1. Είναι σχεδόν οικουμενική η αντίληψη πως το ΕΑΜ ( = Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο) κυριάρχησε ανάμεσα στις δεκάδες άλλες αντιστασιακές οργανώσεις επί Γερμανικής Κατοχής επειδή κατόρθωσε να κερδίσει τη συμπάθεια της πλειονότητας του Ελληνικού λαού. Και είναι αντίληψη ψευδέστατη – μια ακόμα παραπλανητική άποψη που καλλιέργησαν περίτεχνα οι κομμουνιστές. Μετά το 1974 ο Άρης Βελουχιώτης έγινε η εμβληματική φιγούρα της αντίστασης στα βουνά και το πορτρέτο του κοσμεί το γραφείο πολλών Συριζαίων, ακόμα και υπουργών.
Αναμφισβήτητα το ΕΑΜ (και το στρατιωτικό του όργανο ΕΛΑΣ) ήταν η μεγαλύτερη αντιστασιακή οργάνωση και η συνεισφορά του ήταν μεγάλη. Αλλά οι πιο αμερόληπτοι ερευνητές (ούτε αριστεροί ούτε δεξιοί) όπως ο Μαρκ Μαζάουερ διαπιστώνουν πως αυτό ουδέποτε απέκτησε νομιμοποίηση στο σύνολο του ελληνικού πληθυσμού και, καθώς σε πολλές περιοχές (κυρίως υπαίθρου) οι άνθρωποι δεν εμπιστεύονταν ή ένιωθαν εχθρότητα προς τους κομμουνιστές, δεν απέκτησε την σχεδόν καθολική επιρροή που του αποδόθηκε αργότερα με την εκτεταμένη αριστερή προπαγάνδα.
2. Το ΕΑΜ ιδρύθηκε στην Αθήνα (27 Σεπτ, 1941) με πρωτοβουλία του ΚΚΕ και τριών άλλων αριστερών κομμάτων (Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας, Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας κι Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας). Ο ουσιαστικός, κυρίαρχος μοχλός ήταν το ΚΚΕ και πρώτος γραμματέας του ΕΑΜ έγινε ο Λ. Αποστόλου πρώην γραμματέας της Ομοσπονδίας Κομμουνιστικών Νεολαίων Ελλάδας και υψηλόβαθμο στέλεχος του ΚΚΕ. Η δε οργάνωση του αντάρτικου ανατέθηκε στους Θανάση Κλάρα (Βελουχιώτη) και Ανδρέα Τζήμα (Σαμαρινιώτη) – και οι δύο στελέχη του ΚΚΕ.
Τον ίδιο μήνα, 23 Σεπτεμβρίου είχε γίνει το πρώτο ραδιοφωνικό διάγγελμα του βασιλιά Γεωργίου Β΄ από το Λονδίνο. Λίγο νωρίτερα ιδρύθηκε ο ΕΔΕΣ ( = Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος) με ηγέτες τον Ν. Ζέρβα και τον καθηγητή Κ. Πυρομάγλου.
Αλλά πολύ νωρίτερα, τον Μάϊο 1941 ο συνταγματάρχης Ψαρρός και μερικοί αριστεροί έφτιαξαν στην Θεσσαλονίκη την, «Ελευθερία», ίσως πρώτη αντιστασιακή οργάνωση, ενώ στην Αθήνα ιδρύθηκαν σταδιακά πολλές όμοιες οργανώσεις. Τον Ιούλιο 1941 ιδρύθηκε η οργάνωση ΥΒΕ ( = Υπερασπισταί Βορείου Ελλάδας) από αξιωματικούς για να εξουδετερώσει την ξενική (κυρίως Βουλγάρικη) προπαγάνδα που απέβλεπε στην απόσπαση ελληνικών βορείων επαρχιών. (Η οργάνωση αυτή μετονομάστηκε τον Ιούλιο 1942 σε Πανελλήνια Απελευθερωτική Οργάνωση μα έδρασε αποκλειστικά στη βόρεια Ελλάδα.)
3. Μετά τα Δεκεμβριανά 1944 το ΕΑΜ διαλύθηκε διότι το ΚΚΕ έπαψε να το χρειάζεται. Δεν ήταν αποκύημα της δράσης αυτόβουλων, ανεξάρτητων αντιστασιακών ομάδων ή καπεταναίων. Ήταν όργανο του ΚΚΕ, άσχετα με το ότι, λόγω εντολής της Κομιντέρν να δημιουργηθούν πλατιά μέτωπα κατά των Γερμανών για να συμβάλουν στη στήριξη της Μαμάς Σοβιετίας όπου οι χιτλερικοί είχαν εισβάλει, προπαγάνδιζε αντιστασιακό αγώνα.
