1. Η απάντηση στο ερώτημα είναι σύνθετη, με πολλούς λόγους.
Πρώτα – πρώτα ο ίδιος ο Τζένγκις Χαν (1162 – 1227) ήταν ένας ευφυέστατος πολιτικός και στρατηγός με ισχυρή, χαρισματική προσωπικότητα. Προτού γίνει «οικουμενικός κυβερνήτης», όπως υπονοεί το όνομά του, λεγόταν Τεμουζίν, και στα 13 του, μετά τον θάνατο του πατέρα του Γιεσούγκεϊ, έγινε αρχηγός 30 φυλών.
Πριν γίνει ο Χαν (=βασιλιάς, κυβερνήτης), πολέμησε στα νιάτα του, εξόντωσε και συνένωσε τις διαφορετικές φυλές στο έθνος Μογγόλοι. Συνάντησε τεράστιες δυσκολίες κι έχθρες, ακόμα και από τον πεθερό του, τον ισχυρό Χαν των Κοραϊτών Μογγόλων.
Πήρε τον τίτλο Τζένγκις Χαν μετά τα 42 του, μετά από τη θαυμαστή διάσωσή του από τα έλη γύρω στη λίμνη Μπαλτζούνα, όπου κατέφυγε με την οικογένεια του και τον στρατό του, που είχε αποδεκατιστεί από τους Κερεγίδες του Ονγκ Χαν. Εξαντλημένοι, δίχως τρόφιμα και άλλα εφόδια θα πέθαιναν από ασιτία και ασθένειες, μα, ως εκ θαύματος, ένα μεγάλο καραβάνι πέρασε από κοντά τους και συμφώνησε να τους ανεφοδιάσει δίχως αντάλλαγμα!
2. Παρότι στη Δύση και άλλες περιοχές, ο Τζένγκις Χαν θεωρείται σκληρός, αιμοβόρος κατακτητής, στην πραγματικότητα κυβέρνησε τις κτήσεις του με μεθόδους πολύ προοδευτικές για την εποχή του σε σύγκριση μάλιστα με την καταπιεστική φεουδαρχία στην Ευρώπη.
Ο Χαν δεν ήταν δικτάτορας. Συμβουλευόταν τακτικά τους ευγενείς και τους πολέμαρχους ή στρατηγούς του. Επέβαλε ενότητα και ασφάλεια σε όλη την αυτοκρατορία (όπως η pax Romana). Εκτός από την ασφάλεια στους δρόμους στην αυτοκρατορία, όπου ταξίδευαν άνετα τα εμπορικά καραβάνια, υπήρχε και ανεξιθρησκεία και πλήρης ανοχή των ηθών και εθίμων κάθε λαού καθυποταγμένου.
Απαγόρευσε την αγοραπωλησία γυναικών κι επέβαλε την ισότητα των συζύγων στον γάμο. Οι γυναίκες ασχολούνταν με τα οικογενειακά κι επαγγελματικά και ανώτερα αξιώματα στη διοίκηση, ενώ οι στιβαροί άντρες κατατάσσονταν στον στρατό. Πολλές γυναίκες επίσης έμπαιναν στις ορδές.
Ο Χαν φρόντισε να στελεχώσει τις ορδές του με ανθρώπους που είχαν την αγάπη και τάση για πόλεμο θεωρώντας πως η δεξιότητα και ορμητικότητα, ήταν πολύ πιο σημαντικές από την ευγενική καταγωγή κάποιου.
3. Ένας άλλος σημαντικός λόγος ήταν η μικτή τακτική του Χαν, που επιδείκνυε σκληρότητα όταν οι εχθροί δεν ενέδιδαν και μακροθυμία όταν παραδίδονταν και συνεργάζονταν. Μετά από δύσκολη πολιορκία, συχνά οι Μογγόλοι εξόντωναν τον πληθυσμό της πόλης.
Αυτοί καλλιέργησαν ευκινησία, προσαρμογή και ταχύτητα. Κάθε στρατιώτης είχε 3 ή 4 άλογα και μπορούσε άνετα να καλύψει 100 με 150 χιλιόμετρα σε μια μέρα διατηρώντας την ταχύτητά του καθώς μπορούσε να αλλάξει το κουρασμένο άλογο. Μα μάθαιναν, επίσης να κοιμούνται, πάνω στα άλογα!
Η πειθαρχία τους ήταν τρομερά αυστηρή από τον κατώτερο στρατιώτη ως τον στρατηγό. Πολεμούσαν σε μονάδες των 10, 100, 1.000 και 10.000.
Κάθε μονάδα είχε τον διοικητή της. Όλοι ήταν πιστοί και υπάκουοι στον Χαν. Η πληρωμή τους προερχόταν σε μεγάλο βαθμό από τη λεία κάθε κατάκτησης.
Μάθαιναν να καβαλούν από τα μικράτα τους και πήγαιναν κυνήγι μόλις μπορούσαν να κρατήσουν τόξο. Ασκούνταν αργότερα ώστε να ρίχνουν με το τόξο καθώς κάλπαζαν – όχι μόνο μπροστά ή στο πλάι μα και πίσω.
Τα άλογα τους ήταν πιο μικρόσωμα μα ανθεκτικά, γοργά κι ευκίνητα και μπορούσαν να βοσκήσουν στο πιο αραιό και σκληρό χόρτο.
4. Ένας πρόσθετος λόγος για την επιτυχία τους, αξιοθαύμαστη για την εποχή, ήταν η διατροφή τους. Μπορούσαν να ζήσουν μόνο με γάλα!
Ένας οποιοσδήποτε άλλος στρατός 100.000 ανδρών (ή και εκατομμυρίου στην περίπτωση των Κινέζων) χρειαζόταν χιλιάδες άλογα και άμαξες ή κάρα για τα τρόφιμα κι εφόδια. Αυτές οι συνηθέστατες τακτικές αναγκαστικά έκαναν τη μετακίνησης αργή, ενώ οι διατροφικές συνήθειες επέβαλαν πρόσθετους περιορισμούς και συχνά, ακόμα και σε ευνοϊκές συνθήκες, ξεσπούσαν ασθένειες όπως, κυρίως, δυσεντερία και διάρροια!
Οι Μογγόλοι δεν είχαν τέτοιες δυσχέρειες. Σκληραγωγημένοι από μικρή ηλικία, ήταν ανθεκτικοί στην πείνα και δίψα, δυνατοί κι ευέλικτοι. Σπανιότατα κάποιος στρατιώτης αρρώσταινε.
Κουβαλούσαν μαζί τους μόνο τον απαραίτητο ρουχισμό κι εξοπλισμό.
Τα τρόφιμα ήταν λιγοστά ως ανύπαρκτα. Οι φοράδες προμήθευαν το γάλα που χρειάζονταν ως επί το πλείστον στις μετακινήσεις τους. Έτρωγαν, βέβαια, και άλλες τροφές, όποτε τις έβρισκαν.
Έχασαν μάχες, φυσικά. Μα γενικά ξαναγύριζαν και νικούσαν προσαρμόζοντας την τακτική τους έτσι που να εκμεταλλευτούν τις αδυναμίες του εχθρού. Όσο γρήγορα ήταν τα άλογα τόσο ισχυρά ήταν τα τόξα τους. Τα βέλη τους μπορούσαν από κοντινή απόσταση να διαπεράσουν οποιαδήποτε πανοπλία.
Χάρη στην ταχύτητα, τη δύναμη και την ευελιξία τους ήταν ακατανίκητοι, φθάνοντας ως την κεντρική Ευρώπη και κατακτώντας την.
