1. Ούτε ο ίδιος ο Γκορμπατσόφ δεν κατάλαβε κείνη την άνοιξη του 1986 πως το καταστροφικό ατύχημα στο Τσερνόμπιλ εξέθεσε ανεπανόρθωτα πια πολλές από τις αδυναμίες του συστήματος που προσπαθούσε, ή μάλλον επιθυμούσε, να διορθώσει με την περεστρόικα (=αναδόμηση, μεταρρύθμιση). Όλες οι κακοδαιμονίες του κομμουνιστικού καθεστώτος φανερώθηκαν τότε: ανευθυνότητα κι έλλειψη πρωτοβουλίας που περίμενε την οδηγία άνωθεν· νωθρότητα, δυσλειτουργικότητα και ακαμψία στα διάφορα επίπεδα εργασίας· παρά τη σχεδιασμένη οικονομία, ελάχιστος ακριβής σχεδιασμός για λογιστικά κι ετοιμότητα για απρόσμενες συμφορές, θεομηνίες ή ατυχήματα. Στο Τσερνόμπιλ δεν υπήρχαν προφυλακτικά μέτρα και πρωτόκολλο για ατύχημα ούτε προστατευτικοί εξοπλισμοί. Και το ίδιο ίσχυε για την πολιτική άμυνα σε εθνική κλίμακα.
Η περεστρόικα θα προχωρούσε μόνο με διαφάνεια Γκλάσνοστ. Μα πως θα εφαρμοζόταν; Μερικοί ήθελαν να κατηγορήσουν ανοικτά τους Δυτικούς για σαμποτάζ. Δεν έγινε γιατί εξερράγη εσωτερικά ο πυρήνας. Αλλιώς, ναι θα περνούσε ίσως η κατηγορία.
2. Ο κομμουνισμός των Σοβιετικών, η λατρεία του λενινισμού (που δεν είχε πλέον κανένα νόημα άλλο από την αναμφισβήτητη κυριαρχία του ΚΚ) επέβαλλε την αδιάλειπτη προβολή της σοβιετικής ανωτερότητας, που ήταν ένα πελώριο ψέμα, γνωστό στους πάντες ως ψέμα, και, φυσικά την απόκρυψη της θλιβερής πραγματικότητας, και από τον ίδιο τον λαό και από τους ξένους.
Στην αρχή αρνήθηκαν το ατύχημα. Μα όταν είδαν πως οι Δυτικοί έκαναν καθημερινά, συστηματικές μετρήσεις, όταν είδαν πως έπρεπε πια να μετεγκαταστήσουν δεκάδες χιλιάδες οικογένειες, κάτι έπρεπε να πουν.
Στις 28/4 στο Πολιτμπιρό ο Γκορμπατσόφ είπε και μερικοί συμφώνησαν: «Πρέπει να κάνουμε μια ανακοίνωση. Όχι άλλη καθυστέρηση». Παράλληλα δήλωνε: «Για να βεβαιωθούμε πως καμιά υποψία δεν πρέπει να υπάρξει σχετικά με την ποιότητα των μηχανημάτων μας, θα πούμε πως γινόταν ανακαίνιση…» (σ469-470 Autopsy for an Empire, D. Volkogonov, Novosti, Free Press 1998.)
3. Μα οι μέρες περνούσαν και η ανακοίνωση δεν δινόταν. Μόνο μια γενική αόριστη ανακοίνωση για κάποιο ατύχημα που όμως βρισκόταν υπό έλεγχο. Ακόμα και στους φίλους δορυφόρους δόθηκαν ψευδή στοιχεία με μια πρόσθετη λεπτομέρεια: «Τα επίπεδα μόλυνσης ξεπερνούν τα επιτρεπόμενα όρια σε μικρό(!) βαθμό, όχι όμως τόσο που να απαιτούνται ειδικά μέτρα»!!!
