1. Ο Ουσπένσκυ σίγουρα είναι μια πολύ μεγάλη μορφή του αποκρυφισμού/εσωτερισμού στον 20ο μας αιώνα. Εγώ έχω πολλές αντιρρήσεις και διαφωνίες μαζί του. Μα εξακολουθώ να τον θεωρώ μεγάλο ευεργέτη και μεγάλη αυθεντία στον εσωτερισμό.
Στο Ένα Νέο Πρότυπο του Σύμπαντος (κεφ. 4) γράφει: «Η ιδέα του εσωτερισμού κατέχει πολύ σημαντική θέση στη χριστιανική διδασκαλία και στην Καινή Διαθήκη». «Τα 4 Ευαγγέλια», συνεχίζει, «έχουν γραφτεί για τους λίγους μαθητές των εσωτερικών σχολών. Όσο έξυπνος και καλλιεργημένος κι αν είναι κανείς, με τη συνηθισμένη έννοια, δεν θα καταλάβει τα Ευαγγέλια χωρίς ειδικές υποδείξεις και ειδική εσωτερική γνώση» (172, μτφ Γαλανόπουλου).
Μετά υποδείχνει πως υπάρχουν ασυμφωνίες μεταξύ των ΤΚΕ (4 κανονικά Ευαγγέλια) και των άλλων κειμένων στη ΚΔ καθώς και μεταγενέστερα συγγράμματα από Πατέρες της Εκκλησίας.
Συμφωνώ πλήρως με αυτό μα υπάρχουν εξίσου μεγάλες ασυμφωνίες, αντιφάσεις και ανακολουθίες ανάμεσα στα ίδια τα ΤΚΕ και ο Ουσπένσκυ δεν τις επισημαίνει!
2. Ο Ουσπένσκυ σχολιάζει πολύ ορθά μερικά σημεία στα ΤΚΕ -που όμως έχουν σχολιασθεί από προγενέστερους εσωτεριστές, θεολόγους κλπ. Αλλά τα ΤΚΕ δεν γράφτηκαν μόνο για «μαθητές εσωτερικών σχολών με ειδικές γνώσεις»: κάτι τέτοιο δεν θα είχε νόημα ούτως ή άλλως. Κι εκτός από ορισμένα, τα πολλά υπόλοιπα σχόλια του Ουσπένσκυ δεν προσφέρουν κάτι αξιοπρόσεκτο.
Στις σελ. 188-9 και 211 ο Ουσπένσκυ εστιάζει σε μερικά χωρία του Ματθαίου, Μάρκου, Λουκά και Ιωάννη (Ματθ 16:28, Μκ 9:1, 19:27, 15:21, 28, 8:51). Εδώ πρόκειται για «νεκρούς» ή ανθρώπους «σε μνήματα» που θα αναστηθούν. Η συνήθης ερμηνεία είναι πως οι νεκροί θα ζωντανέψουν βγαίνοντας από τους τάφους. Επίσης, σε ορισμένα εδάφια αναφέρεται η Δευτέρα Παρουσία με την ιδέα του Αποκαλυπτισμού: ο Ιησούς θα επανεμφανισθεί με αγγέλους σε «νεφέλες» και οι πιστοί θα περιμαζευτούν και ανυψωθούν να τον συναντήσουν στον αέρα! Ορθά ο Ουσπένσκυ εξηγεί πως οι «νεκροί» είναι μεταφορικά νεκροί μόνο: είναι άνθρωποι κοινοί, βυθισμένοι στον θάνατο της άγνοιας που με τη διδασκαλία του Ιησού «ζωντανεύουν» σε ανώτερο επίπεδο ύπαρξης και κατανόησης.
Αλλά ο Ουσπένσκυ παραγνωρίζει τα εδάφια που αναφέρουν τον Αποκαλυπτισμό!
3. Αναμφίβολα πολλά χωρία στην ΚΔ αναφέρονται ανοιχτά ή κεκαλυμμένα στον εσωτερισμό ξέχωρα από την κοινή θρησκευτική/πνευματική άποψη.
