1. Η αντιζηλία, ανταγωνιστικότητα, κάποτε κι εχθρότητα, ανάμεσα σε ορισμένους οπαδούς του Ουσπένσκυ και του Γκουρτζίεφ, εμφανίστηκαν αρκετά νωρίς. Να, δύο παραδείγματα.
Όταν εμφανίστηκε το 1930 το βιβλίο του Ουσπένσκυ, Ένα Νέο Πρότυπο του Σύμπαντος, μερικοί ακόλουθοι του Γκουρτζίεφ το ονόμασαν A New Muddle (όχι Model) of the Universe. Διέδιδαν επίσης πως ο Ουσπένσκυ δεν καταλάβαινε το σύστημα, ή πως του έλειπαν αρκετά στοιχεία (που ήταν μάλλον ορθό).
Από την πλευρά του Ουσπένσκυ, οι οπαδοί διέδιδαν και τόνιζαν πως ο Γκουρτζίεφ είχε υφαρπάξει και παρέδιδε ως δικές του, ορισμένες ιδέες για τον κόσμο και για ανώτερες διαστάσεις που βρίσκονταν στο βιβλίο του Ουσπένσκυ Tertium Organum ‘Τρίτο Όργανο’, το οποίο είχε δημοσιευθεί στη Ρωσία πολύ προτού οι δύο άνδρες συναντηθούν. (Στην πραγματικότητα ο Γκουρτζίεφ παραδέχεται τις ιδέες του Ουσπένσκυ περί 4ης διάστασης κ.λπ. και αφήνει τον Ουσπένσκυ να τις αναπτύξει στις ομάδες, όπως παρουσιάζεται στις σ 208-9 στο In Search... Άσχετα με το τι γράφουν όλοι αυτοί και ο Ουσπένσκυ, τα 7 επίπεδα κόσμων δεν είναι ταυτόσημα με τις 6 διαστάσεις του Ουσπένσκυ.)
2. Πάντοτε αρχικά θαύμαζα πολύ τον Ουσπένσκυ, ιδίως το καθαρό και προσγειωμένο στυλ γραφής του καθώς εξηγεί τη διδασκαλία του Γκουρτζίεφ και τις δικές του ιδέες. Ας μην ξεχνάμε πως ήταν ένας πεπειραμένος δημοσιογράφος και ομιλητής. Αλλά σε μεταγενέστερα χρόνια, όταν κι εγώ απέκτησα πείρα εμβαθύνοντας θεωρητικά και πρακτικά σε αυτά τα πράγματα, βρήκα πως σε πολλά σημεία υπήρχε μια αφέλεια ή και ρηχότητα και όπως έδειξα (πχ. 3. Εσωτερισμός: Ουσπένσκυ και η κρίση 1930-1935 και 4. Εσωτερισμός: Ουσπένσκυ και Καινή Διαθήκη) λαθεμένη αντίληψη. Αυτά είναι χαρακτηριστικά που συνοδεύουν την υπεροψία και τη ματαιοδοξία.
Ένα δηλωτικό περιστατικό συμβαίνει στην αρχή της γνωριμίας του Ουσπένσκυ με τον Γκουρτζίεφ. Στη σ11 του In Search…, μετά την παρατεταμένη συνομιλία τους στην κατοικία του Γκουρτζίεφ, ο Ουσπένσκυ γράφει: «Καθώς τον αποχαιρετούσα, στον νου μου άστραψε η σκέψη πως έπρεπε τώρα ευθύς, δίχως καθυστέρηση να κανονίσω να τον ξανασυναντήσω· αν δεν το έκανα πιθανώς να έχανα κάθε σύνδεση μαζί του (=Γκουρτζίεφ)».
Έχοντας στον νου μας πως αργότερα υπήρξαν εκείνες οι εμπειρίες τηλεπάθειας στη Φινλανδία χάρη στις δυνάμεις του Γκουρτζίεφ, ο Ουσπένσκυ έπρεπε ίσως να καταλάβαινε, όταν έγραφε το βιβλίο του, πως πιθανόν ο Γκουρτζίεφ να είχε μεταβιβάσει στον νου του αυτή την ορμητικά κατεπείγουσα σκέψη – όπως ο Γκουρτζίεφ είχε κανονίσει μέσω των persistent efforts του Μ, που ήταν μαθητής του Γκουρτζίεφ (σ7), την πρώτη τους συνάντηση.
3. Είναι πιθανόν βέβαια να το είχε καταλάβει μα το παρουσιάζει ως δική του σκέψη – που ενδεχομένως ήταν δική του.
Ένα δεύτερο πολύ πιο αποκαλυπτικό επεισόδιο ξετυλίχθηκε στην Κωνσταντινούπολη, λίγους μήνες προτού ο Ουσπένσκυ φύγει για το Λονδίνο. Ο Γκουρτζίεφ επίσης ήταν εκεί και ο Ουσπένσκυ έβαλε στην άκρη «όλες τις πρότερες δυσκολίες» που ένιωθε (σ 382, In Search…) και άρχισε να συνεργάζεται πάλι φιλικά με τον Γκουρτζίεφ. Δεν εξηγεί όμως γιατί ένιωσε την ανάγκη να παραμερίσει τις δυσκολίες, που δεν είχαν διαλυθεί ή εξομαλυνθεί πλήρως, μα μόνο πρόσκαιρα παραμεριστεί ώστε να συνεργαστεί ξανά.
