1. Σήμερα (Μάης 2018) υπάρχουν πάρα πολλοί που διδάσκουν το «σύστημα» του Γκουρτζίεφ ή του Ουσπένσκυ σε πάρα πολλές χώρες. Κατά πόσο καταλαβαίνουν αυτή τη διδασκαλία ή έχουν άδεια και κάποια εποπτεία από άλλους δασκάλους με σίγουρη διαδοχή και πείρα από τους πρώτους δασκάλους είναι μεγάλο ζήτημα.
Πολλοί παρουσιάστηκαν ως διάδοχοι του Γκουρτζίεφ μετά το θάνατο του το 1949. Με τον Ουσπένσκυ τα πράγματα ήταν πιο στρωτά, αλλά κι εδώ έχουν παρουσιαστεί σε διάφορες χώρες διάφοροι αυτόκλητοι δάσκαλοι. Μένω με τον Γκουρτζίεφ.
Οι πρώτες επιλογές του Γκουρτζίεφ μοιάζουν να ήταν οι Ουσπένσκυ, Α.R. Orage και J. Bennet. Μα ο Γκουρτζίεφ επέτρεψε και σε άλλους να διδάσκουν: οι J. Toomer και κα O. Wright στην Αμερική, η J. Heap (μια από τις 7 στην ομάδα λεσβιών «Σχοινί») και ο M. Nicoll στην Βρετανία.
Μερικοί όπως ο Οράζ και μετά ο Τούμερ εγκατέλειψαν ολότελα τον Γκουρτζίεφ και τη διδασκαλία του. Άλλοι όπως ο Ουσπένσκυ και ο Μπένετ εισήγαγαν νέα στοιχεία και τροποποίησαν το «σύστημα».
2. Ο Ουσπένσκυ ήρθε σε πλήρη ρήξη με τον Γκουρτζίεφ το 1924 έχοντας ιδρύσει δικές του ομάδες στο Λονδίνο (1921). Ο Ουσπένσκυ διατύπωσε καλύτερα τη διδασκαλία του Γκουρτζίεφ για τους συγχρόνους και για τις μέλλουσες γενιές (ακόμα και σήμερα όλοι αποδέχονται το γεγονός) στο In Search of the Miraculous, το οποίο ο Γκουρτζίεφ είχε εξετάσει και είχε επικροτήσει πριν την έκδοση του το 1950. Εντούτοις ο ίδιος δεν δόθηκε ποτέ ολόκαρδα στην πειθαρχία του Γκουρτζίεφ ως ειλικρινής μαθητής.
Ο Ουσπένσκυ αφομοίωσε με την εντυπωσιακή διάνοια του τη διδασκαλία, μα αισθηματικά επαναστατούσε κατά της ηθοποιΐας του Γκουρτζίεφ, της αλλαγής τακτικών και των απρόσμενων σοκ. Έτσι διαχώρισε τον δάσκαλο από τη διδασκαλία, όπως το διατύπωσε (με αυτοδικαίωση και ανορθολογισμό), και τελικά διέκοψε την επαφή.
Είναι πολύ πιθανό, όπως πολλοί σκέφθηκαν, ο Γκουρτζίεφ να ήθελε τον Ουσπένσκυ ως διάδοχό του μελλοντικό, μα είναι απορίας άξιο το ότι δεν διέκρινε τις πραγματικές προθέσεις του Ουσπένσκυ (να φτιάξει δική του σχολή σύντομα) – που και αυτό είναι πιθανό. Πάντως ο Γκουρτζίεφ κέρδισε αρκετά καθώς ο Ουσπένσκυ διαφήμισε τη διδασκαλία εκτενώς και αργότερα με χρήματα οπαδών του βοήθησε τον Γκουρτζίεφ να ιδρύσει το Ινστιτούτο στη Γαλλία.
3. Βλέποντας από πολλά δημοσιεύματα πως ο Γκουρτζίεφ ήταν πανούργος, τείνω να πιστεύω πως ο Ουσπένσκυ προοριζόταν μάλλον ως διαφημιστής και χρηματοδότης παρά ως διάδοχος του Γκουρτζίεφ. Δεν μπορεί να μην έβλεπε ο Γκουρτζίεφ πως ο Ουσπένσκυ ήταν πολύ διανοητικός τύπος και πολύ γεμάτος από την αυτοσπουδαιότητα του.
