Ο Μίλαν Κούντερα πέθανε αρχές Ιουλίου 2023 σε ηλικία 94 ετών στο Παρίσι. Γεννημένος στην Τσεχία και αφού εξέφρασε καθαρά την αντίθεσή του στο κομμουνιστικό καθεστώς, στο οποίο τα βιβλία του απαγορεύτηκαν, κατόρθωσε να φύγει και να εγκατασταθεί στη Γαλλία στο Παρίσι το 1975.
Πολλοί έσπευσαν να γράψουν διάφορα.
Ο Παντελής Μπουκάλας εγκωμίασε (Καθημερινή 14/7/23) την Τέχνη του Μυθιστορήματος όπου το «Προσωπικό Λεξικό» του ΜΚ είναι ένα κεφάλαιο.
Λήμμα «ΨΕΥ∆ΩΝΥΜΟ (Pseudonyme)» από το «Προσωπικό λεξικό του Μίλαν Κούντερα»: «Ονειρεύομαι έναν κόσμο όπου οι συγγραφείς θα ήταν υποχρεωμένοι από τον νόμο να κρατούν κρυφή την ταυτότητά τους και να χρησιμοποιούν ψευδώνυμα. Τρία πλεονεκτήματα: δραστικός περιορισμός της γραφομανίας· μείωση της επιθετικότητας στη λογοτεχνική ζωή· εξαφάνιση της βιογραφικής ερμηνείας ενός έργου». Σαράντα λέξεις όλες κι όλες, αποκαλύπτουν καθαρά και ξάστερα τον στοχαστικό και τον είρωνα, τον βαθύτατο γνώστη των ανθρωπίνων και τον ασύλληπτα ευθύβολο ιστορητή τους.
Ο Τάκης Θεοδωρόπουλος εγκωμίασε (Καθμερινή 16/7/23) τη μυθιστορηματική τέχνη του και την αγάπη του για τη «βαθιά Ευρώπη».
Υποστήριζε πως τα έθνη της Ανατολικής Ευρώπης δεν ανήκουν στο σοσιαλιστικό μπλοκ διότι η ταυτότητά τους είναι ευρωπαϊκή. Και το καλύτερο. Ως συγγραφέας παραμέρισε όλον τον προβληματισμό περί «κειμένων» που γέννησε περισσότερη φλυαρία και σχεδόν κανένα έργο, και υπερασπίστηκε την τέχνη του μυθιστορήματος. Μιλούσε για ευρωπαϊκό πολιτισμό όταν η Ευρώπη συμπεριφερόταν σαν να ντρέπεται ή να αισθάνεται ενοχές για την Ιστορία της και τον πολιτισμό της.… Στον Κούντερα χρωστάμε, εκτός από τα μυθιστορήματά του και τα δοκίμιά του, την ανάδειξη της πολιτισμικής διάστασης μιας Ευρώπης την οποία οι ενοχές της κινδυνεύουν να την αφυδατώσουν. Αυτή που θα της επιτρέψει να επιβιώσει ανάμεσα στα δύο «μαστόδοντα» –όπως τα αποκαλούσε–, την Αμερική και την Κίνα. Ισως να μην είναι τυχαίο ότι η ανάδειξη της «βαθιάς Ευρώπης» οφείλεται σε κάποιον διανοητή της «περιφέρειας».
Άλλοι άλλα…
Αλλά το πιο σημαντικό ήταν της Μαρίας Κατσουνάκη – «Μικρή και μεγάλη Αθανασία» (Καθημερινή 16/7/23).
Υπήρξαν εποχές που «συναντιόμαστε» στην ανάγνωση των βιβλίων του Μίλαν Κούντερα. Στην αρχή (δεκαετία ’70-’80) από τις εκδόσεις του «Οδυσσέα», στη συνέχεια από την «Εστία» (όπου ευτύχησε να μεταφραστεί –στο σύνολό του– από τον Γιάννη Η. Χάρη). Σπάνια συγγραφείς σε παραλαμβάνουν από τα 17-18 σου και δεν σε εγκαταλείπουν ποτέ. Ο Κούντερα πέθανε την περασμένη εβδομάδα σε ηλικία 94 ετών. Συνεντεύξεις δεν έδινε, ζούσε αποστρεφόμενος οποιαδήποτε μορφή δημοσιότητας, στο Παρίσι. «Η ανθρώπινη ζωή καθαυτή είναι ήττα. Το μόνο που μας μένει απέναντι σ’ αυτή την αναπότρεπτη ήττα που λέγεται ζωή είναι να προσπαθήσουμε να την κατανοήσουμε. Εδώ βρίσκεται ο λόγος ύπαρξης της τέχνης του μυθιστορήματος», έγραφε στο δοκίμιό του «Ο πέπλος».
