1. Η ιστοριογραφία είναι μια εξαιρετική τέχνη με πολλές λεπτές πτυχές. Μικρά παιδιά δεχόμαστε αβασάνιστα όσα μας διδάσκουν οι δάσκαλοι και δασκάλες μας καθώς και τα βιβλία που διαβάζουμε. Αντιλήψεις σχηματίζονται και αποθηκεύονται στα ράφια της μνήμης μας. Μένουν και γίνονται οι γνώμες και τα πιστεύω μας που χρησιμοποιούμε όταν παραστεί ανάγκη. Με αυτά φιλτράρουμε και κρίνουμε νέες ιδέες χωρίς να σκεφτούμε πως πιθανόν να περιέχουν λάθη – όπως και οι νέες ιδέες που συναντάμε.
Μπορεί τώρα να χρησιμοποιήσουμε αυστηρές λογικές διαδικασίες και άμεμπτους συλλογισμούς και να αποφανθούμε πως οι νέες ιδέες είναι ορθές ή λαθεμένες εξολοκλήρου ή στα σημεία ένα και πέντε. Μα αν η βάση μας είναι λάθος, αν τα κριτήρια που φυλάχθηκαν από το παρελθόν δεν είναι ορθά τα τωρινά συμπεράσματα επίσης δεν θα είναι ορθά.
Καλά είναι πάντα να επανεξετάζουμε αντιλήψεις που ενστερνιζόμαστε και να μην προσκολλιόμαστε και παθιαζόμαστε με αυτές επειδή λειτουργεί μια παρόρμηση ματαιοδοξίας που θέλει να δείξει πως «εγώ ξέρω και μάλιστα ξέρω καλύτερα και έχω πάντα δίκιο»!
2. Συχνά ακόμα και οι γραπτές πηγές που συμβουλευόμαστε δεν είναι αντικειμενικές και περιέχουν λάθη.
Πρόσφατα κάποιος ανέφερε μερικά στοιχεία για τους Σαδδουκαίους και τους Φαρισαίους στην αρχαία Ιουδαία που βρισκόταν στην κατοχή των Ρωμαίων τον 1ο αιώνα ΚΕ. Μου έκαναν εντύπωση γιατί ήταν σφαλερά και ρώτησα πού τα είχε πάρει.
Μου είπε πως τα πήρε από τη Wikipedia. Ρώτησα επιπλέον τότε αν ήταν η ελληνική ή η αγγλική. Ήταν η ελληνική μου είπε.
Τώρα, συχνά τα λήμματα στην ελληνική είναι ελλιπή κι ενίοτε συγχυσμένα κι επομένως λαθεμένα. Το ανέφερα και επειδή βρισκόμασταν κοντά σε υπολογιστή, κοιτάξαμε το θέμα στην αγγλική. Όντως η εκδοχή εκεί και πληρέστερη ήταν και πολύ ακριβέστερη στις διατυπώσεις της.
Χρειάζεται πολλή προσοχή και για τις πηγές που εξετάζουμε μα και για τις δικές μας αγαστές αντιλήψεις, ακόμα περισσότερο.
3. Πρόσφατα έτυχε να συναντήσω σε ένα άρθρο που εξέταζε αυτό το ζήτημα μια αρχαία πηγή Κινέζων, Η Βίβλος των Ύστερων Χαν που περιγράφει τους Ρωμαίους οι οποίοι είχαν εισδύσει αρκετά ανατολικά στην Περσία.
Την εποχή εκείνη η Δυναστεία Χαν κράτησε περίπου 400 έτη (206 ΠΚΕ – 220 ΚΕ) και κείνα τα χρόνια φτιάχτηκε το χαρτί ενώ εδραιώθηκε ο βελονισμός καθώς και πολλές άλλες ανακαλύψεις κι εφευρέσεις. Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία λέγεται «Μεγάλη Qin» ή «Βασίλειο στη δυτική θάλασσα Haixi».
«Η έκταση του Βασιλείου είναι χιλιάδες li και έχει πάνω από 400 πόλεις με τείχη καθώς και πολλά μικρότερα κατακτημένα Βασίλεια. Τα τείχη είναι από πέτρες. Υπάρχουν διάσπαρτοι σταθμοί για ταχυδρομεία. Υπάρχουν πεύκα και κυπαρίσσια και φυτά πολλών ειδών. Οι Βασιλείς δεν είναι μόνιμοι. Οι πολίτες εκλέγουν τον πιο άξιο όταν έρχονται απρόσμενες θεομηνίες και διώχνουν τον προηγούμενο, ο οποίος αποδέχεται στωικά τον υποβιβασμό του. Οι άνθρωποι είναι ψηλοί και έντιμοι: μοιάζουν με τους δικούς μας του Μεσαίου Βασιλείου: εξού το όνομα τους Da Qin. Παράγουν πολύ χρυσό, ασήμι και σπάνια πολύτιμα πετράδια… μαργαριτάρια.. κοράλλια, θολό γυαλί… πράσινα σμαράγδια, κεντήματα με χρυσή κλωστή… πολύχρωμα μεταξωτά… Έχουν επίσης μετάξια από άγριους μεταξοσκώληκες. Σμίγουν πολλά μυρωδικά, βράζουν χυμούς και φτιάχνουν σύνθετα αρώματα. Έχουν πολλά πολύτιμα και σπάνια αγαθά που προέρχονται από τα ξένα βασίλεια τους. Φτιάχνουν δε χρυσά και αργυρά νομίσματα. Ένα χρυσό αξίζει 10 αργυρά. Κάνουν εμπόριο με τις περιοχές Anxi και Tianzhou μέσω θαλάσσης. Τα κέρδη τους είναι δεκαπλάσια. Ο βασιλιάς τους πάντα ήθελε να στείλει αξιωματούχους απεσταλμένους στους Χαν μα οι Anxi έβαλαν φραγμούς στην διέλευση προς την Κίνα για να ελέγχουν το εμπόριο του μεταξιού.
4. Είναι φανερό πως πρόκειται για πληροφορίες από δεύτερο χέρι. Ο συγγραφέας δεν πήγε στο Ρωμαϊκό «Βασίλειο» και δεν γνώρισε ο ίδιος Ρωμαίους. Τα περί παύσης του «βασιλιά» και της στωικής αποδοχής του είναι σαφώς μυθεύματα.
Από την άλλη όμως υπάρχουν αρκετές ορθές πληροφορίες για τον πλούτο της Ρώμης – το εμπόριο, τα υφάσματα, τα νομίσματα.
Σε τέτοιες περιπτώσεις – και είναι πάρα πολλές – χρειάζεται να συμβουλεύεσαι όσο μπορείς περισσότερες πηγές και να κρίνεις με βάση τις πιο αξιόπιστες, φτάνει να έχεις κρίνει με λογικά κριτήρια, με διαίσθηση, με τη γνώμη άλλων ιστορικών, ποιες πηγές είναι πιο αξιόπιστες.
Η ιστοριογραφία και η δική μας κριτική προσέγγιση είναι μια εξαιρετική τέχνη με πολλές λεπτές πτυχές και πολύ απολαυστική στην άσκηση της αξιολόγησης και διάκρισης.
