1. Είναι παράδοξο και αντιφατικό και παράλογο. Ούτε παρελθόν υπάρχει έτσι που να είναι προσιτό, ούτε παρόν, ούτε μέλλον. Το παρόν υπάρχει μόνο για μία στιγμή και φεύγει αμέσως, γίνεται παρελθόν. Το μέλλον δεν υπάρχει ωσότου γίνει παρόν και περάσει στο παρελθόν. Μόνο το παρελθόν υπάρχει κατά κάποιο τρόπο στην απρόσιτη περασμένη περιοχή του. Και μόνο η επίμονη παρουσία των υλικών αντικειμένων του περιβάλλοντος και ο εαυτός μας, δίνουν την ψευδαίσθηση ενός συνεχιζόμενου «παρόντος». Το μέλλον επίσης πρέπει να υπάρχει κατά παρόμοιο παράξενο τρόπο κάπου στο μέλλον και δεν έχουμε παρά να το περιμένουμε και θα φανεί στην ώρα του. Μόνο που αμέσως εξαφανίζεται πάλι, τώρα στο παρελθόν.
Μα τι πραγματικά είναι αυτές οι τρεις απόψεις του χρόνου; Είναι όντως ξεχωριστές ή μόνο έτσι φαίνονται στον νου μας;
2. Λέγεται πως καλά είναι να ζεις στο παρόν αντί να το χάνεις καθώς εστιάζεις στο μέλλον κάνοντας σχέδια ή στο παρελθόν αναπολώντας το ή απωθώντας τις δυσάρεστες αναμνήσεις που ξεπηδούν απρόσκλητα.
Και αυτή είναι μία σοβαρή δυσκολία. Διότι δεν έχει διάρκεια το παρόν. Η στιγμή είναι κλάσμα δευτερολέπτου. Σε κείνο το κλάσμα το τόσο φευγαλέο έχεις πει κάτι ή έχεις κάνει κάτι που μετά μένει αμετακίνητο μαζί σου για όλη τη ζωή σου ίσως. Η στιγμή είναι μία στιγμή – δίχως διάρκεια και συχνά δίχως δεύτερη ευκαιρία. Αλλά συνήθως μοιάζει να επεκτείνεται συνεχώς και να είμαστε στο παρόν! Και κάποτε, πολύ σπανιότερα, η παρούσα στιγμή ανοίγει σε άχρονη διάρκεια και τα πάντα μοιάζουν να σταματούν!
Άλλοι, πιο επιφυλακτικοί, διαβλέπουν πως το μέλλον μπορεί να φέρνει δυσκολίες, κινδύνους και απειλές, οπότε πρέπει να εστιάζεις στο μέλλον και να παίρνεις τα κατάλληλα μέτρα. Αλλιώς ένας ή άλλος μπελάς απρόσμενα χτυπά την πόρτα σου. Και μπορεί κάλλιστα να μην προλαβαίνεις να αμυνθείς αποτελεσματικά.
3. Ναι, λένε άλλοι πάλι, πρέπει να βρούμε μία ισορροπία. Πρέπει να ζούμε στο παρόν, να θυμόμαστε και να μαθαίνουμε από το παρελθόν και να ατενίζουμε το μέλλον και να σχεδιάζουμε όσο καλύτερα μπορούμε.
Το παρελθόν είναι χρήσιμο, διότι καθώς το αναπολούμε βλέπουμε τα λάθη και τα διορθώνουμε νοερά έτσι που να μην τα επαναλάβουμε. Μα δεν το κατορθώνουμε. Συνήθως επαναλαμβάνουμε τα ίδια λάθη!
Εξετάζοντας το μέλλον βλέπουμε κινδύνους και απειλές και παίρνουμε προφυλάξεις κατάλληλες ώστε να μην αιφνιδιαστούμε. Μα, πάλι, συχνά δεν το κατορθώνουμε.