«Η ανθρώπινη ζωή καθαυτή είναι ήττα»!
«Η ασημαντότητα είναι η ουσία της ύπαρξης… Είναι το κλειδί της σοφίας είναι το κλειδί της ευδιαθεσίας»!
Τόσο η πρώτη ρήση όσο και η δεύτερη του ΜΚ δείχνει έναν ψυχισμό που δεν έχει καταλάβει κάτι ουσιαστικό για την ανθρώπινη ζωή. Και αυτό επιβεβαιώνεται από την ιδέα του ΜΚ περί αθανασίας.
«Πρέπει να διακρίνουμε τη μικρή αθανασία, ανάμνηση ενός ανθρώπου στον νου εκείνων που τον γνώρισαν, και τη μεγάλη αθανασία, την ανάμνηση ενός ανθρώπου στον νου εκείνων που δεν τον γνώρισαν».
Είναι νορμάλ στην εποχή μας οι άνθρωποι του πνεύματος σαν τους τρεις αρθρογράφους της Καθημερινής (υπάρχουν και άλλοι που έγραψαν για τον ΜΚ μα δεν μπορώ να επεκταθώ) να εντυπωσιάζονται από παραδοξολογίες που δεν ευσταθούν και ασημαντότητες και, κυρίως, από κάποια βαριά σκιά πεσιμισμού, δηλαδή απαισιοδοξίας, με τη ζωή, που όντως παρουσιάζει δυσκολίες, προβλήματα και προβληματισμούς.
Πώς στην ευχή είναι ήττα η ανθρώπινη ζωή; Επειδή θα πεθάνουμε; Επειδή αρρωσταίνουμε; Επειδή δεν ικανοποιούνται όλες, ακόμα και οι πιο εγωιστικές ή βλακώδεις επιθυμίες μας; Επειδή οργανώθηκαν καταπιεστικά σαδιστικά καθεστώτα σαν του Μάο, του Στάλιν, του Χίτλερ, του Μουσολίνι κ.λπ.;
Μα αυτά συμβαίνουν στην ανθρωπότητα εδώ και χιλιετίες, από το 2500 πκε οπότε άρχισε η γνωστή μας ιστορική περίοδος με γραπτές μαρτυρίες (Μεσοποταμία, Αίγυπτος).
Συγχρόνως υπάρχουν τόσες φωτεινές σελίδες γραμμένες από σοφούς και ήρωες που ούτε ασημαντότητα ούτε ήττα ένιωσαν στη ζωή τους. Απεναντίας απτόητοι από δυσκολίες και συμφορές δεν έπαψαν να προσπαθούν (και συχνά να κατορθώνουν) να ανυψώνουν το επίπεδο ζωής των συνανθρώπων τους.
Ασχολούμαι με αυτό το θέμα γιατί η ζωή, ο τρόπος αντιμετώπισής της, είναι καθημερινά επίκαιρο ζήτημα. Είναι γεγονός πως οι περισσότεροι άνθρωποι από όλα τα επίπεδα μόρφωσης ενδιαφέρονται πρώτιστα για την καλοπέρασή τους χωρίς να δίνουν σημασία ή να θέλουν να ερευνήσουν το βάθος και το πλάτος της.
Μα όταν βλέπεις διανοούμενους αρθρογράφους να καταπιάνονται τόσο επιπόλαια με τις απαισιόδοξες πλευρές της ζωής προβάλλοντάς τες ως βαθυστόχαστες και πολιτισμικές, καταλαβαίνεις πως η παρακμή προχωράει ραγδαία. Πιθανόν ο Κούντερα να μείνει στην ιστορία της Λογοτεχνίας ως μεγάλος μυθιστοριογράφος. Αμφιβάλλω. «Η αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι» δεν μου φάνηκε έργο ούτε με καλή πλοκή, ούτε με αξιόπιστους χαρακτήρες, ούτε με αληθινή βαθιά στόχαση.
