1. Ας κάνω μια ανασκόπηση για να μη νομισθεί πως έχω κάποια προκατάληψη ενάντια στον Ουσπένσκυ και υπέρ του Γκουρτζίεφ: δεν είναι αλήθεια.
Στην νεότητά μου ως φοιτητής στην Αγγλία γνώρισα νωρίς τις δημοσιεύσεις του Κρισναμούρτι και του Ουσπένσκυ και κάπως αργότερα του Γκουρτζίεφ. Ο Κρισναμούρτι ήταν τότε ζωντανός (τέλος δεκαετίας 1950) και παρακολούθησα στο Λονδίνο μερικές ομιλίες του. Η διδασκαλία του ήταν απλή και σαγηνευτική, μα δεν είχε «σχολή», ένα μεθοδικό πρακτικό σύστημα – μόνο τη γενική πρακτική της παρατήρησης που δεν παρεμβαίνει, της αυτο-επίγνωσης. Δεν μπορούσα να εφαρμόσω αυτή την πρακτική, διότι βασιζόταν στη θύμηση και η θύμηση δεν ερχόταν συχνά ούτε διαρκούσε. Η λησμονιά ήταν επικρατέστερη και ο νους έμενε στη συνήθεια της ονειροπόλησης και στον αυτοματισμό του.
Ευτυχώς σύντομα έγινα μαθητής σε μια Σχολή καταγωγής του Ουσπένσκυ.
Με μεγάλο ενθουσιασμό διάβασα στην απλή και καθαρή περιγραφή του Ουσπένσκυ για την πραγματική ψυχολογία του ανθρώπου και τη συμπαντική δομή. Μα και τότε τα υδρογόνα κλπ και οι οκτάβες τροφής που βασίζονταν πάνω τους μου φαίνονταν επίπλαστα, σαν άγαρμπη επιστημονική φαντασία.
2. Στις μέρες μας (Φεβ. 2017) οι παραδόσεις του Γκουρτζίεφ και του Ουσπένσκυ συνεχίζουν, μα έχουν μετασχηματιστεί και κατακερματισθεί. Ειδικά του Ουσπένσκυ που κληρονόμησε ο Δρ Φράνσις Ρόουλς και ο κ. Λ. ΜακΛάρεν στο Λονδίνο.
Εκείνη την εποχή, λίγο πριν το 1960, κοιτάζαμε τη ζωή και την κληρονομιά τους με δέος θεωρώντας τους υπερανθρώπους. Εγώ προσωπικά τους σκεφτόμουνα ως Σωκράτη (=Γκουρτζίεφ) και Πλάτωνα (=Ουσπένσκυ), παρότι ο Σωκράτης είχε πεθάνει (με δηλητήριο στη φυλακή) πριν τον Πλάτωνα, ενώ ο Γκουρτζίεφ έζησε δυο χρόνια περισσότερο από τον Ουσπένσκυ κι έγραψε κι αυτός βιβλία.
Υπήρξε κάποιος αυξανόμενος ανταγωνισμός παρά τις εκατέρωθεν φιλοφρονήσεις. Ο αρχικός διαχωρισμός, που άρχισε με την απομάκρυνση και τελική ρήξη του Ουσπένσκυ, με τα χρόνια έγινε μια σοβαρή και «μη-εσωτερική» μεροληψία υπέρ της μιας ή της άλλης γραμμής καταγωγής. Μα και οι δυο, μετά τον θάνατο του Γκουρτζίεφ (1949) παρουσίασαν, ιδίως του Γκουρτζίεφ, εσωτερικές τριβές. Και δημοσιεύθηκαν πολλά βιβλία προβάλλοντας ως ανώτερο τον Γκουρτζίεφ ή τον Ουσπένσκυ.
3. Για την ώρα εστιάζω σε ένα χαρακτηριστικό του Ουσπένσκυ που παρουσιάζεται και στα δικά του γραπτά. Αυτό το αναδείχνει και ο W. P. Patterson στο βιβλίο του Struggle of the Magicians (1996 Arete Community Publishing Fairfax) που μεταφράστηκε στα Ελληνικά ως Η Πάλη των Μάγων (1999 Αρχέτυπο).
