Στην Ιαπωνία, στη σέχτα Ζεν του Βουδισμού, υπήρχε η εξής παράδοση για τους περιπλανώμενους ασκητές και μοναχούς: όταν ένας έφθανε σε ένα μοναστήρι ή ναό έπρεπε να κάνει συζήτηση με έναν από τους μοναχούς ή τον ιερέα του ναού και θα έμενε μόνο αν νικούσε στη συζήτηση· αλλιώς θα συνέχιζε την περιπλάνησή του.
Σε έναν ναό στη βόρεια Ιαπωνία έμεναν δυο αδέρφια και τον φρόντιζαν. Ο μεγαλύτερος ήταν ευρυμαθής και γνωστικός, ο μικρότερος ήταν μονόφθαλμος και λίγο καθυστερημένος.
Ένα απόγευμα έφθασε ένας περιπλανώμενος και ζήτησε φιλοξενία και κατά την παράδοση τους προκάλεσε σε συζήτηση πάνω στη διδασκαλία Ζεν.
Ο μεγάλος αδελφός έστειλε τον νεότερο, διότι ο ίδιος, που συνήθως αναλάμβανε αυτό το καθήκον, ένιωθε κουρασμένος μετά από μια μέρα πολλής εργασίας και μελέτης. Ο νεαρός πήγε στον επισκέπτη και κάθισε μαζί του να συζητήσουν.
Μετά από λίγο ο επισκέπτης βρήκε τον μεγάλο αδελφό. ‘Ο αδελφός σου είναι υπέροχος. Με νίκησε και πρέπει να φύγω.’
‘Ω, για πείτε μου τη συζήτησή σας!’
‘Λοιπόν’, άρχισε ο περιπλανώμενος, ‘σήκωσα το ένα μου δάχτυλο δείχνοντας τον συμβολισμό του ενός ανώτερου δασκάλου μας, του Βούδα. Εκείνος σήκωσε δυο δάχτυλα δηλώνοντας τον Βούδα και τη διδασκαλία του. Τότε σήκωσα τρία δάχτυλα δηλώνοντας τον Βούδα, τη διδασκαλία του και τους πιστούς που ζουν αρμονικά. Τότε σήκωσε τη σφιγμένη γροθιά του μπροστά στο πρόσωπό μου υποδείχνοντας πως και τα τρία προέρχονται από και αποτελούν μια ενότητα! Νίκησε, λοιπόν, κι εγώ φεύγω.’
Και ο περιπλανώμενος μοναχός συνέχισε το ταξίδι του.
Σε λίγο βρίσκει τον μικρό αδελφό του ο μεγάλος να ψάχνει τον ναό και τον ξενώνα. ‘Πού είναι ο αθεόφοβος, πού είναι;’ ρωτούσε.
‘ Έφυγε.’ Είπε ο μεγάλος. ‘Μου είπε πως τον νίκησες!’
‘Νίκησα εγώ; Τρίχες! Τον ψάχνω, γιατί έφυγε απότομα από τη συζήτηση και θα ήθελα να του σπάσω τα μούτρα.’
‘Α, για πες μου ποιο θέμα συζητούσατε;’ Είπε τότε ο μεγάλος.
‘Τρομερό!’ ξεφώνισε ο μικρός. ‘Μόλις καθίσαμε σήκωσε το ένα δάχτυλο προσβάλλοντάς με με τον υπαινιγμό πως έχω μόνο ένα μάτι. Μια και ήταν επισκέπτης μου φάνηκε πρέπον να φερθώ ευγενικά. Έτσι σήκωσα δυο δάχτυλα συγχαίροντάς τον που είχε δυο μάτια. Τότε ο αγενέστατος σήκωσε τρία δάχτυλα υποδείχνοντας πως μεταξύ μας είχαμε τρία μάτια. Τότε οργίστηκα και σφίγγοντας τη μπουνιά μου ήμουν έτοιμος να τον χτυπήσω αν συνέχιζε. Αυτός όμως σηκώθηκε κι έφυγε!’
Ο μεγάλος αδελφός κατάλαβε πως και οι μοναχοί στη διδασκαλία Ζεν το έβρισκαν δύσκολο να ξεπεράσουν τον υποκειμενικό παράγοντα.
