1. Το θέμα μας σήμερα είναι μάλλον φιλοσοφικό και ψυχολογικό, μα καθημερινά επίκαιρο και γι’ αυτό τοποθετείται στην “Επικαιρότητα”.
Λίγοι ερμηνευτές (πανεπιστημιακοί και μη) εξετάζουν σε βάθος και πλάτος πηγές, δηλαδή αρχαιότερες και πολλών άλλων εθνών, για να έχουν μια πιο αξιόπιστη συνολική αντίληψη ενός θέματος. Οι περισσότεροι προτιμούν να μένουν με οικείες εικόνες περιορισμένης παράδοσης.
Μα και από αυτούς που ανοίγονται σε ανοίκεια πλάτη και μήκη ελάχιστοι συλλαμβάνουν τα βαθύτερα (υπο)στρώματα σημασίας διότι οι πιο πολλοί συνήθως έχουμε περιορισμούς στην ικανότητά μας αξιολόγησης των πηγών και διάκρισης διαφορετικών στοιχείων και στρωμάτων σημασίας.
Ένα εξαιρετικό και διδακτικό παράδειγμα είναι ο Ιταλός βαρόνος Julius Evola (1898-1974) που μελέτησε με αξιοζήλευτη ενδελέχεια αρχαίες και νεότερες κουλτούρες (και πάρα πολλές δημοσιεύσεις). Από τα τελευταία του βιβλία είναι το Rivolta contra il mondo moderno (1969 “Εξέγερση ενάντια στον μοντέρνο κόσμο”) που υπάρχει μόνο σε αγγλική μετάφραση (1996/2016 Revolt against the Modern World).
2. Σε αυτό το εξαιρετικά ενδιαφέρον πόνημα εξετάζονται πολλά ζητήματα Εσωτερισμού (όπως στο δικό μας ιστολόγιο) τα οποία βρίσκονται σε ικανοποιητική μορφή ή ατελή, γεμάτη αντιφάσεις και σύγχυση.
Ο Έβολα τσουβαλιάζει πηγές από διαφορετικές χώρες και περιόδους και συχνά αμφίβολης ως μηδενικής αξιοπιστίας για να παρουσιάσει και να εξηγήσει την κύρια ιδέα του (με την οποία συμφωνώ) πως η ανθρωπότητα ολισθαίνει σε πολιτισμική παρακμή παρά την τεχνολογική της πρόοδο.
Πολλοί άλλοι πριν και μετά τον Έβολα έχουν πραγματευθεί την ίδια θεώρηση, ότι ο Δυτικός πολιτισμός παρακμάζει.
Μια πηγή την οποία ο Έβολα συμβουλεύεται συχνά είναι ο Ησίοδος και κυρίως το Έργα και Ημέραι αν και αναφέρεται και στο Θεογονία.
3. Το Έργα και Ημέραι περιέχει πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία όπως συμβουλές στον αδελφό του για επιτυχημένη αγροτοκτηνοτροφία, το κουτί της Πανδώρας με τα καλά και τα κακά, τα 5 γένη ανθρώπων κλπ.
Ο μύθος για τα 5 γένη (χρυσό, αργυρό, χάλκινο, ηρωικό και σιδερένιο) δείχνει σαφώς μια χειροτέρεψη και σε αυτήν εστιάζει την προσοχή του ο Έβολα. Μα αγνοεί, όπως κάνουν σχεδόν όλοι όσοι εξέτασαν τον μύθο, τις αντιφάσεις κι ελλείψεις που προσκαλούν επιτακτικά την προσοχή μας.
Ο μύθος περιέχει μερικά στοιχεία που έχουν αληθοφάνεια μα μόνο στα δυο τελευταία γένη των ημιθεϊκών ηρώων και των ξεπεσμένων ανθρώπων της Σιδερένιας Εποχής. Όμως ακόμα και μερικές απόψεις του σιδερένιου γένους ανήκουν σε παραμύθια – όπως τα νεογέννητα με γκρίζα μαλλιά – ενώ εδώ θα περιμέναμε περισσότερο ρεαλισμό.
