Δημοσιεύουμε αυτό το άρθρο του Dani Rodrik του Χάρβαρντ διότι περιέχει μια πολύ μεγάλη αλήθεια και πολλά… ψέματα που επιχειρούν να την ακυρώσουν. Αυτό συμβαίνει συχνότατα στους πανεπιστημιακούς κύκλους: διατυπώνεται μια αλήθεια και αντί να ερευνηθεί για να στηριχθεί και να προωθηθεί αυτή, καλύπτεται αμέσως από σοφιστείες και προφάσεις κι έτσι παραγκωνίζεται.
Τι λέει τώρα ο καθηγητής;
Αναφέρει επιλεκτικά μερικούς μόνο επιφανείς καθηγητές (υπάρχουν πολλοί άλλοι) που βρίσκουν πως διάφορες θεωρίες στα Οικονομικά έχουν αποτύχει παταγωδώς ή δεν έχουν σχέση με την πραγματικότητα. (Τρανταχτά παραδείγματα είναι η διευρυνόμενη ψαλίδα ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς και η μη πρόβλεψη, έστω κατά προσέγγιση, του κραχ 2007-8 ή της κρίσης 1973-4. Μια επιστήμη βελτιώνει καταστάσεις, όπως στην Ιατρική, ή κάνει επιτυχείς προβλέψεις, όπως στην Αστροφυσική.) Αντί λοιπόν να ερευνήσει αυτή την αλήθεια, την σπρώχνει κάτω από ένα λιγδιασμένο χαλί ψευτοεξηγήσεων και δικαιολογιών για να πει στο τέλος πως οι αντιφρονούντες κι επικριτές έχουν άδικο! Έτσι διαιωνίζει και τη δική του και τη δική μας άγνοια.
Πολύ ορθά διαχωρίζει τον «κοινωνικό κόσμο» που μελετά η Πολιτική Οικονομία από τον κόσμο που μελετούν επιστήμες όπως η Φυσική και η Χημεία. Όταν όμως γράφει πως «τα Οικονομικά προοδεύουν επιστημονικώς όχι αντικαθιστώντας τα παλιά μοντέλα με καλύτερα, αλλά επεκτείνοντάς τα», απλούστατα ψεύδεται σοφιστικά. Διότι δεν υπάρχουν παρά τρία βασικά μοντέλα: το κεϊνσιανό με τον σοσιαλδημοκρατικό παρεμβατισμό του, το (νεο-)φιλελεύθερο με τη συρρίκνωση του κράτους και την ασυδοσία των ολιγοπωλίων και τρίτο και θνησιγενές το κομμουνιστικό με τον ολοκληρωτικό κρατισμό του.
Η μόνη αιτία για την κοινωνικο-οικονομική δυσλειτουργία σε όλη τη γνωστή μας Ιστορία είναι αφενός η τεμπελιά και αφετέρου η απληστία που προκαλούν εγκληματικές πράξεις, όπως η απάτη και η κλοπή. Μια τέτοια ανέντιμη πράξη απάτης είναι οι εκλογικεύσεις του καθ. Ρόντρικ.
Η μεγαλύτερη απάτη έγινε θεληματικά από πανεπιστημιακούς γύρω στο 1900, όταν με πλήρη επίγνωση του γεγονότος εισήγαγαν μια διαστρέβλωση στη βασική οικονομολογική θεωρία. Αυτή εδραιώθηκε με καταπιεστικά μέτρα και τώρα εμποδίζει οποιαδήποτε πρόοδο στον τομέα.
Τα τρία μοντέλα ή συστήματα που ανέφερα εφαρμόζονται στις ποικίλες παραλλαγές τους έχοντας ενσωματωμένη τη βασική διαστρέβλωση. Και τα τρία έχουν αποτύχει καταθλιπτικά παντού τον τελευταίο αιώνα.
Θα γράψω για το θέμα σύντομα σε μελλοντικό άρθρο στη σειρά Πολιτική Οικονομία.
Οικονομολόγοι εναντίον οικονομικών επιστημών
του Dani Rodrik*
TO BHMA – The Project Syndicate
Από τα τέλη του 19ου αιώνα, όταν τα οικονομικά, αγκαλιάζοντας όλο και περισσότερο τα μαθηματικά και την στατιστική, ανέπτυξαν επιστημονικές αξιώσεις, οι οικονομολόγοι έχουν κατηγορηθεί για μια ποικιλία από αμαρτίες.
Οι κατηγορίες – που περιλαμβάνουν την ύβρι, την παραμέληση των κοινωνικών στόχων πέραν του εισοδήματος, την υπερβολική προσοχή στις επίσημες τεχνικές, και την αποτυχία να προβλέψουν σημαντικές οικονομικές εξελίξεις, όπως τις χρηματοπιστωτικές κρίσεις – έχουν συνήθως προέλθει από το εξωτερικό του κλάδου, ή από ένα ετερόδοξο περιθώριο. Αλλά τον τελευταίο καιρό φαίνεται ότι ακόμα και κορυφαίοι οικονομολόγοι είναι δυσαρεστημένοι.
Ο Πολ Κρούγκμαν, Νομπελίστας ο οποίος γράφει και στήλη εφημερίδας, έχει κάνει συνήθεια να χτυπάει την τελευταία γενιά των μοντέλων στην μακροοικονομία επειδή παραμελούν τις κεϋνσιανές αλήθειες. Ο Πολ Ρόμερ, ένας από τους δημιουργούς της νέας θεωρίας για την ανάπτυξη, έχει κατηγορήσει κάποια κορυφαία ονόματα, μεταξύ των οποίων τον Νομπελίστα Ρόμπερτ Λούκας, ότι χρησιμοποιούν τα μαθηματικά για να θολώνουν, αντί να διευκρινίζουν.