Αλλά ζούμε στο παρόν και αυτός είναι ο μόνος χρόνος ή η μόνη διάσταση χρόνου όπου ζούμε κι εμπειρώμαστε τη ζωή. Εδώ είναι η ώρα της δράσης. Το μέλλον ποτέ δεν έρχεται στη μορφή που το σκεφτόμαστε. Συχνά οι απειλές δεν υλοποιούνται και όλος ο φόβος και η αγωνία μας μας βασανίζουν για το τίποτα. Χρειάζεται ισορροπία.
4. Η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική. Μπορούμε να θεωρητικολογούμε πολύ όμορφα και πειστικά στο χαρτί, στο γραπτό κείμενο, μα τα γεγονότα της πραγματικής κατάστασής μας έρχονται με πολύ διαφορετικό τρόπο.
Τι σημαίνει «να ζω στο παρόν»; Είναι μία φράση δίχως πολλή πρακτική αξία. Διότι εξάπαντος ζούμε στο παρόν και συνεχίζουμε για όσο ζούμε. Μα πώς το κάνουμε αυτό;
Τι σημαίνει «ζω»; Ναι, αναπνέω, κινούμαι, τρώω, μιλώ, κοιμάμαι…
Αυτά είναι οπωσδήποτε στοιχεία ή εκδηλώσεις της ζωής, μα δεν αποτελούν τη ζωή.
Υπάρχει μία αόρατη για τους άλλους διάσταση της ζωής μου (και της ζωής του κάθε ανθρώπου). Είναι ένας τεράστιος κόσμος από σκέψεις, συγκινήσεις, διαθέσεις, υπολογισμούς, ενδιαφέροντα, επιθυμίες, οράματα, εμπνεύσεις, δυσχέρειες κλπ κλπ.
Αυτά όλα επίσης είναι στοιχεία της ζωής μα δεν είναι η ζωή.
Υπάρχει και η επίγνωση όλων αυτών, του εσωτερικού κόσμου με τις σκέψεις και συγκινήσεις, επιθυμίες κι εμπνεύσεις του, μα και του εξωτερικού σκηνικού με τη δράση τη δική μας και των άλλων στο υλικό περιβάλλον όπου υπάρχει και κινείται το σώμα μας.
5. Στην πραγματικότητα δεν γνωρίζουμε τι είναι αληθινά η ζωή χάρη στην οποία κινούμαστε, αισθανόμαστε, σκεφτόμαστε και γενικά έχουμε επίγνωση. Κάποια ώρα σταματά, ή φεύγει, όπως λέμε, και κανένας δεν μπορεί τότε να την κρατήσει!
Δυστυχώς τον περισσότερο χρόνο τον περνούμε στις σκέψεις γύρω από τα ενδιαφέροντα και τις προσκολλήσεις μας, απολαμβάνοντας υπαρκτές ή ανύπαρκτες εμπειρίες ευχαρίστησης στον νου, συναντώντας πραγματικά ή φανταστικά γεγονότα που θα ικανοποιήσουν ή θα ματαιώσουν κάποια ισχυρή επιθυμία – και οι σκέψεις τρέχουν και τα συναισθήματα αλλάζουν.
Δεν ξέρουμε πώς να εστιάσουμε στο παρόν το οποίο περνά τόσο γρήγορα, στιγμή με στιγμή ενώ, εκτός από σπάνιες, απαιτητικές στιγμές, ο νους μας είναι δοσμένος αλλού και η προσοχή μας απορροφημένη εκεί. Και αυτή είναι η κοινή καθημερινή μας κατάσταση.
Πέρα από κάθε ιδέα ισορροπίας χρειάζεται ο νους μας να είναι μαζί με το σώμα μας, στον ίδιο χώρο, την ίδια ώρα, και η προσοχή μας εστιασμένη στη δράση της στιγμής. Έτσι που να υπάρχει ησυχία στον νου και μόνο απλή επίγνωση δίχως σχόλια, σκέψεις, κρίσεις, επιθυμίες. Και αυτό θέλει μακρόχρονη εξάσκηση.
Πώς θα δράσουμε δίχως σκέψη; Αυτό είναι θέμα για άλλη συζήτηση.
