Έχουμε κοιτάξει στο παρελθόν διάφορες απόψεις του Στάλιν. Εδώ θα εξετάσω τις εκκαθαρίσεις που έκανε για να στερεώσει την απόλυτη εξουσία του, τον τρόμο που διέσπειρε και το σύστημα προστασίας που εδραιώθηκε (blat).
Μερικοί του αποδίδουν πρακτική ιδιοφυία, άλλοι παράνοια, άλλοι ένα μίγμα από τις δυο ιδιότητες. Βέβαια, συχνά, η παράνοια συνοδεύεται από πονηριά – η οποία συχνά περνά ως ιδιοφυία. Ο Στάλιν αναμφίβολα είχε μεγάλη πονηριά μα και συχνά κρίσεις παράνοιας διότι και ήταν τέτοιος ο ψυχισμός του και φοβόταν πολλά και διάφορα και κυρίως να μη χάσει έλεγχο κι εξουσία.
Ο Στάλιν ήταν πολύ αφοσιωμένος στον Λένιν και το ΚΚ μα οι σύντροφοι δεν τον συμπαθούσαν, ούτε ο Λένιν, που αν ζούσε περισσότερο θα τον υποβίβαζε. Για αυτό του είχε δώσει την ανιαρή θέση του Γενικού Γραμματέα του ΚΚ την οποία οι άλλοι (όπως Τρότσκι, Μπουχάριν κ.λπ.) περιφρονούσαν γιατί ασχολούνταν με τα κοινά, ευτελή και μονότονα θέματα οργάνωσης. Ένα από αυτά ήταν ο διορισμός και μετακινήσεις αξιωματούχων.
Ο Στάλιν, ακόμα και πριν τον θάνατό του Λένιν, είχε αρχίσει να αντιλαμβάνεται και να εκμεταλλεύεται αυτήν τη λειτουργία μετακινώντας σε καλύτερες θέσεις φίλους και σε χειρότερες μη φίλους. Έτσι έφτασε προς το τέλος της δεκαετίας 1920 να ελέγχει σχεδόν όλο το ΚΚ και την Κεντρική Επιτροπή με δικούς του ανθρώπους. Έτσι κατάφερε ν’ απομονώσει τον Λέον Τρότσκι, τον καθαίρεσε απ’ όλες τις θέσεις στο ΚΚ (1923), τον απέλασε από την ΕΣΣΔ (1929) και του αφαίρεσε την υπηκοότητα (1939).
Μα στις αρχές της δεκαετίας 1930 ανακάλυψε πως ενώ στα κεντρικά όργανα είχε σταθερό έλεγχο, σε πολλές Περιφέρειες και πολλές επαρχίες στις Περιφέρειες, οι τοπικοί Γεν. Γραμματείς δεν υπάκουαν πλήρως και συχνά έκαναν του κεφαλιού τους. Και ο κοσμάκης προτιμούσε να σέβεται τον τοπικό ηγέτη παρά τον Στάλιν στη μακρινή Μόσχα.
Η μεγάλη πρόκληση ήταν η οργάνωση στο Λένινγκραντ που είχε ως ηγέτες τους Καμένεφ και Ζινοβίεφ (αγαπημένοι του Λένιν) και συχνά έφερναν αντιρρήσεις δημόσια. Έχοντας τον έλεγχο της ΚΕ του ΚΚ και με τη βοήθεια του Μπουχάριν, Ράικοφ και μερικών άλλων κατάφερε να τους απομακρύνει από κάθε κομματική και κρατική θέση και στη θέση τους στο Λένινγκραντ έβαλε τον δικό του Kirov.
Ο Κίρωφ δολοφονήθηκε το 1934. Ο Στάλιν άδραξε την ευκαιρία και κατηγόρησε τους Καμένεφ και Ζινοβίεφ και άλλους αντιδραστικούς οι οποίοι φυλακίστηκαν κι εκτελέστηκαν τον Αύγουστο 1936. Ήταν η πρώτη μεγάλη εκκαθάριση που έδωσε, όπως ήθελε ο Στάλιν, ένα μάθημα σε όσους νόμιζαν πως μπορούσαν να τον αψηφήσουν ή να διαφωνήσουν.
Το 1937 ήρθε η σειρά των Μπουχάριν, Ράικοφ και άλλων. Συνελήφθησαν και μετά από στημένη δίκη εκτελέστηκαν το 1938 – η 2η μεγάλη εκκαθάριση.
Ο Στάλιν συνέχισε με μικρότερες εκκαθαρίσεις Γραμματέων και αξιωματούχων στις Περιφέρειες διότι έβλεπε πως σχεδόν όλοι είχαν βλέψεις γι’ ανώτερες θέσεις και συχνά κατηγορούσαν (όχι πάντα δίκαια) τους ανωτέρους τους. Αυτή η πρακτική κατηγορίας απλώθηκε σε όλη τη Σοβιετία σε όλους – συγγραφείς, καλλιτέχνες, επιστήμονες, κρατικούς αξιωματούχους κάθε βαθμού. Φαίνεται πως αυτό άρεσε στον κόσμο.
Έτσι απλώθηκε παντού ο τρόμος. Διότι συχνά οι κατήγοροι γίνονταν κατηγορούμενοι από τους «απλούς, κοινούς πολίτες». Μα πολλοί και από αυτούς φυλακίστηκαν ή εκτελέστηκαν.
Ο Στάλιν ίσως δεν περίμενε τέτοια εξέλιξη, μα την εκμεταλλεύτηκε.
Στο μεταξύ, ακόμα και πριν τον 2ο ΠΠ, η ρωσική κοινωνία διαλυόταν και την αντικαθιστούσε η σοβιετική των Μπολσεβίκων. Η δομή της ρωσικής κοινωνίας είχε σχηματιστεί σε 7 ή 8 αιώνες με τις τάξεις και το τσαρικό κι εκκλησιαστικό κατεστημένο. Πολλοί στις ανώτερες (όχι κατ’ ανάγκη στην υψηλή αριστοκρατία) τάξεις είχαν εξαιρετική μόρφωση και προωθούσαν ηθικές αρχές και ανθρωπιστικά ή φιλελεύθερα ιδανικά. Όλοι αυτοί εξουδετερώθηκαν (σε γκουλάγκ κι εκτελεστικά αποσπάσματα ή εξορία) από τους Μπολσεβίκους. Η όποια ανάπτυξη σταμάτησε απότομα.
Τη θέση της ιντελιγκέντσια κατέλαβαν τώρα οι χειρότεροι κομμουνιστές και συμπαθούντες, αμόρφωτοι, μοχθηροί κι εκδικητικοί. Και αυτοί έκαναν τις περισσότερες καταγγελίες εναντίον άλλων, ακόμα και γνωστών, φίλων και συγγενών, για να βελτιώσουν την κοινωνική τους θέση ή για να επιβιώσουν.
Όλοι έψαχναν για προστάτη. Όσοι μπορούσαν και πάντα με το αζημίωτο προσέγγιζαν τους τοπικούς παράγοντες με ισχύ που αυτοί αντλούσαν από τους τοπικούς κομματικούς. Αυτοί πάλι είχαν την προστασία του Γεν. Γραμματέα της περιοχής. Κι έτσι προστασία ως τον Γενικό Γραμματέα Στάλιν.
