1. Ξημερώματα Σαββάτου 26/4/1986 ώρα 1.26 Μόσχας, ενώ 200 εργαζόμενοι ασχολούνταν στους πυρηνικούς αντιδραστήρες 1, 2, και 3, καθώς και με ένα πρόγραμμα ελέγχου στον 4, έγινε η καταστροφική έκρηξη στον 4. Ένα χιλιόμετρο πιο πέρα δούλευαν και άλλοι εργάτες στη νυχτερινή βάρδια κατασκευής των αντιδραστήρων 5 και 6.
Εκείνη ακριβώς την ώρα, καθώς μάλιστα οι εργαζόμενοι της πρωινής βάρδιας που δεν είχαν ενημερωθεί για τη δοκιμή ελέγχου, αντικαθιστούσαν τους προηγούμενους νυχτερινούς, που είχαν εξοικειωθεί με τις συνθήκες για τη δοκιμή, ξεκίνησε η προοδευτική μείωση της ισχύος του αντιδραστήρα.
Ο αντιδραστήρας θα έμπαινε σε χαμηλή ισχύ (περί τα 700MW = μεγαβάτ) ενώ η γεννήτρια θα εργαζόταν σε σταθερή ταχύτητα. Η παροχή ατμού θα διακοπτόταν και θα ελεγχόταν κατά πόσο το σύστημα θα έθετε σε λειτουργία τις αντλίες ψύξης μέχρι την εκκίνηση των εφεδρικών γεννητριών.
Δεν είμαι σε θέση να δώσω όλες τις περίπλοκες για έναν ανειδίκευτο διαδικασίες. Μα αυτή ήταν η δοκιμή ελέγχου.
2. Υπήρξαν σήματα κινδύνου μια ώρα νωρίτερα μα αγνοήθηκαν για να αυξηθεί το δυναμικό του αντιδραστήρα στα 2000MW. Στη 1.05 ενεργοποιήθηκαν συμπληρωματικές αντλίες νερού ψύξης και ξάφνου ο αντιδραστήρας βρισκόταν σε ασταθή κατάσταση. Στη 1.23.04 διακόπηκε η παροχή ατμού μα μειώθηκε και η παροχή του νερού ψύξης που είχε ως συνέπεια μια ανεξέλεγκτη αύξηση ισχύος.
Κάποιος πράγματι πάτησε το κουμπί επείγουσας πλήρους απενεργοποίησης του αντιδραστήρα. Μα κάποια δυσλειτουργία των ράβδων ελέγχου προκάλεσε αύξηση της ισχύος και ορισμένες στήλες καυσίμου έσπασαν από υπερθέρμανση.
Η τελευταία ένδειξη στην αίθουσα ελέγχου έδειχνε 33.000ΜW, δέκα φορές μεγαλύτερη από την κανονική ισχύ του αντιδραστήρα, όταν έγινε η πρώτη έκρηξη.
Ο ίδιος ο αντιδραστήρας εξερράγη καταστρέφοντας ολοσχερώς την οροφή που δεν είχε κώνο προστασίας (όπως π.χ. οι αμερικανικοί αντιδραστήρες) και αμέσως διέφυγε στην ατμόσφαιρα τεράστια ποσότητα ραδιενεργών υλικών.
Δύο ή τρία δευτερόλεπτα αργότερα έγινε δεύτερη έκρηξη. Ο κατεστραμμένος πυρήνας του αντιδραστήρα διασκορπίστηκε και κομμάτια ραδιενεργού τώρα γραφίτη εκτινάχτηκαν γύρω ανάβοντας αρκετές φωτιές καθώς ο ίδιος ο αντιδραστήρας μέσα στο κτήριο άρχισε να φλέγεται. Έτσι τινάχθηκε στην ατμόσφαιρα μια συνεχής ροή ραδιενέργειας.
3. Μετά την έκρηξη για πολλές ώρες κανείς δεν είχε ιδέα πόση ραδιενέργεια εκλυόταν στην ατμόσφαιρα. Η θανάσιμη για τον άνθρωπο δόση είναι 500 Ρέντγκεν σε 5 ώρες.
Μα δεν υπήρχαν ούτε ακριβείς μετρήσεις πλέον ούτε προστατευτικός εξοπλισμός. Ένα δοσίμετρο που μπορούσε να πιάσει ως 100Ρ/δ (Ρέντγεν το δευτερόλεπτο) δεν ήταν προσβάσιμο πια κι ένα άλλο δεν λειτουργούσε! Μόνο δοσίμετρα που μετρούσαν ως 0,001 Ρ/δ ή 3,6 Ρ/ω (!) ήταν διαθέσιμα, ενώ, όπως υπολογίστηκε αργότερα, τα πραγματικά επίπεδα κυμαίνονταν 5.500 φορές ψηλότερα!