Στο ινδικό έπος Mahābhārata που δίνει εκτενέστερη περιγραφή της παρακμής σε 4 όχι 5 γένη, στο τελευταίο γένος οι άνθρωποι γερνούν και παρακμάζουν στα 16 τους (πιο ρεαλιστικά;).
4. Ο Ησίοδος δεν εξηγεί γιατί και πώς ακριβώς δημιουργούνται αυτά τα γένη και γιατί χειροτερεύουν.
Το πρώτο γένος το χρυσό δημιουργήθηκε από τους αθάνατους Ολύμπιους την εποχή του Κρόνου. Ομοίως το δεύτερο, το αργυρό. Μα ποιοι ήταν αυτοί;
Ο Δίας και το Δωδεκάθεο είναι πολύ μεταγενέστερα του Κρόνου. Έχουν προταθεί από λόγιους οι Τιτάνες. Μα αυτοί δεν ζούσαν στον Όλυμπο (“ολύμπια δώματ’ έχοντες”), ούτε δημιούργησαν ανθρώπους, ούτε ήταν “αθάνατοι”. Επομένως δεν ήταν αυτοί.
Άλλη παραξενιά είναι πως το 3ο, 4ο και 5ο γένος, τα δημιούργησε ο Ζευς, χωρίς να δίνεται κάποια εξήγηση για την αλλαγή. Και γιατί να δημιουργηθούν οι άνθρωποι;
Μετά, έχουμε μια σειρά μετάλλων και ανάμεσα στο τρίτο γένος και το τέταρτο εισάγεται το ημιθεϊκό, ηρωικό γένος. Το 4ο, ηρωικό γένος είναι αναγνωρίσιμο χάρη στη σύνολη ελληνική μυθολογία. Μα τα μέταλλα επίσης είναι παράξενα, παρότι τονίζουν την πτώση από ανώτερη ηθική αξία (πολύτιμος χρυσός) στην κατώτερη αξία του σιδήρου που σκουριάζει.
5. Ξέρουμε όμως πως ο μύθος βρίσκεται και σε αρχαία περσικά κείμενα και ιουδαϊκά (Βιβλίο του Δανιήλ στην Παλαιά Διαθήκη). Το εβραϊκό κείμενο μοιάζει πολύ με το περσικό και μπορεί κάλλιστα να είναι δάνειο. Το παραμερίζω επειδή επίσης είναι πολύ μεταγενέστερο.
Η ελληνική, περσική και ινδική εκδοχή του μύθου πρέπει να προέρχονται από την αρχαιότερη Πρωτο-Ινδο-Ευρωπαϊκή Παράδοση (και ας την αμφισβητούν οι κλασικιστές που δεν θέλουν να εξετάσουν τα τεκμήρια, γλωσσολογικά και λογοτεχνικά). Το μεταλλικό στοιχείο βρίσκεται και στην ιρανική εκδοχή που όμως δεν έχει τις λεπτομέρειες που μοιράζονται από κοινού η ελληνική και ινδική εκδοχή.
Από τις δυο η ινδική εκδοχή μοιάζει πολύ πιο αξιόπιστη διότι εξηγεί πως πρόκειται για μια διαδοχή τεσσάρων εποχών στις οποίες το ανθρώπινο γένος ολισθαίνει σε ηθική αρετή, σε δύναμη, σε νοημοσύνη και μακροβιότητα και οι οποίες εντάσσονται σε έναν μεγαλύτερο κύκλο δημιουργίας που επαναλαμβάνει. Το δε γένος των ηρώων εμφανίζεται στη μεταβατική περίοδο από την 3η στην 4η Εποχή.
Έτσι ο μύθος στον Ησίοδο πρέπει μάλλον να θεωρηθεί σχετικά αναξιόπιστος και δεν θα έπρεπε να χρησιμοποιείται ως αφετηρία και μαρτυρία για συμπεράσματα.
