1. Συνεχίζω σήμερα με τις ομοιότητες μεταξύ της διδασκαλίας του Γκουρτζίεφ και της Βεδικής Παράδοσης στην Ινδία, όπου -κατά την μαρτυρία του Τζον Μπένετ- ο Γκουρτζίεφ έμεινε για κάποιο διάστημα πριν το 1920. Η Βεδική παράδοση αρχίζει με τους ύμνους του Ṛgveda (πριν το 3000 πκχ.), περνά από πολλές φάσεις και διαφορετικές μορφές έκφρασης όπως τις διατυπώσεις, νομικές, φιλοσοφικές, επιστημονικές και άλλες, σε sūtra (=αποφθέγματα), τα μεγάλα επικά όπως το Mahābhārata, διαλόγους σχολιασμούς κλπ.
Στο βιβλίο Όλα και τα πάντα συναντάμε συχνά την αρχή Trogoautoegocrat – που έπλασε ο ίδιος ο Γκουρτζίεφ από ελληνικές λέξεις «τρώγω – αυτό – εγώ – κρατώ» με την έννοια «τρώγω τον εαυτό μου κι έτσι συντηρούμαι» (ο Μπένετ το έχει σωστά στις σ191 και 275 μόνο που δίνει λάθος το ρήμα ως ‘κρατίζω’ αντί του ορθού ‘κρατώ’). Η αρχή αυτή οφείλεται στο απλό φυσικό γεγονός ότι κάθε επίπεδο πλασμάτων γίνεται τροφή για κάποιο άλλο. Τα στοιχεία αέρας, φωτιά, νερό, τρέφονται το ένα από το άλλο ενώ τρέφουν τα φυτά. Μερικά ζώα τρέφονται από τα φυτά ενώ άλλα τρέφονται από ζώα. Ο άνθρωπος τρέφεται από τις μορφές της οργανικής ζωής. Οι θεοί (ουράνια όντα όπως ο ήλιος, το φεγγάρι κλπ) τρέφονται από τον άνθρωπο. Ενδεχομένως ακόμα πιο ανώτερα όντα τρέφονται από τους θεούς.
2. Στην Bṛhadāranyaka Ουπανισάδα διαβάζουμε (1.3.17-18) πως ο prāṇa ‘η βασική ζωτική ενέργεια’ συσσωρεύει τροφή και οι άλλες δυνάμεις (devās ‘θεοί’) λένε ‘Ο κόσμος ολόκληρος είναι τροφή’. Μετά (1.4.6) λέγεται – «Τροφή και τρώκτης [=τρώγων, φαγάς] είναι ο κόσμος στην όλη του έκταση». Αλλά στο 6.2.12 λέγεται «Το Απόλυτο δεν τρώει τίποτα και τίποτα δεν Το τρώει»!
Ο άνθρωπος μετουσιώνει υλικά και ενέργειες καθώς τρώει. Ο κοινός άνθρωπος παράγει ‘σπέρμα’ retas. Ο ανώτερος παράγει ‘νοητική ενέργεια’ ojas.
3. Μια σημαντική ιδέα στη διδασκαλία του Γκουρτζίεφ είναι πως ο Εαυτός έχει τρία σώματα στην ενσωμάτωσή του στον κόσμο. Αυτό μπορεί να προέρχεται από την Επιστολή προς Κορινθίους του Παύλου (15.42-49): Το σαρκικό σώμα (γη, χώμα), η ψυχή (νους, λεπτό) και το πνεύμα (αιτιακό). Αλλά ο Γκουρτζίεφ εξηγεί το θέμα χρησιμοποιώντας την εικόνα της άμαξας, όπως δίνεται όμορφα στη σ41, Αναζητώντας τον Κόσμο του Θαυμαστού του Ουσπένσκυ. Υπάρχει το ένθεο σώμα, ο Κύριος, ο ύψιστος Εαυτός που λέει «Εγώ» κι έχει βούληση. Αυτός έχει το σαρκικό (=καρότσα), το αστρικό ή φυσικό (=άλογα) και το πνευματικό (ή νοητικό=αμαξοδηγός). Μα η περιγραφική ανάλυση είναι συγκεχυμένη καθώς αντλεί όρους από διαφορετικές παραδόσεις.
Πολύ πιο καθαρά είναι η εικόνα στην Kaṭha Ουπανισάδα (3.1-9): Ο Κύριος είναι ο Εαυτός που ταξιδεύει. Η buddhi ‘ανώτερη διάνοια’ είναι ο αμαξοδηγός. Το manas ‘κοινή διάνοια’ είναι το χαλινάρι. Οι αισθήσεις που υποκινούνται από επιθυμίες είναι τα άλογα. «Όταν ένας άνθρωπος έχει αληθινή κατανόηση με τη buddhi ως οδηγό και το μάνας ως υπάκουο χαλινάρι έτσι που και τα άλογα να υπακούνε τον οδηγό, τότε φτάνει στην ύψιστη κατάσταση και δεν ξαναγεννιέται».
4. Στη γενικότερη Βεδική Παράδοση, στα διάφορα φιλοσοφικά συστήματα τα σώματα παρουσιάζονται ως εξής: ātman = Εαυτός, Κύριος· kāraṇa śarira = αιτιακό, πνευματικό σώμα της Φύσης· sūkṣma = λεπτό σώμα του νου, ψυχή· sthūla śarira ‘χοντρό υλικό σώμα’.
Άλλο διαφωτιστικό στοιχείο είναι ο όρος «Fourth Way» ο «4ος Δρόμος/Τρόπος» που διαχωρίζεται από τους τρεις του φακίρη, του μοναχού και του γιόγκη (44-46, Αναζητώντας τον Κόσμο του Θαυμαστού). Αυτή η μάλλον ανακριβής περιγραφή αναφέρεται στις τρεις μεθόδους της Ινδικής κουλτούρας: Karma ‘οδός δράσης’ (που μπορείς να ακολουθήσεις χωρίς να είσαι φακίρης)· bhakti ‘αφοσίωσης’ (δεν χρειάζεται να είσαι μοναχός)· και jñāna ‘γνώσης’ (όχι κατ’ ανάγκη γιόγκη).
Λέγεται όμως (ιδίως στη φιλοσοφία Vedānta) πως αν ένας οικοδεσπότης ακολουθεί οποιοδήποτε σύστημα (jñāna, bhakti, karma) αλλά δίχως προσωπική επιθυμία, τότε αποκτά όλη την αξιοσύνη (puṇya) του μοναχού και του άγαμου γιόγκη. Αυτός είναι ο 4ος δρόμος/τρόπος όπου ο μαθητής δεν χρειάζεται να αλλάξει τον τρόπο ζωής του (εφόσον δεν είναι κακοποιός) στον κόσμο.
5. Συμπερασματικά, φαίνεται πως το συνολικό σύστημα από το οποίο προήλθαν οι αποσπασματικές απόψεις του Γκουρτζίεφ βρίσκεται στη Βεδική Παράδοση.
Δεν ισχυρίζομαι πως ο Γκουρτζίεφ έμεινε και μαθήτευσε σε κάποια σχολή στην Ινδία. Αν είχε συμβεί κάτι τέτοιο, η όλη διδασκαλία του θα ήταν διαφορετική και θα είχε διαφορετική διατύπωση. Αλλά τα διάφορα στοιχεία και αποσπάσματα στη διδασκαλία του πρέπει να προήλθαν από παραδόσεις και συστήματα που με τη σειρά τους προήλθαν μερικώς ή ολικώς από τη Βεδική Παράδοση της Ινδίας.