Ο W. P. Patterson γράφει (σ 36-37) πως το σημείο της ρήξης του Ουσπένσκυ με τον Γκουρτζίεφ φαίνεται στη Φινλανδία (Αυγ. 1916). Τότε ο Γκουρτζίεφ επέφερε τηλεπαθητική επικοινωνία στον Ουσπένσκυ και ο Ουσπένσκυ ανακάλυψε κάτι για τον εαυτό του μα αποφάσισε (όπως στη σ 263, Αναζητώντας…) πως δεν θα το φανέρωνε στον Γκουρτζίεφ «διότι ο Γκουρτζίεφ θα το περιγελούσε». Πολύ ορθά ο W. P. Patterson θεωρεί πως ο Ουσπένσκυ έδειξε έλλειψη εμπιστοσύνης στον δάσκαλό του, που μάλιστα εκείνη την ώρα αποκάλυπτε δυνάμεις εντελώς άγνωστες μέχρι τότε στον Ουσπένσκυ!
Αντίθετα με κάθε αρχή Εσωτερισμού και με κανόνες που ο ίδιος εξηγούσε στους μαθητές του, ο Ουσπένσκυ νόμιζε πως ο ίδιος, ένας μαθητευόμενος με ελάχιστη πείρα, γνώριζε το επίπεδο οντότητας και συνειδησίας του δασκάλου του!
4. Στην πραγματικότητα η δυσκολία του Ουσπένσκυ διαφαίνεται πολύ νωρίτερα. Στο βιβλίο Τα Τελευταία Κείμενα του Ουσπένσκυ (1998 Αθήνα, μφρ του αγγλικού A Further Record… 1928-1945) στο τμήμα 7, «Σύντομο Ιστορικό της Εργασίας» (σ186), ο Ουσπένσκυ λέει πως πήγε στην Ανατολή ψάχνοντας για Σχολές μα βρήκε «κυρίως σχολές πίστης που βασίζονταν σε μια άκρως συναισθηματική στάση προς τον δάσκαλο και όσα έλεγε» και ο ίδιος δεν ενδιαφερόταν σε τέτοιες σχολές.
Αυτό ακούγεται πολύ παράξενο διότι στο Αναζητώντας… ο Ουσπένσκυ γράφει (σ 5 στο αγγλικό) ότι άκουσε στην Ινδία για έναν διαφορετικό τύπο Σχολής που θα μπορούσε να είναι ακριβώς αυτό που γύρευε (και οι άνθρωποι που του μίλησαν ήταν πολύ διαφορετικοί από άλλους ) μα τον απέρριψε κι αυτόν δίχως άλλη έρευνα!
Ακούγεται παράξενο διότι ο ίδιος επίσης έθετε παρόμοιους όρους στους μαθητές του, κάποτε μάλιστα πολύ αυστηρούς και φαινομενικά παράλογους και περίμενε να υπακούνε.
5. Επιπλέον, ο Ουσπένσκυ είπε στον Δρ. Ρόουλς, διάδοχό του στο Λονδίνο (1947), να ψάξει και να έρθει σε επαφή με τον Εσώτερο Κύκλο, ή να βρει την πηγή και το αρχικό σύστημα από το οποίο προήλθαν τα «θραύσματα της άγνωστης διδασκαλίας» του Γκουρτζίεφ. Αλλά ο ίδιος δεν έκανε σε 25 έτη καμιά προσπάθεια σε αυτή την κατεύθυνση.
Δικαιολόγησε τον εαυτό του λέγοντας πως οι συνθήκες στην Ανατολή, στην Κεντρική Ασία, ήταν δύσκολες και τα μοναστήρια και οι αδελφότητες όπου μαθήτευσε ο Γκουρτζίεφ ήταν σε μη-προσβάσιμους τόπους ή πιθανότερα είχαν πάψει να υπάρχουν. Μα τέτοιες δικαιολογίες δεν αλλάζουν το γεγονός πως ο ίδιος (ή κάποιος μαθητής-βοηθός του) δεν κατέβαλε καμιά προσπάθεια.
