1. Για πολλές δεκαετίες στον 20ο αιώνα (ίσως ακόμα και τώρα, αρχές 2019) στη Δυτική Αριστερά, στους διαβασμένους μαρξιστές, κυριαρχούσε η αντίληψη πως για όλα τα φοβερά φαινόμενα του σοβιετικού κομμουνισμού έφταιγε πρώτιστα και κυρίως ο Στάλιν ενώ ο μαρξισμός ήταν αθώος και θα μπορούσε να εφαρμοστεί δίχως τις φρικαλεότητες του Στάλιν.
Μετά το 1990, όταν πλέον τα Αρχεία του ΚΚΣΕ, της Μυστικής Αστυνομίας και του Πολιτμπιρό ανοίχθηκαν στους ιστορικούς κι άλλους ερευνητές, πολλοί μελετητές είδαν πως ο σταλινισμός ήταν απλώς σε μεγαλύτερη κλίμακα μια συνέχεια του λενινισμού στη θεωρία και πράξη. Πάλι έβρισκαν αθώα τη γενική διδασκαλία των Μαρξ κι Ένγκελς.
Για παράδειγμα, ο Miliband έγραψε το 1991 πως ο Στάλιν ήταν ο αρχιτέκτονας του κομμουνιστικού μοντέλου στη Σοβιετική Ένωση που αντιγράφτηκε σε άλλα κομμουνιστικά κράτη (Blackburn R επιμ: After the Fall: The Failure of Communism and the Future of Socialism, Λονδίνο). Στον ίδιο τόμο, σε άλλο άρθρο ο Jameson (σ 261) γράφει πως ο Στάλιν δεν είχε σχέση με “την ουτοπική κατεύθυνση” του μαρξισμού.
Είναι προσπάθειες να διασωθεί ο μαρξισμός από οποιαδήποτε συμβολή τόσο στις ακρότητες της καταπίεσης και ολοκληρωτισμού όσο και την αποτυχία του “υπαρκτού σοσιαλισμού”.
2. Ο Στάλιν μπορεί να μην ήταν διαβασμένος μαρξιστής, όπως ο Λένιν ή διάφοροι πανεπιστημιακοί ειδικοί, μα ήταν ένθερμος κομμουνιστής, πιστός στους Λένιν, Ένγκελς και Μαρξ. Παρά τη δική του εξουσιολαγνεία, την μανία του με την προσωπολατρία και τις άλλες τραγικές ανωμαλίες στον ψυχισμό του, προσπαθούσε με ζήλο να εφαρμόσει τον μαρξισμό και ίσως, έλπιζε όπως φαίνεται, να ξεπεράσει τον Λένιν σε αυτό το εγχείρημα.
Η κατάργησή του της Νέας Οικονομικής Πολιτικής που προώθησε ο Λένιν το 1921 και η επιβολή της εντατικής κολεκτιβοποίησης στις αρχές της δεκαετίας 1930 ήταν μια επιστροφή στη μαρξιστική θεωρία. Ούτε θα μπορούσε να επιβάλει τον απόλυτο έλεγχο στη νοοτροπία του σοβιετικού λαού, όχι μόνο απαγορεύοντας τις μπουρζουά, φιλελεύθερες, καπιταλιστικές ιδέες, μα επιμένοντας στην εμπέδωση της νέας “επιστημονικής ιδεολογίας” του σοσιαλισμού, δίχως τον ιστορικό και διαλεκτικό υλισμό των Μαρξ κι Ένγκελς – όπως φαίνεται καθαρά στις δημοσιεύσεις του Ιστορία του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης (Μπολσεβίκων) 1938, Οικονομικά Προβλήματα… 1952 κ.λπ. Ούτε θα απαγόρευε ολοκληρωτικά (εκτός από λιγοστά κινητά αγαθά) την ιδιωτική περιουσία, ενώ θα μπορούσε να την επιτρέψει όπως είχαν κάνει άλλοι δικτάτορες – Μουσολίνι, Χίτλερ, Φράνκο.
3. Στο σταλινικό καθεστώς εξακολουθούσε, βέβαια, να υπάρχει, όπως και την εποχή του Λένιν, παραγωγή εμπορευμάτων, κυκλοφορία χρήματος κι αγοροπωλησίες αγαθών.
Όμως, όπως εξηγεί ο Στάλιν στο Οικονομικά Προβλήματα του Σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ, η παραγωγή εμπορευμάτων γινόταν δίχως καπιταλισμό (σ 17). Οι αγροτικοί παραγωγοί π.χ., που εργάζονταν στις κολχόζες, δεν ήταν ιδιοκτήτες της γης και των μέσων παραγωγής, που ανήκαν στο κράτος. Έπαιρναν μόνο τα προϊόντα της παραγωγής τους. Αυτό δεν αλλοίωνε τον σοσιαλιστικό χαρακτήρα της όλης οικονομικής διευθέτησης έστω κι αν υπήρχε κυκλοφορία χρήματος. Το ίδιο ίσχυε για την παραγωγή σε άλλους τομείς. Δεν υπήρχε κανένας κίνδυνος επανόδου του καπιταλισμού και των κρίσεών του (σ 19).