Αλλά πιστεύω πως ο Γκουρτζίεφ έκανε λάθος με τον Οράζ, που ήταν επίσης διανοητικός τύπος αλλά και ισχυρά αισθηματικός. Ο Οράζ εύκολα αφομοίωνε ιδέες λογοτεχνικές και φιλοσοφικές. Μα εύκολα επίσης αφηνόταν στην ορμή των συναισθημάτων του. Εξέδιδε ένα σημαντικό λογοτεχνικό περιοδικό, γνώριζε καλά τον Πλάτωνα και τον Νίτσε και είχε εισδύσει σε εσωτερικές μελέτες – στη Θεοσοφία και στον Γιόγκα και άλλες απόψεις της Ινδικής Φιλοσοφίας.
Ο Οράζ έγινε νωρίς μαθητής του Ουσπένσκυ στο Λονδίνο μα, όταν ο Γκουρτζίεφ έκανε τις ομιλίες του εκεί (Φεβ 1922), αναγνώρισε πως ο Γκουρτζίεφ ήταν ο δάσκαλος και ο Ουσπένσκυ μαθητής. Έτσι πολύ σύντομα πήγε στο Ινστιτούτο του Γκουρτζίεφ στη Γαλλία.
4. Ο Γκουρτζίεφ έβαλε τον Οράζ σε αυστηρή πειθαρχία και εξαντλητική σωματική εργασία στο Πριερέ που ήταν το Ινστιτούτο του για την Αρμονική Ανάπτυξη του Ανθρώπου (στο δάσος του Φοντενεμπλό, 40 χλμ. από το Παρίσι).
Η αισθηματική πλευρά του Οράζ αναπτύχθηκε καθώς μειωνόταν η παχυσαρκία και η νωθρότητά του. Ο ίδιος άρχισε να καταλαβαίνει πως είχε υπερεκτιμήσει τη διάνοιά του και τις επιτεύξεις του. Ο Philip Mairet (A.R. Orage: A Memoir) έγραψε πως «Κανένας άλλος μαθητής δεν ακολούθησε τον Γκουρτζίεφ με μεγαλύτερη υπακοή από τον Οράζ ο οποίος υπέστη αυστηρότητα, σκληρότητα και μεγάλη πίεση στη μαθητεία του (σ xxix).
5. Ο Γκουρτζίεφ πήρε μαζί του τον Άγγλο Οράζ στις ΗΠΑ το 1924 και του έδωσε άδεια να κάνει ομιλίες και να σχηματίσει ομάδες. Και αυτό ο Οράζ το έκανε για 6 έτη. Αλλά ερωτεύτηκε παθιασμένα την Jessie Dwight και παρά τη διαφωνία του με τον Γκουρτζίεφ την παντρεύτηκε.
Όλο τον καιρό βοηθούσε τον Γκουρτζίεφ στη μετάφραση του Beelzebub’s Tales to his Grandson στα Αγγλικά. Μα τον Μάη 1931, ξέκοψε από την Εργασία, επέστρεψε στην Αγγλία με την οικογένεια του κι επιδόθηκε πάλι στα λογοτεχνικά ενδιαφέροντά του.
Εδώ υπάρχει σοβαρή απορία. Ο Οράζ ήταν 48 ετών όταν μαθήτευσε 1 χρόνο με τον Ουσπένσκυ και 2 χρόνια με τον Γκουρτζίεφ το Πριερέ. Αυτός ο χρόνος δεν ήταν αρκετός για να προετοιμαστεί στην ηλικία του και να αναλάβει τις ευθύνες ενός δασκάλου. Το ότι οι Γκουρτζίεφ και Ουσπένσκυ πίστευαν πως συνήθως άνθρωποι προετοιμασμένοι ήδη με ανεπτυγμένο μαγνητικό κέντρο έρχονταν στην Εργασία δεν αναιρεί το πιθανό σφάλμα του Γκουρτζίεφ στην εκτίμησή του.
Θα περίμενα περισσότερη οξυδέρκεια από έναν τόσο προικισμένο δάσκαλο όπως ο Γκουρτζίεφ όσον αφορά και τον Ουσπένσκυ και τον Οράζ.
(Σημ.: Όταν πρωτο-έγραψα αυτό το άρθρο Νοεμ. 2017 στην πρώτη του εκδοχή, δεν είχα διαβάσει τη δημοσίευση της Marie Seton για τον Ουσπένσκυ που παρουσιάστηκε στο Quest 1962. Αυτή είχε εργαστεί ως γραμματέας του Ουσπένσκυ στις αρχές της δεκαετίας 1940 όταν ο Ουσπένσκυ είχε μεταναστεύσει στις ΗΠΑ. Το άρθρο της περιέχει πολλές αποκαλυπτικές λεπτομέρειες και θα το εξετάσω αργότερα.)
