1. Το μόνο σταθερό στοιχείο στην ψυχολογική ζωή μας, στον συνειδησιακό κόσμο μας, είναι το αίσθημα ύπαρξης που όλοι αισθανόμαστε ως «εγώ».
Όσο ηλικιωμένοι και αν είμαστε, όσες εμπειρίες κι αν έχουμε περάσει, όσους ρόλους, πραγματικούς στην καθημερινότητα, κι αν έχουμε παίξει (γιος-κόρη, φοιτητής, πατέρας-μητέρα, οδηγός αυτοκινήτου, επιβάτης σε αεροπλάνο, γιατρός-ασθενής, ή ότι άλλο), πάντα ανιχνεύουμε ως υπόστρωμα αυτό το αίσθημα.
Αναμφίβολα, το «εγώ είμαι» ως αίσθημα ύπαρξης υπάρχει πάντα, σε κάθε ανάμνηση εμπειρίας – ακόμα και τώρα καθώς διαβάζω το κείμενο.
Αλλά δεν είναι ποτέ μόνο του, απλό και αχρωμάτιστο, ελεύθερο από κάποιο προσδιορισμό που το καθορίζει, το συγκεκριμενοποιεί και φυσικά το περιορίζει τη συγκεκριμένη ώρα.
Μα ο προσδιορισμός αυτός δεν είναι απλώς ατομικός και προσωπικός σε μένα έτσι που να με διαχωρίζει από άλλους ανθρώπους. Αυτές τις στιγμές το αίσθημα, παρότι «εγώ υπάρχω τώρα», ξεχωρίζει ως διάθεση από άλλη διάθεση άλλης ώρας.
2. Κάθε φορά που ξυπνάμε από βαθύ ύπνο, αυτό το αίσθημα είναι το πρώτο στοιχείο στην ιδιοσυστασία μας (ή ψυχοσύνθεσή μας) που γνωρίζουμε. Το νιώθουμε και ως τελευταίο στοιχείο (τελευταία εμπειρία) προτού βυθιστούμε σε ύπνο. Υπάρχει επίσης αδιαμφισβήτητα στην αρχή κάθε ψυχολογικού σοκ που δεχόμαστε ή οποιασδήποτε έντονης συγκίνησης.
Αλλά δεν μένει απλό, αμιγές για πολύ. Όταν βυθιζόμαστε σε ύπνο το αίσθημα χάνεται καθώς ο ύπνος (απουσία κάθε κοινής εμπειρίας κι εντύπωσης) κυριεύει τον νου. Σε κάθε άλλη περίπτωση το αίσθημα μεταβάλλεται σε “εγώ είμαι/νιώθω τούτο ή το άλλο, έτσι ή αλλιώς”).
Εμείς ποτέ (ή εξαιρετικά σπάνια) δεν νιώθουμε να είμαστε ύπαρξη απλή, ελεύθερη από περιορισμούς και οριοθετήσεις, μα μένουμε με τους πρόσθετους προσδιορισμούς. Στη συνέχεια δε, πιστεύουμε πως είμαστε ο προσδιορισμός εκείνος και μετά πως είμαστε ένα μίγμα τέτοιων προσδιορισμών.
Αυτό το μίγμα θεωρούμε ως «εαυτό μου»: εγώ είμαι/νιώθω – αποφασιστικός, διανοούμενος ή συναισθηματικός, εξωστρεφής ή εσωστρεφής, ζηλιάρης ή ανοιχτόμυαλος, καλοπροαίρετος, καχύποπτος κλπ κλπ.
3. Καθώς μεγαλώνουμε και περνούμε από διαφορετικές ηλικίες και φάσεις (μικρό παιδί, μαθητής, έφηβος, φοιτητής ή εκπαιδευόμενος πωλητής, σύζυγος κλπ) ταυτιζόμαστε με αυτές τις προσδιοριστικές καταστάσεις και οι ταυτίσεις ενισχύονται από τη στάση και τα λόγια των ανθρώπων γύρω μας που μας λένε «κοριτσάκι/δεσποινίς/κυρία/μαμά» κλπ (ή αγοράκι και τα αντίστοιχα).
Ουσιαστικά, όταν το καλοσκεφτείς, διαπιστώνεις πως σε κάθε φάση πιστεύεις πως είσαι πράγματι έφηβος, φοιτητής, σύζυγος ή ό,τι άλλο. Είχες ξεχάσει ότι η ταυτότητα ετούτη (π.χ. βοηθός σε αποθήκη, ετών 20) είναι κάτι τωρινό και παροδικό, πως πέρασες από παιδική ηλικία, μετά στο δημοτικό και στο γυμνάσιο κλπ, και δεν είχες συνειδητοποιήσει πως αυτές οι φάσεις και ταυτίσεις, καθώς και όσες θα ακολουθήσουν συνδέονται άμεσα με την ανάπτυξη του οργανικού σώματος και τη διαμόρφωση του νου ή της νοοτροπίας σου.
Παρότι όλες αυτές οι φάσεις και ταυτίσεις αποδεικνύονται να ήταν παροδικές, όπως συνεπώς και η παρούσα, ωστόσο τη θεωρούσαμε, όσο διαρκούσε, μόνιμη κατάσταση και ως «εαυτό μου».
4. Είσαι 55, επιτυχημένος γιατρός, δικηγόρος καθηγητής, μηχανικός, πολιτικός ή ό,τι άλλο, και οικογενειάρχης, με πίστη στον χριστιανισμό και με σοσιαλιστικές ή νεο-συντηρητικές αντιλήψεις.
Τι απέγινε ακόμα νωρίτερα, το παιδί που τρόμαζε τόσο εύκολα, που του αρέσαν τα εξωτικά παραμύθια κι έτρεχε στη μαμά του για παρηγοριά, μα ήθελε να μοιάσει του ηρωικού ταγματάρχη πατέρα του;
Και τώρα πρέπει να προσέχεις τη διατροφή σου διότι έχεις στένωση των αρτηριών 40% και αναγκάστηκες να κόψεις το κάπνισμα!
Ποιος είμαι, πράγματι;
Τόσα πολλά διαφορετικά εγώ, ανάλογα με την ταύτιση και την φάση της ηλικίας και της διαδρομής σε μια πορεία με τόσες στροφές και τόσα πάνω-κάτω. Σπάνια μια εκτεταμένη ευθεία.
Ενθουσιασμένος, απογοητευμένος, χαρούμενος, λυπημένος, εξοργισμένος, ικανοποιημένος και τόσες άλλες αισθηματικές διαθέσεις.
Και όμως σε όλες τις καταστάσεις υπήρχε το σταθερό υπόστρωμα «εγώ είμαι». Μόνο που είναι κουκουλωμένο από όλα τα άλλα!
Και τελικά – ποιος έχει επίγνωση όλων αυτών των καταστάσεων – αμίλητος, αθώρητος, άγνωστος;…