Το ΕΑΜ ελεγχόταν ολοκληρωτικά σε όλη τη διάρκεια του από το ΚΚΕ, παρότι περιελάμβανε και οργανώσεις που δεν ήταν αριστερές και άτομα που δεν ήταν κομμουνιστές. «Το κόμμα ελέγχει τις οργανώσεις απόλυτα έγραψε στέλεχος του ΚΚΕ (Κ. Πασχαλούδης: Από δω και πέρα θα είσαι ο Νίκος, Θεσσαλονίκη, Επίκεντρο, σ 83-84)… Επιτροπή του ΕΑΜ σήμαινε Επιτροπή του ΚΚΕ… υπερισχύει η μια πλευρά … οι κομματικοί… Γίνονταν εκλογές για να οργανωθούν οι αντιπρόσωποι… η εφορευτική επιτροπή ήταν πάντοτε… ΚΚΕ καθαρό… χωρίς να τους ελέγχει κανείς… βέβαια ο κόσμος έβαζε σταυρούς… Αλλά στην ουσία… όλα ήταν οργανωμένα από πριν».
Αλλά υπήρχε στο ΕΑΜ και ο στόχος κατάληψης της εξουσίας. Αυτός εκδηλώθηκε δειλά το 1942 και ξεκάθαρα πλέον το 1943. Το δηλώνει ο πρωτοκλασάτος Ιωαννίδης στα Απομνημονεύματά του και το επικυρώνει ο άλλος πρωτοκλασάτος, Β. Μπαρτζιώτας, διοικητής της Κομμουνιστικής Ομάδας Αθηνών, γράφοντας πως η απόφαση για τα Δεκεμβριανά πάρθηκε σε συνεδρίαση της ΚΕ του ΚΚΕ τον Ιούλιο 1944 (σ 274, 277, Εθνική Αντίσταση και Δεκέμβρης 1944 Σύγχρονη Εποχή, 1979).
4. Τρεις φαίνονται να είναι οι παράγοντες που οδήγησαν στην υπερίσχυση του ΕΑΜ εκτός της αδυναμίας των μη-κομμουνιστικών δυνάμεων (κομμάτων και οργανώσεων) να συνεννοηθούν και να συντονιστούν σε ένα ενιαίο σώμα. (Υπήρχαν τουλάχιστον 140 σχήματα αντιστασιακά !)
Ένας παράγων ήταν ο ζήλος των μελών να προωθήσουν την αντίσταση μα έχοντας καλά καμουφλάρει την κομμουνιστική ιδεολογία. Ο Κλάρας ( = Βελουχιώτης) π.χ. παρουσιάστηκε στους χωρικούς της Ευρυτανίας ως ταγματάρχης του Ελληνικού πυροβολικού! Έτσι πάμπολλοι μη-κομμουνιστές εισήλθαν στο ΕΑΜ και στον ΕΛΑΣ, το στρατιωτικό του όργανο, με την έξαψη της επιθυμίας για αντίσταση.
Ο δεύτερος παράγων ήταν η οργανωτική ικανότητα του ΚΚΕ σε συνθήκες παρανομίας που λειτουργούσε αποτελεσματικά πολύ πριν το ΕΑΜ. Αυτή τώρα υπηρέτησε την εξάπλωση του ΕΑΜ. Επιπλέον, όπως παρατήρησε και ο αρχηγός της Βρετανικής αποστολής Chris Woodhouse, το ΕΑΜ έδωσε στους αγρότες πράγματα που οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν είχαν δώσει σε τέτοια έκταση και ποιότητα: τοπική διοίκηση, δικαιοσύνη (πολλοί ληστές εκκαθαρίστηκαν), δρόμους, σχολεία, φαρμακεία. (Βέβαια οι ληστές αντικαταστάθηκαν αργότερα από τους Ελασίτες που με τη βία επέβαλαν το δικό τους καθεστώς στις περιοχές όπου κυριαρχούσαν!)
Ο τρίτος και αποφασιστικός παράγων ήταν η βία των Ελασιτών. Αλλά αυτό το θέμα θα το εξετάσω στο επόμενο.