Οι μετρήσεις που είχε ο επικεφαλής του προσωπικού Αλεξάντερ Ακίμοφ έδειχναν φυσικά μόνο 0,001. Οπότε, όλοι νόμιζαν πως ο αντιδραστήρας λειτουργούσε ακόμα και τα επίπεδα ακτινοβολίας ήταν χαμηλά. Όλοι πέθαναν μετά από λίγες μέρες. Σε 3 μήνες πέθαναν 31 άτομα.
4. Στο μεταξύ οι ανώτεροι αξιωματούχοι που ήταν κομματικοί δεν μπορούσαν ή δεν ήθελαν να καταλάβουν το μέγεθός της κρίσης. Έτσι προσπάθησαν να καθησυχάσουν τους ανώτερους στην κομματική ιεραρχία με πρώτιστη μέριμνα πώς να καλύψουν τα πάντα.
Ο διοικητής του Τσερνόμπιλ ανέφερε στους ανώτερους του στη Μόσχα πως υπήρξε κάποιο μικρό πρόβλημα που αντιμετωπιζόταν άνετα και πως τα επίπεδα ραδιενέργειας ήταν εντός φυσιολογικών ορίων. Συγχρόνως διέταξε να διακοπούν όλες οι μη-άμεσης ανάγκης τηλεφωνικές γραμμές στην ευρύτερη περιοχή του Τσερνόμπιλ, 170 χιλιόμετρα βόρεια του Κίεβου στην Ουκρανία – για να μην διαρρεύσουν μη εγκεκριμένες πληροφορίες.
Έτσι τόσο ο πρωθυπουργός της ΕΣΣΔ N. Ryzhkov όσο και ο πρόεδρος M. Gorbachev έπεσαν θύματα παραπληροφόρησης. Οι δικοί τους αρμόδιοι τους διαβεβαίωσαν πως δεν υπήρξε σημαντική διαρροή ραδιενέργειας και πως η όλη κατάσταση βρισκόταν υπό έλεγχο, καθώς οι φωτιές έσβηναν σιγά σιγά.
5. Εδώ σε αυτή τη μικρογραφία του σοβιετικού τρόπου ζωής βλέπουμε την παράνοια που ήταν σύμφυτη με το όλο καθεστώς.
Έχουμε έναν σταθμό παραγωγής πυρηνικής ενέργειας, δηλαδή ένα μοναδικό φαινόμενο υψίστης τεχνολογίας και άκρως επικίνδυνο. Ωστόσο υπεύθυνοι δεν είναι πλήρως καταρτισμένοι επιστήμονες, δηλ. πυρηνικοί φυσικοί, μα αξιωματούχοι με καριέρα στο κόμμα δίχως γνώσεις.
Επίσης, το προσωπικό στο εργοστάσιο δεν είναι πλήρως εκπαιδευμένο. Ο Λεονίντ Τοπτούντοφ, υπεύθυνος για τον χειρισμό του αντιδραστήρα ήταν ένας νεότατος μηχανικός 25 ετών με λιγοστή τρίμηνη εμπειρία μόνο.
Υπήρχε θλιβερή έλλειψη κατάλληλου εξοπλισμού – όπως δοσίμετρα μα και προστατευτικές στολές.
Ο ίδιος ο αντιδραστήρας RBM –1000 είχε πολλές ελλείψεις και τρομερά ελαττώματα και δεν συμμορφωνόταν με γενικότερα αποδεκτά επίπεδα ασφαλείας για πυρηνικούς αντιδραστήρες.
6. Η γενική άγνοια συνοδευόταν από την παραδοσιακή κρυψίνοια των μπολσεβίκων ηγετών και της διακυβέρνησής τους.
Όλη τη διάρκεια τους Σαββάτου (26/4) οι αρμόδιοι διαβεβαίωναν τους κατοίκους της πόλης Πρίπιατ (μόλις 3χλμ από το Τσερνόμπιλ) πως δεν υπήρχε λόγος ανησυχίας. Ήταν όμορφη ανοιξιάτικη μέρα: οι πολίτες έκαναν περιπάτους και κοντινές εκδρομές στο δάσος, τα παιδιά έπαιζαν στα πάρκα και στους δρόμους και 16 ζευγάρια παντρεύτηκαν. Και όλη την ώρα τους έλουζε όλους η ραδιενέργεια.
Μόνο την επόμενη μέρα, το πρωί της Κυριακής, δόθηκε η εντολή να εγκαταλείψουν άμεσα την πόλη 45.000 κάτοικοι για 2-3 μέρες μόνο αφήνοντας όλα τα υπάρχοντα τους. Φυσικά δεν ξαναγύρισαν.
Η κατάσταση άρχισε να βελτιώνεται όταν έφθασαν επί τόπου μέλη της επιτροπής που ερευνούσε το συμβάν υπό τον καθηγητή Βαλερί Λεγκάσοφ, πρώτου υποδιοικητή του Kurchatov Ινστιτούτου Ατομικής Ενέργειας στη Μόσχα.