Ο Ρίτσαρντ Θάλερ, ένας διακεκριμένος οικονομολόγος της συμπεριφοράς στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου, καταγγέλλει το επάγγελμα επειδή αγνοεί την συμπεριφορά στον πραγματικό κόσμο υπέρ μοντέλων που υποθέτουν πως οι άνθρωποι επιλέγουν την ορθολογική βελτιστοποίηση.
Και ο καθηγητής Οικονομικών Λουίτζι Ζινγκάλες, επίσης στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου, έχει καταγγείλει ότι οι συνάδελφοί του ειδικοί στα Οικονομικά έχουν παρασύρει την κοινωνία υπερεκτιμώντας τα οφέλη που παράγονται από τον χρηματοπιστωτικό κλάδο.
Αυτό το είδος της κριτικής εξέτασης από μεγάλα ονόματα της επιστήμης είναι υγιής και ευπρόσδεκτη. Αλλά υπάρχει ένας ανησυχητικός τόνος σε αυτόν τον νέο γύρο της κριτικής που πρέπει να καταστεί σαφής – και να απορριφθεί.
Τα Οικονομικά δεν είναι το είδος της επιστήμης στην οποία θα μπορούσε ποτέ να υπάρξει ένα αληθινό μοντέλο που θα λειτουργεί καλύτερα σε όλες τις συνθήκες. Το θέμα δεν είναι «να επιτευχθεί συναίνεση για το ποιο μοντέλο είναι σωστό», όπως το θέτει ο Ρόμερ, αλλά για να καταλάβουμε ποιο μοντέλο εφαρμόζεται καλύτερα σε ένα δεδομένο περιβάλλον.
Και αυτό θα παραμένει πάντα μάλλον τέχνη παρά επιστήμη, ειδικά όταν η επιλογή πρέπει να γίνει σε πραγματικό χρόνο.
Ο κοινωνικός κόσμος διαφέρει από τον φυσικό κόσμο, επειδή είναι φτιαγμένος από τον άνθρωπο και ως εκ τούτου σχεδόν απείρως εύπλαστος. Έτσι, σε αντίθεση με τις φυσικές επιστήμες, τα οικονομικά προοδεύουν επιστημονικώς όχι αντικαθιστώντας τα παλιά μοντέλα με καλύτερα, αλλά επεκτείνοντάς τα, με το καθένα να ρίχνει φως σε μια διαφορετική κοινωνική κατάσταση.12
Για παράδειγμα, τώρα έχουμε πολλά μοντέλα αγορών με ατελή ανταγωνισμό ή ασύμμετρη πληροφόρηση. Τα μοντέλα αυτά δεν έχουν καταστήσει τους προκατόχους τους, που βασίζονται στον τέλειο ανταγωνισμό, παρωχημένα ή άσχετα εργαλεία. Μας έχουν κάνει να συνειδητοποιήσουμε το γεγονός ότι διαφορετικές περιστάσεις απαιτούν διαφορετικά μοντέλα.
Ενα μοντέλο ανάπτυξης που εφαρμόζεται στις προηγμένες χώρες μπορεί να είναι ένας κακός οδηγός σε αναπτυσσόμενες χώρες. Μοντέλα που δίνουν έμφαση στις προσδοκίες είναι μερικές φορές καλύτερα για την ανάλυση του πληθωρισμού και της ανεργίας. Άλλες φορές, μοντέλα με κεϋνσιανά στοιχεία κάνουν καλύτερη δουλειά.
Η κατανόηση απαιτεί απλούστευση. Και ο καλύτερος τρόπος για να ανταποκριθούμε στην πολυπλοκότητα της κοινωνικής ζωής δεν είναι να επινοούμε όλο και πιο εξελιγμένα μοντέλα, αλλά να μάθουμε πώς λειτουργούν διαφορετικοί αιτιώδεις μηχανισμοί κάθε φορά, και στη συνέχεια να καταλάβουμε ποιοί είναι οι πιο σχετικοί σε μια συγκεκριμένη κατάσταση.
Η πλοήγηση ανάμεσα στα οικονομικά μοντέλα – η επιλογή εκείνου που θα λειτουργήσει καλύτερα – είναι πολύ πιο δύσκολη από ό,τι η επιλογή του σωστού χάρτη. Οι επαγγελματίες χρησιμοποιούν μια ποικιλία επίσημων και άτυπων εμπειρικών μεθόδων με ποικίλες δεξιότητες.
Αλλά οι εσωτερικοί επικριτές του επαγγέλματος κάνουν λάθος όταν καταγγέλλουν ότι τα Οικονομικά δεν πάνε καλά, επειδή οι οικονομολόγοι δεν έχουν επιτύχει ακόμα συναίνεση σχετικά με τα «σωστά» μοντέλα (αυτά που οι ίδιοι προτιμάνε φυσικά). Ας αγαπάμε τα Οικονομικά σε όλη την ποικιλομορφία τους και ας αφιερώσουμε την ενέργειά μας για να γίνουμε σοφότεροι όταν επιλέγουμε ποιό πλαίσιο θα εφαρμόσουμε σε ποιά περίσταση.
*Ο Ντάνι Ρόντρικ είναι καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας στο πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, στις ΗΠΑ.
Πηγή: ΤΟ ΒΗΜΑ