Όπως γράφει ο Ουσπένσκυ (σ383), ο Γκουρτζίεφ άρχισε μια βραδιά να μεταφράζει ένα παλιό άσμα δερβίσηδων για το μπαλέτο του «Η πάλη των Μάγων» αποκαλύπτοντας έναν ποιητή που ο Ουσπένσκυ δεν είχε ξαναδεί. Ο Γκουρτζίεφ απάγγελνε τους στίχους στα Περσικά για 15 λεπτά και τους μετάφραζε στα Ρώσικα για τον Ουσπένσκυ, που ένιωθε χαμένος μέσα σε «μορφές, σύμβολα κι εξομοιώσεις». Μετά ο Γκουρτζίεφ είπε στον Ουσπένσκυ να φτιάξει έναν στίχο από όλα αυτά και ο Ουσπένσκυ τα κατάφερε.
Η άσκηση επαναλήφθηκε ξανά και ξανά μέχρι το πρωί, οπότε και οι δύο ένιωθαν κουρασμένοι και σταμάτησαν. Και ο Ουσπένσκυ τελειώνει την αφήγηση: «Η στροφή έμεινε ως είχε, ημιτελής, διότι εκείνος [=ο Γκουρτζίεφ] δεν ασχολήθηκε ξανά με το άσμα».
4. Η αφήγηση του Ουσπένσκυ είναι αποκαλυπτική εδώ διότι άλλες πηγές μας δίνουν μια διαφορετική εικόνα. Ο W.P. Paterson αφηγείται το περιστατικό στη σ 62 (με πλήρεις αναφορές και βιβλιογραφία) στο βιβλίο του Η πάλη των Μάγων (The Struggle of the Magicians, 1996, Fairfax, California).
«Ήταν πολύ ειδική γνώση, πολύ ιερή,» λέει ο Ουσπένσκυ. «Αλλά ήμασταν και οι δύο πολύ κουρασμένοι». Συμφωνούν να αποσυρθούν και να συναντηθούν το βράδυ για να ξαναρχίσουν τη μετάφραση. Όλες οι αμφιβολίες του Ουσπένσκυ για τον Γκουρτζίεφ έχουν εξαφανιστεί. «Ένιωσα βέβαιος πως μπορούσα να εργαστώ μαζί του πάλι,» λέει ο Ουσπένσκυ. «Αυτός ήταν ξανά ο αληθινός Γκουρτζίεφ.» Αλλά το ίδιο βράδυ ο Γκουρτζίεφ δεν θέλει να μεταφράσει και αρχίζει να λέει στον Ουσπένσκυ βρόμικα ανέκδοτα. «Τίποτα, τίποτα παρά βρόμικα ανέκδοτα,» φωνάζει ο Ουσπένσκυ. «Ούτε καν καλά. Ηλίθια βρόμικα ανέκδοτα!»
5. Μόλις ο Γκουρτζίεφ άλλαξε στάση, σύμφωνα με αυτό το αφήγημα, ο Ουσπένσκυ ξαναγύρισε στις «δυσκολίες» του. Η τραγική ειρωνεία είναι πως δεν καταλαβαίνει τι του συμβαίνει και ποια είναι η κύρια δυσκολία του.
Από αυτό (και άλλα περιστατικά) φαίνεται καθαρά πως εκτιμούσε τον Γκουρτζίεφ κυρίως ως πηγή που θα ικανοποιούσε τη λαιμαργία του για ειδική γνώση. Όταν ο Γκουρτζίεφ δεν του την έδωσε όπως ο Ουσπένσκυ την ήθελε, μα φέρθηκε απροσδόκητα μάλλον για να αναγκάσει τον Ουσπένσκυ να δει την αισθηματική ανωριμότητα και την προσκόλλησή του στην «επιθυμία για συσσώρευση γνώσης», ο Ουσπένσκυ διαχώρισε τον «Γκουρτζίεφ από το σύστημα του Γκουρτζίεφ» (σάμπως κι αυτό ήταν δυνατό) και διαίρεσε τον Γκουρτζίεφ σε δύο: ο καλός δάσκαλος που έδινε γνώση και ο παράξενος με τον οποίο ο Ουσπένσκυ και άλλοι δεν μπορούσαν να εργαστούν.
Εικάζω πως ο Γκουρτζίεφ έβλεπε τι γινόταν. Ο Ουσπένσκυ ήταν 37 ετών όταν άρχισε να μαθητεύει κοντά στον Γκουρτζίεφ. Τα 3 έτη μαθητείας στη Μόσχα (και μια περίοδος στη Νότια Ρωσία αργότερα) δεν ήταν αρκετός χρόνος για να διαλυθούν ή να τιθασευτούν παλιές συνήθειες και ταυτίσεις στη νοοτροπία και συμπεριφορά του Ουσπένσκυ. Ο ίδιος ο Ουσπένσκυ δεν φαίνεται να το καταλάβαινε!