Υπήρχε μια αντίφαση στη νοοτροπία του Γκορμπατσόφ και των πιστών συνεργατών του (ενώ υπήρχε σαφής αντίθεση στους αντιπάλους του που ήθελαν την επάνοδο του σταλινισμού). Ο ίδιος αντιπροσώπευε τους τελευταίους λενινιστές με πίστη (και λατρεία) στις λενινιστικές αρχές (μονοκομματισμού, μυστικότητας, καταπίεσης κ.λπ.), μα αναγνώριζε πλέον πολύ καθαρά πως χρειαζόταν διαφάνεια και μεταρρυθμίσεις προς ένα φιλελεύθερο καθεστώς.
Ο κόσμος της Δύσης ήταν ακόμα ο απειλητικός εχθρός που θα υπονόμευε το σοβιετικό καθεστώς, θα το επέκρινε, θα το κορόιδευε. Γι’ αυτό η ενημέρωση του έπρεπε να είναι ελεγχόμενη, περιορισμένη. Από την άλλη έπρεπε να εφαρμόσουν Γκλάσνοστ και περεστρόικα για να αλλάξουν οι κακές συνήθειες του ανίκανου κράτους, να υπάρξει αποτελεσματικότητα και να απογειωθεί η οικονομία.
4. Στο βιβλίο του για την περεστρόικα αναφέρθηκε στο ατύχημα του Τσερνόμπιλ: «Ειπώθηκε ολόκληρη η αλήθεια … Αυτή θα ήταν μια στάση δειλίας, ανάξια έντιμου πολιτικού.» (σ240 Perestroika i novoye myshzenies, Μόσχα 1987).
Και όμως η αλήθεια δεν ειπώθηκε ολόκληρη ούτε τότε, το 1986, ούτε για πολλά χρόνια αργότερα. Διότι ήταν (και είναι) ασύμβατη με τον λενινισμό και όλα όσα αντιπροσωπεύει στην πράξη.
Ακόμη και σήμερα η επίσημη τοτινή σοβιετική εκδοχή λέει πως οι νεκροί ήταν μόλις 31. Όντως τόσοι ήταν τους πρώτους 3 μήνες.
Στη συνέχεια όμως ο αριθμός ανέβηκε στις 4.000. Και υπολογισμοί που συμπεριλαμβάνουν κάθε άλλη πιθανότητα (καρκίνο, λευχαιμία, τερατογεννήσεις κ.λπ. που παρουσιάστηκαν πολύ αργότερα) δίνουν έναν αριθμό πάνω από 90.000.
5. Το 2019 άρχισε να προβάλλεται η μίνι σειρά Chernobyl, μια εξαιρετική παραγωγή NBO και Sky. Δεν είναι ντοκιμαντέρ. Μα δίχως τις χολιγουντιανές υπερβολές μυθοπλασίας, παρουσιάζει μια σχετικά ακριβοδίκαιη αναπαράσταση των γεγονότων.
Κεντρικός ήρωας είναι ο καθηγητής Λεγκάσοφ που συνοδεύεται από τον αναπληρωτή υπουργό, κομματικό Boris Shcherbina και την πυρηνική φυσικό Ulana Khomyuk. Οι τρεις χαρακτήρες αποδίδονται με μεγάλη πειστικότητα κι ευαισθησία από τους ηθοποιούς Jarred Harris, Stellan Skarsgård και Emily Watson.
Τα πρόσωπα Λεγκάσοφ και Στσερμπίνα είναι πραγματικά κι έπαιξαν όντως σπουδαίο ρόλο στον περιορισμό της καταστροφής. Η Χόμιουκ είναι φαντασιακός χαρακτήρας και αντιπροσωπεύει τους διάφορους επιστήμονες και τεχνοκράτες που βοήθησαν στην έρευνα και αναχαίτηση της εξάπλωσης της ραδιενέργειας.
Αναδείχνει δίχως συναισθηματισμούς και υπερβολές αφενός τη σαθρότητα των ανώτερων αξιωματούχων και κομματικών (ενσαρκωμένη άριστα στον αναπληρωτή Διευθυντή της KGB) και αφετέρου την αυτοθυσία των ανθρακωρύχων, πυροσβεστών και στρατιωτών.
Είναι μια ρεαλιστική απεικόνιση ενός άθλιου απάνθρωπου πολιτικού καθεστώτος το οποίο μόνο στην Ελλάδα απ’ όλη την Ευρώπη έχει ακόμα τυφλούς και κουφούς πιστούς!
