημα του Οκταπλού Γιόγκα δεν λέει τίποτα για στάσεις και κινήσεις και σχετικές ασκήσεις. Μόνο στο 2.46 λέει “Η στάση [θα πρέπει να] είναι σταθερή και άνετη “sthirasukham-āsanam”. Το επόμενο λέει πως αυτό επιτυγχάνεται με χαλάρωση της προσπάθειας και βύθισμα (samā-pati=είσοδο, συγχώνευση) στο Απεριόριστο (ānanta). Το πρώτο σκέλος της δεύτερης ρήσης είναι ίσως η κοινή προσέγγιση με σωματικές ασκήσεις (αν και ο Patañjali δεν αναφέρει καμιά άσκηση πουθενά!). Το δεύτερο σκέλος απαιτεί λεπτότερη νοερή ενέργεια ίσως και δύναμη ανωτέρου επιπέδου, όπως κάποια μορφή διαλογισμού για να εισχωρήσει κάποιος σε πολύ βαθύτερο και λεπτότερο επίπεδο δύναμης.
5. Το 1925, μετά το τρομερό αυτοκινητιστικό του δυστύχημα και το κλείσιμο του Ινστιτούτου του Πριερέ, ο Γκουρτζίεφ άρχισε να συνθέτει κομμάτια για πιάνο που έγιναν γνωστά και παίζονται συχνά. Είχε συνθέσει μουσική και νωρίτερα το 1910 για το μπαλέτο Struggle of the Magicians.
O Ουσπένσκι περιγράφει συνοπτικά τη γνώση του Γκουρτζίεφ περί μουσικής (σ 297, In Search of the Miraculous): Η αντικειμενική μουσική βασίζεται σε «εσωτερικές οκτάβες! … Υπάρχει μουσική που θα μπορούσε να παγώσει νερά … να σκοτώσει ακαριαία έναν άνθρωπο … Η καταστροφή της Ιεριχούς … είναι μια αναφορά σε αντικειμενική μουσική … Τέτοια μουσική δεν καταστρέφει μόνο μα μπορεί και να δημιουργεί … Ο Ορφεύς μετέδιδε γνώση μέσω μουσικής … Σε μια παρατεταμένη νότα ηχούν όλη την ώρα και ‘εσωτερικές οκτάβες’ που δεν ακούγονται με τα αυτιά μα αγγίζουν το Αισθηματικό Κέντρο». Αυτές ελέγχουν φίδια και ανθρώπους.
6. Δεν αμφιβάλλω πως μπορεί να υπάρχει τέτοιο είδος μουσικής. Μα πού;
Παρά την εκτεταμένη μου ανάγνωση της μεγάλης λογοτεχνίας για τους Γκουρτζίεφ και Ουσπένσκι, δεν βρήκα καθόλου περιπτώσεις θαυματουργών επιδράσεων ή από την μουσική του Γκουρτζίεφ ή από τις στάσεις και κινήσεις.
Άκουσα πολλές φορές διάφορα κομμάτια του Γκουρτζίεφ κι ένιωσα σε ορισμένες περιπτώσεις βαθιά συγκίνηση, μα όχι πολύ διαφορετική από εκείνη που ένιωσα με τον Βιβάλντι και τον Μότσαρτ.
Παρότι αυτές οι μουσικές συνθέσεις, όπως και οι σωματικές, χορευτικές ασκήσεις, είναι πολύ βοηθητικές, δεν μοιάζουν ικανές να ανυψώσουν το επίπεδο της οντότητας και συνειδήσεως μόνιμα. Δίνουν μόνο μια πρόσκαιρη ανύψωση που είναι σαν γεύση, ή που προμηνύει την ύπαρξη, ανωτέρων επιπέδων.