Αυτός ο τρόπος παραγωγής εναρμονιζόταν με την περιγραφή του Μαρξ στο Κριτική του Προγράμματος Γκότα για το πρώτο στάδιο του κομμουνισμού. Στο ανώτερο στάδιο η παραγωγή και διανομή θα συνενωνόταν και τότε η κυκλοφορία εμπορευμάτων θα εξαφανιζόταν μαζί με κάθε χρηματική συναλλαγή (σ 20).
4. Πώς θα μπορούσε ο Στάλιν να αγνοήσει τον μαρξισμό και να προωθεί δικές του προσωπικές πολιτικές;
Η μαρξιστική θεωρία περί κομμουνισμού ήταν η μόνη δικαιολογία για τις πολιτικές του και η θέση του ως ηγέτη (και στην Ιστορία) θα βασιζόταν στον βαθμό που είχε υλοποιήσει τον τελικό στόχο του κομμουνισμού. Επιπλέον, μόνο η συμμόρφωσή του με τον μαρξισμό νομιμοποιούσε το αιματηρό καθεστώς του.
Ο Στάλιν ήταν, μάλλον δίχως να το καταλαβαίνει, αιχμάλωτος, φυλακισμένος, στους τοίχους της κομμουνιστικής ιδεολογίας. Γνώριζε αρκετά καλά πως ο στόχος ήταν η φυσική οικονομία με τη σταδιακή μετάβαση από την παραγωγή και μέσω της αγοράς από την ανταλλαγή εμπορευμάτων στην κατάργηση της αγοράς και του χρήματος οπότε θα κυκλοφορούσαν μόνο προϊόντα για χρήση.
Και αυτή τη μετάβαση την υπόσχεται στο τέλος του βιβλίου του.
Γράφει καθαρά: “Εμείς οι μαρξιστές ακολουθούμε το όραμα του Μαρξ για τη μετάβαση από τον σοσιαλισμό στον κομμουνισμό και για την αρχή της διανομής των προϊόντων σύμφωνα με τις ανάγκες – η οποία αποκλείει κάθε εμπορευματική συναλλαγή που μετατρέπει τα προϊόντα χρήσης σε εμπόρευμα” (σ 69).
5. Ό,τι κι αν εννοούσε ο Μαρξ με τον όρο “δικτατορία του προλεταριάτου”, η λέξη “δικτατορία” δεν μπορεί να αποσυνδεθεί εντελώς από την έννοια απολυταρχισμού, αυταρχισμού, δεσποτισμού.
Ούτε μπορούμε να αγνοήσουμε το ξεκίνημα και το τέλος του Μανιφέστου του Κομουνιστικού Κόμματος: “Ένα φάντασμα τριγυρίζει την Ευρώπη… Όλες οι δυνάμεις της γέρικης Ευρώπης ενωθήκανε σε ιερή συμμαχία να το κυνηγήσουν.” Το τέλος είναι ομοίως απειλητικό: “Οι κυρίαρχες τάξεις ας τρέμουν μπροστά στην ιδέα μιας κομμουνιστικής επανάστασης”.
Η βία και η καταπίεση δεν είναι ιδέες εντελώς ξένες στον μαρξισμό.
Όπως έδειξα πιο πάνω, ο Στάλιν στις πολιτικές του εφάρμοζε μαρξισμό. Πρώτα, αντικατέστησε περισσότερο κι από τον Λένιν την ελεύθερη αγορά με την κολεκτιβοποίηση και τη σχεδιασμένη οικονομία. Μετά, επέφερε μια καταπιεστική και καταπιεσμένη ενότητα με την κατάλυση των τάξεων και περιουσιακών διαφορών – χωρίς όμως να εκδιώξει τις πραγματικές αιτίες που προκαλούσαν συγκρούσεις κι εκμετάλλευση (εγωισμό, απληστία, φθόνο κ.λπ.). Τρίτον, προσπάθησε να επιβάλει τη νοοτροπία του “επιστημονικού σοσιαλισμού”.
Ο Στάλιν και οι διάδοχοί του απέτυχαν πλήρως όχι διότι όλοι ήταν (όντως) ανίκανοι αλλά διότι ο ίδιος ο μαρξισμός είναι μια λανθασμένη θεωρία που δεν μπορεί ποτέ να εφαρμοστεί πρακτικά δίχως πάμπολλα αρνητικά χαρακτηριστικά απάτης, βίας και καταπίεσης.