Ο Ουσπένσκυ έχει όμως παράξενη γνώμη για τα ΤΚΕ. Τα θεωρεί «αντικειμενικά έργα τέχνης», δηλ. έργα της υψηλότερης δυνατής τέχνης που προορίζονται για ειδικούς ανθρώπους ανώτερης διάνοιας και οντότητας, ή, όπως γράφει, «για όσους ήδη έχουν έναν ορισμένο βαθμό κατανόησης… [και] κατέχουν ένα κλειδί» (σ. 174).
Αλλά τέτοιοι άνθρωποι τι τα χρειάζονται; Οι εντολές «Αγαπάτε αλλήλους» ή «Να μην κάνετε σε άλλους ό,τι δεν θέλετε άλλοι να κάνουν σε σας» είναι απλές κι ευνόητες και δεν χρειάζονται κανένα «κλειδί». Αυτό που λείπει από τους «χριστιανούς» είναι να τις εφαρμόσουν, όχι να τις καταλάβουν!
4. «Σε καθένα [από τα ΤΚΕ] υπάρχουν πολλά πράγματα συνειδητά σχεδιασμένα που βασίζονται σε σημαντική γνώση και βαθιά κατανόηση της ανθρώπινης ψυχής… Γράφτηκαν συνειδητά για έναν συγκεκριμένο σκοπό, από ανθρώπους που ήξεραν περισσότερα από όσα έγραψαν» (174-5).
Το επίρρημα «συνειδητά» υποδείχνει δράση ανθρώπων ανώτερης οντότητας, γνώσης και νοημοσύνης, ανώτερης φύσης, που στοχεύουν και πετυχαίνουν ειδικά αποτελέσματα.
Εδώ ο Ουσπένσκυ γράφει σαχλαμάρες. Τα ΤΚΕ έχουν πάρα πολλές αντιφάσεις και ασυνέπειες για να έχουν γραφτεί «συνειδητά» από «θεόπνευστους» ή «ανώτερους» ανθρώπους.
Δεν έχει κανείς παρά να εξετάσει με λίγη προσοχή και να συγκρίνει την περιγραφή της γέννησης του Ιησού στον Ματθαίο (2:11) και στον Λουκά για να καταλάβει το χάσμα ασυμφωνίας μεταξύ των Ευαγγελιστών. Το ίδιο ισχύει και για την περιγραφή της σταύρωσης. Αυτά θα τα αφήσω για μελλοντικό άρθρο.
5. Οπωσδήποτε, επαναλαμβάνω, ο Ουσπένσκυ κατανοεί ορθά μερικά εδάφια. Όταν π.χ. αναφέρεται (πιο πάνω §2) στους νεκρούς ή ενταφιασμένους που θα ζήσουν, είναι ορθό πως το νόημα υποδείχνει κοινούς ανθρώπους που αλλάζουν και αναπτύσσονται καθώς εφαρμόζουν τις εντολές του δάσκαλου Ιησού.
Στις σελίδες 231-2 ο Ουσπένσκυ εξετάζει την παραβολή του Καλού Σαμαρείτη, όπως έχει γίνει γνωστή η ιστοριούλα με τον ταξιδιώτη που καταληστεύεται και ξυλοκοπιέται από ληστές και μετά τον φροντίζει ο Σαμαρείτης (Λ 10:25-31). Ο Ιησούς έδωσε την παραβολή αυτή απαντώντας στον νομικό που ήθελε να ξέρει ποιος είναι ο «πλησίον» («αγαπήσεις… τον πλησίον σου ως εαυτόν»). Πέρασαν μα άφησαν αβοήθητο τον πληγωμένο ταξιδιώτη. Ο Σαμαρείτης τον πήγε σε πανδοχείο και πλήρωσε τα έξοδα της πρόσθετης φροντίδας. Και ο νομικός συμπεραίνει πως αυτός «ο ποιήσας το έλεος» είναι ο πλησίον – όχι οι άλλοι!
Λίγοι άνθρωποι διαβάζουν προσεκτικά την παραβολή. Έχει επικρατήσει παντού η ιδέα πως ο «πλησίον» είναι ο οποιοσδήποτε άλλος. Μα η παραβολή του Ιησού δείχνει πως μόνο αυτός που δείχνει έλεος και φροντίδα είναι ο πλησίον!
Άντε τώρα να πείσεις το εκκλησιαστικό κατεστημένο να ξαναδιαβάσει την παραβολή στον Λουκά!
