1. Στο προηγούμενο άρθρο είδαμε πως στο Αναζητώντας τον Κόσμο του Θαυμαστού ο Ουσπένσκυ αποκρύβει λεπτομέρειες στη σχέση του με τον Γκουρτζίεφ, όπως το περιστατικό στην Κωνσταντινούπολη όπου μετέφραζαν ένα ιερό άσμα από την Περσική. Πρέπει κανείς να συμβουλευθεί άλλα δημοσιεύματα για να γνωρίσει τα πραγματικά γεγονότα (22. Εσωτερισμός: Εσώτερος Κύκλος (3)).
Ο Ουσπένσκυ περιγράφει τις επισκέψεις του Γκουρτζίεφ στο Λονδίνο επίσης με συγκαλύψεις και υπεκφυγές (384-385). Αφού ο ίδιος είχε πια εγκατασταθεί στον Λονδίνο, πολλοί ακροατές του ενδιαφέρθηκαν να βοηθήσουν να έρθει ο Γκουρτζίεφ και να εγκαθιδρύσει ομάδες εκεί. Ο Ουσπένσκυ αναφέρει πως μαζεύτηκαν χρήματα για τον σκοπό αυτό, μα δεν λέει τίποτα για τη Λαίδη Rothermere που βοήθησε τον ίδιο και θα βοηθούσε τον Γκουρτζίεφ να βγάλει άδεια παραμονής και, κυρίως, δεν λέει τίποτα για τις επισκέψεις και ομιλίες του Γκουρτζίεφ.
Αλλά ομολογεί (σ 385): «Είχα αποφασίσει πως αν ο Γκουρτζίεφ εγκαθίδρυε το Ινστιτούτο του στο Λονδίνο, εγώ θα πήγαινα στο Παρίσι ή στην Αμερική».
2. Ο Ουσπένσκυ ήταν φανερά διχασμένος. Αφενός βοήθησε τον Γκουρτζίεφ τους πρώτους μήνες του 1922 «προσδοκώντας και άλλα οφέλη από την εργασία του» μα ταυτόχρονα «έβλεπα πάλι τα προηγούμενα εμπόδια που πρωτο-εμφανίστηκαν στο Εσεντούκι».
Σε αγχώδεις πιεστικές καταστάσεις όλοι τείνουμε να παρουσιάσουμε τον εαυτό μας – με αυτοδικαίωση – όσο μπορούμε σε πιο κολακευτικό φως.
Έτσι για να έχουμε μια καλύτερη, ακριβέστερη εικόνα της περιόδου, πρέπει πάλι να προσφύγουμε σε άλλες δημοσιεύσεις. Κι ευτυχώς υπάρχουν πολλές διότι πολλά άτομα που ενεπλάκησαν άφησαν τη δική τους αφήγηση.
Όπως δεν αναφέρει την Λαίδη Ρόδερμίαρ, ο Ουσπένσκυ δεν αναφέρει ούτε τον A. Orage διάσημο πρόσωπο στον λογοτεχνικό κύκλο, που είχε συναντήσει το 1914 στο Λονδίνο καθώς επέστρεφε στη Ρωσία από το ασιατικό του ταξίδι. Ο Οράζ βοήθησε οικονομικά τον Ουσπένσκυ στην εγκατάστασή του, ήταν το 1922 μαθητής του και αργότερα θα εξέδιδε τα Γράμματα από τη Ρωσία του Ουσπένσκυ.
3. Ο Γκουρτζίεφ έδωσε την πρώτη του ομιλία στο Λονδίνο στις 13/2/1922 έχοντας στην εξέδρα ως μεταφραστές τον Ουσπένσκυ, τον στρατιωτικό Φρανκ Πίντερ και την κα Όλγα ντε Χάρτμαν.
Όταν ο Οράζ άκουσε τον Γκουρτζίεφ αναφώνησε: «Κατάλαβα πως δάσκαλος ήταν ο Γκουρτζίεφ. Ο Ουσπένσκυ αντιπροσώπευε για μένα κάποια γνώση, μεγάλη γνώση, μα ο Γκουρτζίεφ είχε κατανόηση αν και φυσικά είχε και όλη τη γνώση». (σ 27-28 C.S. Nott, 1961, Teachings of Gurdjieff, New York.)
Ο δε W.P. Patterson μας δίνει ακόμα ένα στοιχείο: «Τον Μάρτιο ο Γκουρτζίεφ δίνει δυο ακόμα ομιλίες (5 και 15) αλλά τώρα έχει μόνο τον Φρανκ Πίντερ να μεταφράζει. Όταν σε κάποιο σημείο ο Ουσπένσκυ επεμβαίνει λέγοντας πως ο Πίντερ δεν μεταφράζει σωστά, ο Γκουρτζίεφ του λέει ωμά ‘Ο Πίντερ μεταφράζει για μένα, όχι εσύ’. Μετά επιτίθεται στον Ουσπένσκυ άμεσα λέγοντας ‘Ο Ουσπένσκυ δεν έχει εντολή ούτε την ικανότητα να διδάσκει’» (σ 76 στο αγγλικό, σ 127 στο ελληνικό Η Πάλη των Μάγων).
4. Στη σελίδα 163 του βιβλίου του Gurdjieff: Anatomy of a Myth (Element 1999, U.K.) ο J. Moore έχει μια περικοπή από τον Φρανκ Πίντερ ο οποίος περιγράφει την εσωτερική κατάσταση:
«Παρά το ότι ο Ουσπένσκυ γνώριζε καλά τη θεωρία οι ομάδες που είχε σχηματίσει στο Αικατορίνονταρ, στο Ροστόφ, στην Κωνσταντινούπολη και τώρα στο Λονδίνο δεν είχαν εξουσιοδότηση και βρίσκονταν εκτός ορθής γραμμής. Ο ίδιος ήταν ελεύθερος σαν αέρας να διδάσκει τις δικές του θεοσοφικές ή φιλοσοφικές αντιλήψεις, αλλά δεν είχε ούτε την εντολή ούτε την ικανότητα να μεταδίνει τη διδασκαλία του Γκουρτζίεφ σε όλες τις συμπληρωματικές της απόψεις. Συνολικά είχε την εμπειρία της άμεσης επαφής μόνον τρία έτη. Δεν ήξερε τη μουσική και είχε μόνο μια επιφανειακή εμπειρία των Ιερών Χορών. Καθόλου αμελητέα δε ήταν η δική του έλλειψη ουσιαστικής ανθρώπινης ζεστασιάς που θα προστάτευε τους μαθητές του από το αυστηρό ιδεολογικό κλίμα του «συστήματος». Επί πλέον προέκυψε το ιδιαίτερο θέμα της δικής του ανάπτυξης. Αν ειλικρινά ήθελε να αφομοιώσει την εργασία του Γκουρτζίεφ στην ενουσία και όχι στην προσωπικότητά του, θα έπρεπε – όπως και η σύζυγος του Σοφία – να αναβάλει κάθε αξίωση να διδάξει και να αφιερωθεί εκ νέου ως μαθητής.»
5. Όπως έγραψα ήδη, ο Ουσπένσκυ δεν έμοιαζε καθόλου να ήθελε να είναι μαθητής στα σοβαρά για πολύ: έμοιαζε μάλλον να επιθυμεί τη θεωρητική γνώση και να αρέσκεται στο λειτούργημα να τη διδάσκει.
