1. Ο Μπουχάριν ήταν το γκόλντεν μπόι του Λένιν. Στη διαθήκη του ο δικτάτορας γράφει πως μαζί με τον Πιάτακοφ τους θεωρούσε τα πιο εξαίρετα πρόσωπα στην Κεντρική Επιτροπή. «Ο Μπουχάριν είναι όχι μόνο ένας πανάξιος και ανώτερος θεωρητικός του Κόμματος, μα επίσης ορθά θεωρείται ο πιο εκλεκτός όλου του Κόμματος». Μα του έλειπε, πίστευε ο Λένιν, κάποια γνώση της Διαλεκτικής. Αυτή η επισήμανση του Λένιν μπορεί να ήταν αλήθεια εκεί γύρω στο 1922 μα ο Ν. Μπουχάριν σίγουρα κάλυψε το κενό, αν υπήρχε, στα επόμενα έτη.
Ο Λένιν διάβασε το Τα Οικονομικά της Μεταβατικής Περιόδου (που είναι 2 έργα: Θεωρία της Δικτατορίας του Προλεταριάτου, 1919, και Γενική Θεωρία της Μεταβατικής Περιόδου 1920, Μόσχα, Κομμουνιστική Ακαδημία) κι ενθουσιάστηκε σημειώνοντας τη συμφωνία κι έγκρισή του σε πολλές σελίδες με «ορθό», «ακριβώς», «πολύ καλό» και παρόμοια. Του άρεσε και υπογράμμισε την εξίσωση του ελεύθερου εμπορίου με κερδοσκοπία με τη λέξη «σωστό!» στο περιθώριο. Επίσης η απαισιόδοξη εκτίμηση του Ν. Μπουχάριν για την αγροτιά γενικά – πως θα έμεναν εχθροί του κρατικού μονοπωλίου στα σιτηρά.
«Αυτό είναι εξαιρετικό κεφάλαιο!» σημείωσε ο Λένιν στο κεφάλαιο για τον καταναγκασμό πέρα από τα οικονομικά μέτρα υπογραμμίζοντας πολλές φράσεις.
2. Κι εδώ βλέπουμε τα γνώριμα, κοινά χαρακτηριστικά των Μπολσεβίκων – όπως στον Λένιν, στον Τρότσκι, στον Στάλιν: βία, καταναγκασμός, καταπίεση.
Μερικοί συγγραφείς παρουσιάζουν τον Ν. Μπουχάριν ως εκπρόσωπο της μετριοπαθούς, προσγειωμένης πτέρυγας των Μπολσεβίκων (η οποία όμως έμεινε καθυποταγμένη και αφανής) που θα μπορούσε να εμφανίσει μια πολύ διαφορετική εκδοχή, από εκείνη του σταλινισμού. Αυτό προτείνει στο βιβλίο του ο Stephen Cohen: 1980 (1973) Bukharin and the Bolshevik Revolution… Οξφόρδη, Νέα Υόρκη. Και ίσως ο Martin Amis να είχε δίκιο γράφοντας πως ο Ν. Μπουχάριν ήταν ο μόνος πρωτόκλαστος Μπολσεβίκος που εξέφρασε «ηθικούς ενδοιασμούς», παροδικούς έστω, για τις βιαιότητες των δύο πρώτων δεκαετιών της Σοβιετίας (σ115, Koba the Dread… 2001 Hyperion).
Αλλά η μετριοπαθής στάση του Ν. Μπουχάριν είναι κάτι πολύ επιφανειακό. Όπως ο Λένιν, έτσι και ο Ν. Μπουχάριν έβλεπε τη Νέα Οικονομική Πολιτική ως μια πρόσκαιρη, σκόπιμη υποχώρηση και όχι ως πολιτικοοικονομική αρχή: η φιλελεύθερη οικονομία ήταν ανάθεμα!
3. Το 1933 δημοσίευσε το Διδασκαλία του Μαρξ και η Ιστορική Σπουδαιότητά του με κεφάλαια για τις θεωρίες της «Διαλεκτικής του Ιστορικού Υλισμού» και της «Δικτατορίας του Προλεταριάτου κι Επιστημονικού Κομμουνισμού». Εδώ ο Ν. Μπουχάριν, όπως ο Λένιν, δηλώνει ρητά πως η Δικτατορία του Προλεταριάτου δεν μπορεί να περιορίζεται ούτε από τους δικούς της νόμους. Η ολοκληρωτική αυτή δύναμη αυξάνει «την ελευθερία της δράσης της» που είναι αναγκαία για τον μετασχηματισμό της κοινωνίας σε καθορισμένο τελεολογικό προορισμό (=τον κομμουνισμό).
Η διδασκαλία του μαρξισμού προειδοποιεί για δυο λαθεμένες ερμηνείες. Η μια είναι η ετσιθελική τάση να δρα ένας αγνοώντας την ιστορική αναγκαιότητα που εκφράζεται σε υποκειμενική, αυθαίρετη δράση παραγνωρίζοντας τον «επιστημονικό» μαρξισμό. Η δεύτερη ξεχνά το κύριο έργο που είναι η αντικατάσταση της τυφλής αναγκαιότητας (των τυφλών ανεξέλεγκτων ενεργειών του καπιταλισμού) από τον συνειδητό σχεδιασμό κι έτσι αφήνεται στις ύπουλες δυνάμεις του φιλελευθερισμού.
Έτσι ο Ν. Μπουχάριν προσπάθησε να καλύψει τις βιαιότητες και αυθαιρεσίες της Δικτατορίας του Προλεταριάτου (=των Μπολσεβίκων στη Σοβιετία), με προσφυγή στην «επιστήμη» που ήταν στην πραγματικότητα ένα πρακτικά αναπόδεικτο δόγμα, εμπειρικά ανυπόστατο.
4. Και όμως είναι αυτή την «επιστήμη» που πρώτα ο Λένιν και μετά, σε πολύ εντονότερο βαθμό, ο Στάλιν χρησιμοποίησαν για να επιβάλλουν την προσωπική εξουσία τους – καταπίεση και καταναγκασμό, φυλακίσεις, εκτοπίσεις στα γκουλάκ, εκτελέσεις μυριάδων και γενοκτονίες.
«Η δημιουργία του κομμουνισμού,» είχε γράψει ο Ν. Μπουχάριν, «απαιτούσε ανεπιφύλακτη και άμεση συμμόρφωση σε διαταγές… ελάχιστη συζήτηση… και μέγιστη ευθύνη από τον ηγέτη.» Και συνέχισε: «Όλες οι μορφές καταναγκασμού αρχίζοντας με εκτελέσεις και καταλήγοντας σε αναγκαστική εργασία ως κοινωνική υπηρεσία είναι μέθοδοι που σφυρηλατούν τη νέα κομμουνιστική ανθρωπότητα από τα κατάλοιπα της καπιταλιστικής εποχής». Οι πρότεροι μπουρζουάδες, οι αγρότες και οι διανοούμενοι, ακόμα και οι προλετάριοι, αναγεννιούνται!
Το 1937 όταν και ο ίδιος συνελήφθη, θα πρέπει ο Ν. Μπουχάριν να είχε συνειδητοποιήσει πόσο απάνθρωπη ήταν αυτή η «επιστήμη» και, ακόμα πιο πρακτικά, πόσο αναποτελεσματική και αντιπαραγωγική ήταν για την πραγμάτωση του κομμουνιστικού ιδεώδους. Στην πραγματικότητα ήταν μια φρικτή αντίθεσή του.
